Και όμως το ευρώ λειτουργεί - 60 χρόνια μετά τη Συνθήκη της Ρώμης, 25 χρόνια μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ

του Τόμας Φρίκε

© Der Spiegel - Thomas Fricke: Währung in der Krise Der Euro - funktioniert doch, 10.02.2017

Εν μέσω της κρίσης, μερικοί αρνητές του ευρώ (ιδιαίτερα Γερμανοί) ισχυρίζονται ότι σωστά είχαν από την αρχή προβλέψει την αποτυχία του κοινού νομίσματος. Όμως είχαν προφητέψει τα πάντα, εκτός από αυτά που συνέβησαν στην πραγματικότητα στα χρόνια με το ευρώ. Είναι καιρός να μάθουν το μάθημά τους· άλλωστε, είναι καλό μάθημα και για μη Γερμανούς σκεπτικιστές του ευρώ, ακόμη και Νοτιοευρωπαίους.
 

Έχουν περάσει εικοσιπέντε χρόνια από την υπογραφή στο Μάαστριχτ της Συνθήκης για την Ίδρυση μιας Οικονομικής και Νομισματικής ένωσης· όλο αυτό το διάστημα, μια θορυβώδης μερίδα Γερμανών οικονομολόγων και άλλων αποστόλων της [νομισματικής και οικονομικής] σταθερότητας, καταφέρεται εναντίον αυτού του νομίσματος. Είτε με διακηρύξεις και μνημόνια όπως το 1992 και το 1998, είτε με προσφυγές στο Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο. 

Εν έτει 2017 τίθεται το ερώτημα άν είχαν δίκιο εκείνοι που πάντα πίστευαν ότι το ευρώ αργά ή γρήγορα θα αποτύχει, πόσο μάλλον όταν βλέπουμε ένα σωρό παραβιάσεις των κανόνων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που το εκδίδει. Και όπως λέγεται, ίσως το γεγονός συμβεί σύντομα, όταν γίνει πρόεδρος στη Γαλλία η Μαρίν Λε Πέν. 

Όμως, μετά από πιό προσεκτική εξέταση, καταλήγει κανείς σε μια εκπληκτική διαπίστωση: Τα περισσότερα από τα κακά που είχαν προφητέψει μερικοί θερμόαιμοι Γερμανοί καθηγητές, δεν συνέβησαν καθόλου. Αντιθέτως: εκείνες οι κυρίες και οι κύριοι δεν προφήτεψαν κανένα από τα άλλα κακά, αυτά που συνέβησαν στην πραγματικότητα και κλιμακώθηκαν τα τελευταία χρόνια στη ζώνη του ευρώ και στον κόσμο όλο· μάλιστα, πολλά από αυτά έπληξαν και χώρες που δεν έχουν ευρώ, όπως είναι η χώρα με τον παλαβό δισεκατομμυριούχο. Είναι λοιπόν λογικά αδύνατο να φταίει το ίδιο το ευρώ· και αυτό κάνει την μεγάλη διαφορά, όσον αφορά το ερώτημα αν μπορεί ακόμη να διασωθεί το ευρώ. Και πάνω απ' όλα, λέει κάτι για το πώς μπορεί να σωθεί. 

Αξίζει λοιπόν τον κόπο να ξαναθυμηθούμε τι σκέψεις για επαπειλούμενες κακές εξελίξεις είχαν προβάλλει τότε οι ευρώ-σκεπτικιστές καθηγητές μας. 

Λόγου χάρη, έλεγαν ότι η ζώνη του ευρώ θα γίνει περιοχή υψηλών επιτοκίων - κάτι που δεν ισχύει ακριβώς σήμερα... Τώρα γκρινιάζουν ξεστομίζοντας ανάλογες σοφίες με αντίθετα πρόσημα, λόγου χάρη ότι τα επιτόκια είναι πολύ χαμηλά (για τους Γερμανούς αποταμιευτές). Τί να πει κανείς; 

Πληθωρισμός: Τελικά τί; Είναι υπερβολικά υψηλός ή υπερβολικά χαμηλός;

Το ίδιο ισχύει και για το θέμα του πληθωρισμού, ο οποίος, σύμφωνα με όλες τις τότε διαγνώσεις τους, έμελλε να κινηθεί ανοδικά. Προφήτευαν ότι η ευρωζώνη θα γινόταν μια κοινότητα πληθωρισμού, επειδή μεταξύ των κρατών-μελών της δεν υπήρχε συναίνεση σχετικά με το πόσο σημαντική είναι η σταθερότητα των τιμών. Στην πραγματικότητα, όλα αυτά τα χρόνια μετά την εισαγωγή του ευρώ, ο πληθωρισμός διατηρήθηκε σε επίπεδα πολύ χαμηλά, χαμηλότερα από τα επίπεδα της ιερής εποχής της Bundesbank και του μάρκου· είναι επίπεδα τόσο χαμηλά, ώστε πολύ σπάνια συναντάμε όμοιά τους στη (σύγχρονη) ιστορία της ανθρωπότητας. Αυτό το γεγονός δεν το κάνει λιγότερο εντυπωσιακό το αντεπιχείρημα ότι σ' αυτή την περίοδο, ο πληθωρισμός ήταν σχετικά χαμηλός και αλλού στον κόσμο. Και τώρα, ξαφνικά, ακούμε από τους Γερμανούς αποστόλους της νομισματικής σταθερότητας, τον προβληματισμό μήπως η ΕΚΤ πρέπει να αναθεωρήσει προς τα κάτω τον στόχο της για τον πληθωρισμό [του 2 %]. Αυτή η ιδέα τους έχει κάτι που θυμίζει τις βαθυστόχαστες αναλύσεις του Τραμπ. 

[Aνεξάρτητη η ΕΚΤ· αλλά μόνον αν ασκεί τη «σωστή» πολιτική - δηλαδή αυτήν που μας βολεύει]

Στο μανιφέστο τους του 1992, οι ευρω-σκεπτικιστές οικονομολόγοι εξακολούθησαν να προβλέπουν επερχόμενα δεινά, με το επιχείρημα ότι εξαιτίας όσων θεσμοθετήθηκαν στο Μάαστριχτ, υπάρχει κίνδυνος να αρχίσουν οι πολιτικοί της Ευρώπης να «ελέγχουν», δηλαδή να χειραγωγούν τη συναλλαγματική ισοτιμία· αυτό είναι τόσο παράλογο,  ώστε από τότε μέχρι σήμερα, ο μόνος που το έχει επικαλεσθεί εκ νέου είναι ο Ντόναλντ Τραμπ. Το έκανε, προφορικά, την πρώτη εβδομάδα μετά την ορκωμοσία του [υποστήριξε ότι η γερμανική κυβέρνηση χειραγωγεί την τιμή του ευρώ σε υπερβολικά χαμηλά επίπεδα, για να εξασφαλίζει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των χαμηλών τιμών στο διεθνές εμπόριο].
Εκτός αυτού, οι καθηγητές υποστήριζαν γενικά ότι η ανεξαρτησία της τράπεζας που εκδίδει το ευρώ δεν είναι εγγυημένη.Το ακριβώς αντίθετο ισχύει: Ο  επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι είναι τόσο σταθερά προσηλωμένος στην πορεία που έχει επιλέξει, ώστε στα γερμανικά οικονομολογικά καφενεία των φανατικών της νομισματικής σταθερότητας ακούγεται τώρα ότι η εκδοτική τράπεζα πρέπει να ελέγχεται πιό στενά. Παράδοξο, αλλά το λένε στ' αλήθεια: Θέλουν ανεξαρτησία, αλλά να είναι κατά τα πρότυπα των φεουδαρχών. Ναι, να είναι ανεξάρτητη η ΕΚΤ, αλλά μόνον αν ασκεί τη «σωστή» πολιτική (τη «σωστή» από τη σκοπιά των εξτρεμιστών μας). 

Η γερμανική αλαζονεία 

Λίγο πριν από την έναρξη της κυκλοφορίας του ευρώ, το 1998, οι ενάντιοι στο ευρώ Γερμανοί καθηγητές είχαν καταθέσει μια ακόμη δικαστική προσφυγή· στην προσφυγή εκείνη ισχυρίστηκαν ότι η Γερμανία, από πλευράς ανταγωνιστικότητας δεν ήταν έτοιμη για την νομισματική ένωση. Μοιάζει με ανέκδοτο. Σήμερα οι ίδιοι ισχυρίζονται ότι το όλο σύστημα του κοινού νομίσματος δεν λειτουργεί, επειδή οι Νότιες χώρες δεν λειτουργούν αρκετά καλά ώστε να συμβαδίζουν με το δικό μας επίπεδο. Πρόκειται για οικονομική επιστήμη που αλλάζει επιχειρήματα όπως άλλοι αλλάζουν ρούχα, ανάλογα με τις αλλαγές στη μόδα.

Κάτι που λέγεται ευρέως, ότι οι άλλοι Ευρωπαίοι δεν έχουν την ίδια νοοτροπία σταθερότητας με τους Γερμανούς, ίσως είναι μια από τις πιο υπερτιμημένες διαγνώσεις περί της γερμανικής αλαζονείας. Μπορεί να ισχύει, αλλά μόνον στα κηρύγματα και στους πανηγυρικούς λόγους. Πράγματι, κανείς δεν τα λέει τόσο ωραία για τη σταθερότητα, όσο οι θεματοφύλακές μας. 

 [Τι λένε οι αριθμοί για τον πληθωρισμό και για τα δημοσιονομικά μεγέθη στην ευρωζώνη;]

Στην πράξη, η διαφορά μεταξύ ημών των επουράνιων και των άλλων, των κοινών θνητών, δεν φαίνεται να είναι και τόσο πελώρια. Πέρυσι, ο πληθωρισμός στην Ισπανία, την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ελλάδα και την Ιρλανδία ήταν χαμηλότερος από τον αντίστοιχο στη Γερμανία.

Ακόμη και ως προς τα δημοσιονομικά μεγέθη, παρά την κρίση, οι χώρες της ευρωζώνης βρίσκονται σε καλύτερη θέση από πολλές άλλες. Σήμερα, ακόμη και οι Έλληνες έχουν σημαντικά λιγότερο δημοσιονομικό έλλειμμα από τους Αμερικανούς και τους Βρετανούς. Εδώ και χρόνια, οι Ιταλοί έχουν διαρκώς πρωτογενές πλεόνασμα στον εθνικό τους προϋπολογισμό. Πριν από την κρίση, οι Ισπανοί και οι Ιρλανδοί είχαν δημοσιονομικά πλεονάσματα, συνεχώς επί πολλά χρόνια. Και στη Γαλλία, εδώ και πάρα πολύ καιρό, δεν φαίνεται κανένα σημάδι αύξησης του πληθωρισμού, ούτε πίεση για άνοδο του μισθολογικού κόστους, πόσο μάλλον για υπερβολική αύξηση των δημόσιων δαπανών. 

Η αλήθεια είναι η εξής: Δεν υπάρχει ούτε μια χώρα της κρίσης στη ζώνη του ευρώ, η οποία, τηρουμένων των αναλογιών, στην πράξη να εφάρμοσε τόσο λίγη πολιτική λιτότητας, όσο εκείνη που εφάρμοσε η Γερμανία, ακόμη και στην εποχή του καγκελάριου Σρέντερ - και σίγουρα όχι όσο στην εποχή Μέρκελ. Για το θέμα αυτό, ο υπουργός μας  των Οικονομικών ασχολείται κυρίως με το να παραδίδει μαθήματα στους άλλους. Όταν εδώ νομοθετούνταν μεταρρυθμίσεις, γινόταν διαδηλώσεις κάθε Δευτέρα και ο τότε καγκελάριος κυνηγήθηκε στις πλατείες. Αυτά για τη Γερμανία ως χώρα-μοντέλο της ασκητικής λιτότητας.

Οι κρίσεις οφείλονται σε πράγματα που έχουν μικρή σχετικά σχέση με το ευρώ
Όταν η ζώνη του ευρώ εισήλθε στην κρίση, αυτό δεν οφειλόταν ούτε σε υψηλό πληθωρισμό, ούτε σε υψηλά επιτόκια, ούτε σε έλλειμμα ανταγωνιστικότητας της γερμανικής οικονομίας, ούτε σε έλλειψη νοοτροπίας υπέρ της νομισματικής και οικονομικής σταθερότητας, ούτε σε πολιτικά εξαρτημένους κεντρικούς τραπεζίτες. Επίσης, η κρίση δεν είχε ουσιαστική σχέση ούτε με το γεγονός ότι δεν τηρούνταν οι κανόνες για τους κρατικούς προϋπολογισμούς: Πριν από την χρηματοπιστωτική κρίση, τα ποσοστά του δημοσιονομικού ελλείμματος και του δημόσιου χρέους ως προς τα αντίστοιχα ΑΕΠ των χωρών της ευρωζώνης, βρισκόταν σε επίπεδα τόσο χαμηλά, ώστε είχαμε πάρα πολύ καιρό να δούμε όμοιά τους. Και σήμερα, κατά μέσο όρο, είναι χαμηλότερα από τα αντίστοιχα των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασίλειου και της Ιαπωνίας. 

Αντίθετα, η κρίση οφειλόταν σε πράγματα τα οποία δεν είχαν προβλέψει οι οιωνοσκόποι μας ούτε το 1992 ούτε το 1998· και τα πιό σημαντικά από αυτά είχαν μικρή σχέση με το ευρώ αυτό καθεαυτό: Αυτά ήταν η κατάρρευση των τιμών των ακινήτων, η οποία συνέβη και εκτός της ευρωζώνης (στην Αμερική, στη Βρετανία και στην Ισλανδία), οι υπερβολές της εξαγωγικής δραστηριότητας της Γερμανίας - οι οποίες, παρεπιμπτόντως, παράγουν ανισορροπία στον εμπορικό της ισοζύγιο κυρίως με χώρες που δεν ανήκουν στη ζώνη του ευρώ, όπως είναι οι ΗΠΑ (γι' αυτό άλλωστε κατσαδιάζει τώρα τη Γερμανία ο ειδήμων της παγκόσμιας οικονομίας Τραμπ) - και τέλος  η τραπεζική κρίση του αιώνα, στην οποία οι Γερμανοί και γενικώς Ευρωπαίοι αρμόδιοι της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας αντέδρασαν πολύ διστακτικά και με καθυστέρηση, συγκρινόμενοι με τους συναδέλφους τους σε διεθνές επίπεδο. Ουσιαστική αντίδραση υπήρξε μόνον όταν ανέλαβε ο νέος πρόεδρός της Ντράγκι το 2012.

Ανθρώπινα λάθη; Συμβαίνουν και τέτοια. Όμως αυτό δεν είναι εγγενές σφάλμα του ευρώ, μάλλον πρόκειται για εσφαλμένους υπολογισμούς των φυλάκων της σταθερότητας της ευρωζώνης. Είναι κάτι που μπορεί να διορθωθεί· δεν χρειάζεται να καταργηθεί το ευρώ.  Θα επανέλθουμε για τη συνέχεια.

Ο Thomas Fricke διετέλεσε επικεφαλής οικονομολόγος της γερμανικής έκδοσης των Financial Times Deutschland και διευθύνει τώρα τον ιστοχώρο WirtschaftsWunder είναι δε επικεφαλής οικονομολόγος του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για το Κλίμα. (European Climate Foundation). Από τον Απρίλιο του 2016 γράφει τακτικά στον Spiegel Online. Εργάστηκε επίσης στην εφημερίδα Süddeutsche Zeitung. 

  
Tomas Fricke: Ιστοχώρος Wirtschaftswunder                Thomas Fricke, αρθρογραφία στον Spiegel

Στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση:

 

Thomas Fricke: Schäublonomics και κρίση
 

Thomas Fricke: Επιστροφή στον Μεσοπόλεμο; Παλιά και νέα παγκοσμιοποίηση, πώς τις αντιμετώπισε η πολιτική, ποιό το δέον γενέσθαι
 
Elmar Altvater: Το πολιτικό ευρώ: Ένα Κοινοτικό νόμισμα χωρίς κοινότητα, δεν έχει κανένα μέλλον - Μέρος Α' - Μέρος Β'