Ολλανδία, κατακερματισμένο κομματικό σκηνικό. Θα έλθει πρώτο, με 15 %, το πολιτισμικά ελευθεριάζον λαϊκίστικο ακροδεξιό «Κόμμα της Ελευθερίας» (PVV);

του Σίμον Ότσες
  
© Green European Journal - Simon Otjes: Radicalisation in Isolation. The Success of the Dutch Freedom Party, 24.2.2017
 

To ριζοσπαστικό δεξιό λαϊκιστικό Κόμμα της Ελευθερίας (Partij voor de Vrijheid, PVV), σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, διεκδικεί την πρώτη θέση στις επικείμενες ολλανδικές εκλογές. Ο ηγέτης του Geert Wilders έχει αποκληθεί «Ολλανδός Τραμπ». Είναι αυτό σαφές σημάδι στροφής πρός τον ριζοσπαστικό δεξιό λαϊκισμό στην Ολλανδία; Τι κρύβεται πίσω από την επιτυχία αυτού του κόμματος; Και πώς μπορεί να συγκριθεί με άλλα ριζοσπαστικά δεξιά λαϊκιστικά κόμματα;
 

Ο Γκέερτ Βίλντερς (Geert Wilders) ίδρυσε το κόμμα του το 2004, όταν αποχώρησε από το κεντροδεξιό φιλελεύθερο κόμμα VVD. Το 2006 το κόμμα του Βίλντερς κέρδισε για πρώτη φορά έδρες στο Κοινοβούλιο. Με το νέο κόμμα του, ο Βίλντερς πήρε την πολιτική θέση του χαρισματικού και ανορθόδοξου Πιμ Φορτούιν (Pim Fortuyn). Το 2002, ο Fortuyn [με το προσωποκεντρικό κόμμα του Lijst Pim Fortuyn ή LPF] είχε κατακερματίσει το ολλανδικό πολιτικό τοπίο με μια εκστρατεία επικεντρωμένη στη μετανάστευση, το Ισλάμ, την ενσωμάτωση των πολιτών στην ολλανδική κοινωνία και την εθνική ταυτότητα. Μέχρι το 2002, τα ολλανδικά πολιτικά κόμματα ως επί το πλείστον επικεντρώνονταν σε οικονομικά ζητήματα. Τα πιο σημαντικά κόμματα, από τα δεξιά ως προς τις οικονομικές αντιλήψεις προς τα αριστερά ως προς τις οικονομικές αντιλήψεις, ήταν το συντηρητικό φιλελεύθερο Λαϊκό Κόμμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, VVD), η κεντρώα Χριστιανοδημοκρατική Έκκληση (Christen-Democratisch Appèl, CDA), το αριστερό φιλελεύθερο Δημοκράτες 66 (D66), το σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα (Partij van de Arbeid, PvdA) και δύο μικρότερα κόμματα της Αριστεράς, η Πράσινη Αριστερά (GroenLinks, GL) και το Σοσιαλιστικό Κόμμα (Socialistische Partij, SP). Οι πολιτικές συζητήσεις επικεντρώνονταν άλλοτε στην ισορροπία μεταξύ των δημόσιων επενδύσεων και της δημοσιονομικής εγκράτειας, ανάμεσα στην ανεργία και την αναδιανομή του εισοδήματος, καθώς και μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και της προστασίας του περιβάλλοντος. Αντ΄ αυτών, ο Fortuyn μίλησε για τον αυξανόμενο αριθμό των μουσουλμάνων μεταναστών και την επίπτωση αυτού του γεγονότος στην κοινωνική αποδοχή της ομοφυλοφιλίας και των δικαιωμάτων των γυναικών. Ο Fortuyn δολοφονήθηκε λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές του 2002· αλλά στη συνέχεια μερικοί πολιτικοί επιδίωξαν να γίνουν οι νέοι Fortuyn. Η προσπάθεια του Wilders αποδείχτηκε επιτυχής και είναι αυτός που κατέλαβε τη θέση του Fortuyn. 

Κληρονόμησε και σοσιαλδημοκρατικές παραδόσεις

Η ιδεολογία του Κόμματος της Ελευθερίας (PVV) επικεντρώνεται σε τρία θέματα: Στην υπεράσπιση της ολλανδικής ταυτότητας, στην υπεράσπιση της ολλανδικής εθνικής κυριαρχίας και στην διατήρηση του ολλανδικού κράτους πρόνοιας. 

Τα πολιτισμικά θέματα είναι τα πιο κυρίαρχα για το PVV. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή ριζοσπαστική Δεξιά, αλλά μοιάζοντας πολύ με τον Πιμ Φορτούιν, ο Βίλντερς έχει «μοντέρνες» πολιτικές θέσεις για ό,τι αφορά δικαιώματα των γυναικών, αλλά επίσης και για ό,τι αφορά λεσβίες, ομοφυλόφιλους και αμφισεξουαλικούς. Το PVV δεν προτείνει την επέκταση αυτών των δικαιωμάτων, αλλά υποστηρίζει, λόγου χάρη, την προστασία των δικαιωμάτων των «γυναικών μας» έναντι της εξωτερικής απειλής. Δηλαδή του Ισλάμ. Βλέπει το Ισλάμ όχι ως θρησκεία, αλλά ως ιδεολογία που έχει κλίση προς την κυριαρχία. Μολονότι αυτή η υπόθεση δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, ωστόσο οι απόψεις της πρώτης και δεύτερης γενιάς μεταναστών από την Τουρκία ή το Μαρόκο σε θέματα φύλου και των ηθών που αφορούν τις σχέσεις των φύλων τείνουν όντως να είναι πιο συντηρητικές. Υπό το πρίσμα αυτό, το PVV είναι ένα είδος φονταμενταλιστικού φιλελεύθερου κόμματος που επιδιώκει να υπερασπιστεί τις αξίες της δεκαετίας του 1960, οι οποίες αφορούν τις ελευθερίες των γυναικών ή των ομοφυλοφίλων. Σε αυτή τη βάση, υποστηρίζει το κλείσιμο των ολλανδικών συνόρων για τους (Μουσουλμάνους) μετανάστες και τον περιορισμό των θρησκευτικών ελευθεριών για τους Μουσουλμάνους.
Ένα δεύτερο βασικό ζήτημα για το PVV είναι η κυριαρχία των Ολλανδών πολιτών. Εδώ, προτείνει όντως μεταρρυθμίσεις. Έχει γίνει, ως προς τις διακηρύξεις, υποστηρικτής της άμεσης δημοκρατίας, ιδιαίτερα με τη μορφή των δημοψηφισμάτων, κάτι που μερικά προοδευτικά κόμματα της Αριστεράς επίσης προτείνουν, εδώ και χρόνια. Σύμφωνα με το PVV, η εξωτερική απειλή για την ολλανδική εθνική κυριαρχία προέρχεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Έκανε εκστρατεία για την καταψήφιση της Ευρωπαϊκής Συνταγματικής Συνθήκης στο δημοψήφισμα του 2005. Παρά την πλειοψηφική ψήφο εναντίον της Συνθήκης, στην ουσία αυτή εφαρμόστηκε [με διαφορετική μορφή, ως Συνθήκη της Λισαβώνας] με επιφανειακές μόνον αλλαγές. Το PVV βλέπει ως μεγάλο πρόβλημα την ασυμφωνία μεταξύ της απόφασης του ολλανδικού λαού και την αδυναμία να γίνει πράξη η τέτοια απόφαση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρόκειται για δημοκρατικό έλλειμμα, το οποίο επίσης συνιστά σοβαρό πρόβλημα για όρους το βλέπουν από την σκοπιά της προοδευτικής αριστερής πολιτικής.
Από το 2010 το PVV αναπτύσσει έναν διακριτό λόγο για την οικονομία. Την εποχή που ο Βίλντερς ήταν ακόμη βουλευτής του φιλελεύθερου Λαϊκού Κόμματος για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία (VVD), υποστήριζε έντονα τις μειώσεις των φόρων. Παρόλο που το PVV του Βίλντερς συνηγορεί υπέρ της μείωσης των φόρων, έχει επίσης διευρύνει την πολιτική του για την οικονομία και την κοινωνική μέριμνα με νέες προτάσεις. Στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης της τελευταίας δεκαετίας, τα πιο καθιερωμένα κόμματα υποστηρίζουν περικοπές δημόσιων δαπανών και μεταρρυθμίσεις του κράτους πρόνοιας, όπως αύξηση του ορίου ηλικίας για συνταξιοδότηση, απελευθέρωση της αγοράς εργασίας και αύξηση της συνεισφοράς των ασφαλισμένων στις δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης. Το PVV, το οποίο όλοι θεωρούσαν ως το πιο δεξιό κόμμα στο ολλανδικό κοινοβούλιο, αντιτίθεται σθεναρά σ' αυτές τις μεταρρυθμίσεις, με μόνο του σύμμαχο το Σοσιαλιστικό Κόμμα. Αυτή η εξέλιξη έχει κάνει άνω-κάτω το ολλανδικό πολιτικό τοπίο. Τα οικονομικά ζητήματα δημιουργούν ένα σχίσμα, στη μια πλευρά του οποίου είναι όσα κόμματα που τάσσονται υπέρ των μεταρρυθμίσεων και στην άλλη όσα τάσσονται εναντίον (δηλαδή αφενός το Σοσιαλιστικό Κόμμα και το Κόμμα της Ελευθερίας και αφετέρου των παραδοσιακά κόμματα). Αυτό το σχίσμα επισκιάζει τη διαχωριστική γραμμή Αριστεράς και Δεξιάς. Το PVV του Βίλντερς δεν υποστηρίζει πολλές προτάσεις για την επέκταση της προστασίας που παρέχει το κράτος πρόνοιας· αντ' αυτού, επιδιώκει την προστασία των συμφερόντων των «insiders» του κράτους πρόνοιας - λόγου χάρη, των μεγαλύτερων σε ηλικία ή των λευκών ανδρών -, δηλαδή θέλει να διατηρηθεί το ολλανδικό κράτος πρόνοιας στην σημερινή μορφή του. Εδώ, πάλι, βλέπουν μια εξωτερική απειλή. Από τη σκοπιά τους, το ολλανδικό κράτος πρόνοιας δεν μπορεί να είναι συμβατό με το να παραμείνει η Ολλανδία μια χώρα υποδοχής μεταναστών, επειδή άν οι μετανάστες μπορούν εύκολα να εισέρχονται, θα εκμεταλλεύονται μέχρις εξάντλησης τις κοινωνικές υπηρεσίες που παρέχει. 

Με δεδομένη την άνοδο του ριζοσπαστικού δεξιού λαϊκισμού διεθνώς, είναι εύκολο για την Αριστερά να στιγματίζει το Κόμμα της Ελευθερίας ως ριζική απειλή για την ολλανδική κοινωνία. Άλλοι, θα μπορούσαν επίσης να υποστηρίξουν, παίρνοντας ως βάση την πολιτισμικό φιλελευθερισμό του, την αντίθεσή του στη μεταρρύθμιση του κράτους πρόνοιας και την υπεράσπιση της ολλανδικής δημοκρατίας, ότι το Κόμμα της Ελευθερίας αντικατοπτρίζει την ολλανδική Αριστερά. Πράγματι, ο Martin Bosma, ο «αρμόδιος επί της ιδεολογίας» του Κόμματος της Ελευθερίας, πρότεινε ότι το κόμμα αυτό, όσο είναι κληρονόμος της ολλανδικής φιλελεύθερης παράδοσης άλλο τόσο είναι και κληρονόμος της ολλανδικής σοσιαλδημοκρατικής παράδοσης.  Το Κόμμα της Ελευθερίας διεκδικεί και ψηφοφόρους από τον κόσμο της εργασίας, που πρεσβεύουν κοσμικές αξίες και «παραδοσιακά» ανήκαν στην Σοσιαλδημοκρατία. Σε παραδοσιακές σοσιαλδημοκρατικές περιοχές, όπως είναι το Ρότερνταμ και συνοικίες με ανθρώπους της εργατικής τάξης, το κόμμα αυτό πάει στις δημοσκοπήσεις αρκετά καλά. Ακόμη και στα μέλη των συνδικαλιστικών ενώσεων της Ένωσης, το κόμμα είναι αξιόλογα  αποτελεσματικό.

Περνώντας στην αντιπολίτευση το κόμμα PVV έγινε πιό ριζοσπαστικό

Μεταξύ 2010 και 2012, το Κόμμα της Ελευθερίας στήριξε την κεντροδεξιά κυβέρνηση μειοψηφίας. Μετά το 2012, το κόμμα μετακινήθηκε στην αντιπολίτευση, ως αντίπαλος του νέου κυβερνητικού συνασπισμού του φιλελεύθερου VVD και των Εργατικών του PvdA. Σ' αυτή την περίοδο, η ιδεολογική εξέλιξη του Κόμματος της Ελευθερίας έχει μιά και μόνο διακριτή κατεύθυνση: ριζοσπαστικοποίηση. Για να μονοπωλήσει την προσοχή των Μέσων ενημέρωσης, το Κόμμα της Ελευθερίας παίρνει όλο και πιο ακραίες θέσεις. 

Η πιο ακραία είναι στον πολιτισμικό τομέα. Πριν από το 2014, όταν ο Βίλντερς πιέζονταν σοβαρά με ρωτήσεις στις συνεντεύξεις, έκανε διάκριση μεταξύ των Μουσουλμάνων γενικά και του Ισλαμισμού. Τότε το πρόβλημά του δεν ήταν τους Μουσουλμάνους ως άτομα, αλλά με το Ισλάμ ως ιδεολογία. Μεταξύ 2010 και 2011 ο Βίλντερς είχε διωχθεί ποινικά, και αθωώθηκε, για μια σειρά δηλώσεων με τις οποίες συσχέτιζε το Ισλάμ με τον φασισμό. Απαλλάχθηκε από τις κατηγορίες περί διακρίσεων. Στις δημοτικές εκλογές του 2014, στις οποίες το Κόμμα της Ελευθερίας διεκδίκησε μόνο τους δήμους της Χάγης και του Ρότερνταμ, ο Βίλντερς έβαλε στο στόχαστρό του όχι το Ισλάμ γενικά, αλλά τους Μαροκινούς. Το βράδυ των εκλογών μίλησε σε έναν μικρό αριθμό οπαδών που φώναζαν ότι θέλουν «λιγότερους, λιγότερους» Μαροκινούς στη Χάγη. Μια νέα ποινική δίωξη ξεκίνησε και το φθινόπωρο του 2016 το δικαστήριο έκρινε ένοχο τον Βίλντερς για πρόκληση διακρίσεων, αλλά δεν του επέβαλε κυρώσεις. Ο Βίλντερς έχει κάνει μια στροφή με ποιοτική διαφορά: Από την εστίαση στην «θρησκεία ως ιδεολογία», τώρα παρουσιάζει εθνοτικές ομάδες ως απειλή. Αυτό τον τοποθετεί πιο κοντά στον κύριο κορμό της ριζοσπαστικής Δεξιάς. 
Για ότι αφορά την ολοκλήρωση της ΕΕ, το Κόμμα της Ελευθερίας ήδη από πριν είχε κάνει ένα εξίσου ριζοσπαστικό βήμα. Μέχρι το 2010 το Κόμμα της Ελευθερίας ήταν ευρωσκεπτικιστικό: Υποστήριζε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να περιοριστεί στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα [όπως ήταν παλιά, ως ΕΟΚ]. Ωστόσο, από το 2012 και μετά υποστηρίζει την έξοδο της Ολλανδίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση συνολικά, απαιτώντας, αντί της συμμετοχής μια ειδική σχέση, όπως έχει  με την Ένωση η Ελβετία ή η Νορβηγία. Η παράδοξη προεκλογική εκστρατεία του δημοψηφίσματος του 2016 για τη συμφωνία σύνδεσης ΕΕ-Ουκρανίας, έδωσε την ευκαιρία στο PVV να χρησιμοποιήσει ένα άλλο βήμα για να εκφράσει την αντίθεσή του προς την ΕΕ. Η αδυναμία της κυβέρνησης να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά στην ΕΕ την ολλανδική ψήφο υπέρ του «όχι», έχει σαφείς παραλληλισμούς με το δημοψήφισμα του 2005 για την Ευρωπαϊκή Συνταγματική Συνθήκη [και με το «όχι» στο ελληνικό δημοψήφισμα, το καλοκαίρι του 2015]. 

Μολονότι το PVV μπόρεσε να νικήσει τους άλλους επίδοξους κληρονόμους του Fortuyn το 2006, παίρνοντας τις πιο ακραίες θέσεις για το Ισλάμ, οι θέσεις του PVV για την ευρωπαϊκή ενοποίθηση και οι αντι-μαροκινες διακηρύξεις του είχαν λιγότερη επιτυχία. Στην ευρωπαϊκές εκλογές του 2014, λίγο μετά την έναρξη της εστίασης σε αυτά τα ζητήματα, έχασε ψήφους. Οι αντι-μαροκινές δηλώσεις προκάλεσαν επίσης μια σειρά αποχωρήσεων από το κόμμα βουλευτών και ευρωβουλευτών. Αυτοί ήταν ήδη δυσαρεστημένοι με την αλλαγή πορείας του PVV στα κοινωνικά και οικονομικά θέματα και στη συνέχεια ίδρυσαν το αντι-φορολογικό και αντι-μεταναστευτικό κόμμα «Για την Ολλανδία» (VoorNederland  - VNL). 

 

Μια «αόρατη» προεκλογική εκστρατεία

Το Κόμμα της Ελευθερίας συνδυάζει αυτή τη ριζοσπαστική στροφή με μια νέα στρατηγική για τα Μέσα ενημέρωσης. Στην εκστρατεία για τις εκλογές του Μαρτίου 2017 αποφεύγει τα παραδοσιακά Μέσα ενημέρωσης. Ενώ οι άλλοι πολιτικοί φροντίζουν να είναι παρόντες στις τηλεοπτικές συζητήσεις, το Κόμμα της Ελευθερίας έχει εμφανιστεί μόνο σε μία και απαίτησε να μην υπάρχουν αντίπαλοι προσκεκλημένοι. Ενώ στις εκλογές του 2010 και του 2012 το κόμμα δημοσίευε μακροσκελή εκλογικά μανιφέστα, για την προεκλογική εκστρατεία του 2017 έχει τυπώσει μία και μοναδική σελίδα. Σε αντίθεση με το 2010 και το 2012, όταν το PVV - όπως και όλα τα άλλα κόμματα - ζήτησε από την ανεξάρτητη Ολλανδική Υπηρεσία Ανάλυσης Οικονομικής Πολιτικής να μοντελοποιήσει τις μακρο-οικονομικές επιπτώσεις του μανιφέστου του (όπως, λόγου χάρη, τις αναμενόμενες επιπτώσεις στην ανεργία και στην οικονομική ανάπτυξη), φέτος απέφυγε να κάνει το ίδιο. Αντ' αυτού, το κόμμα προτιμά τώρα να επικοινωνεί μέσω του Twitter, με τον Geert Wilders, να το χρησιμοποιεί ως βήμα για να κάνει όλο και πιο ακραίες σύντομες δηλώσεις. Τα παραδοσιακά Μέσα ενημέρωσης δεν μπορούν να κάνουν τίποτε άλλο, παρά μόνον να δείχνουν τα tweets του στην τηλεόραση και να ζητούν από άλλους πολιτικούς και σχολιαστές να σχολιάζουν αυτά τα ακραία tweets του Βίλντερς. 

Διεθνής επιτυχία

Απομένει να δούμε το κατά πόσο επιτυχής θα αποδειχθεί στην πράξη αυτή η στρατηγική. Στο Peilingwijzer, τη «δημοσκόπηση των δημοσκοπήσεων», το Κόμμα της Ελευθερίας είναι πρώτο, μαζί με το φιλελεύθερο Λαϊκό Κόμμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία (VVD). Στη διάρκεια της ευρωπαϊκής προσφυγικής κρίσης του 2015, αλλά και το φθινόπωρο του 2016, όταν ο Wilders διώκονταν ποινικά, το Κόμμα της Ελευθερίας ήταν πρώτο στις με διαφορά δημοσκοπήσεις.

Από την άλλη πλευρά, τα μέσα ενημέρωσης αυτή τη στιγμή πλημμυρίζουν με τις προεκλογικές εκστρατείες των άλλων κομμάτων. Το κυβερνών φιλελεύθερο Λαϊκό Κόμμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία (VVD) έχει μετακινηθεί απότομα προς τα δεξιά, ιδίως όσον αφορά τα πολιτισμικά θέματα, με τον πρωθυπουργό Ρούτε (Rutte) να λέει στους Ολλανδούς Τουρκικής καταγωγής που διαδηλώνουν υπέρ τον Ερντογάν ότι θα πρέπει να «φύγουν από τη χώρα». Επίσης, μετά το δημοψήφισμα περί ΕΕ-Ουκρανίας το 2016, νέα ευρωσκεπτικιστά, λαϊκιστικά κόμματα της δεξιάς φυτρώνουν σαν μανιτάρια: Εκτός από το προαναφερθέν «Για την Ολλανδία» (VNL), το οποίο έχει ως ηγέτη έναν από τους επίσημους εκπροσώπους της πλευράς του «όχι» σ' εκείνο το δημοψήφισμα, οι δύο άλλοι ηγέτες του «όχι» έχουν ιδρύσει τα δικά τους λαϊκιστικά και εναντίον των ελίτ κόμματα. Αυτά ίσως κόψουν κάτι από την εκλογική επιτυχία του Βίλντερς.
Παράλληλα, αυτές τις τελευταίες εβδομάδες πρίν τις εκλογές, το PVV και το κυβερνών φιλελεύθερο Λαϊκό Κόμμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία (VVD) ελπίζουν να παρουσιαστεί το διακύβευμα της ψηφοφορίας ως αγώνα δρόμου για την προεδρία της κυβέρνησης μεταξύ δύο, των ηγετών τους: Βίλντερς εναντίον Ρούτε. Το VVD ελπίζει να προσελκύσει κεντρώους ψηφοφόρους, εμφανίζοντας τον εαυτό του ως το κύριο εμπόδιο ενάντια στο PVV άν γίνει το μεγαλύτερο κόμμα, ενώ το PVV ελπίζει να κινητοποιήσει τους ψηφοφόρους που είναι δυσαρεστημένοι με την σημερινή κυβέρνηση.
  

Είναι λοιπόν το Κόμμα της Ελευθερίας ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της άνευ προηγουμένου ανόδου του ριζοσπαστικού δεξιού λαϊκισμού στον δυτικό κόσμο; Δύο παρατηρησεις: Πρώτον, αυτό που φαίνεται τώρα ως δημοσκοπική επιτυχία του, είναι φαινόμενο κατ' εξαίρεσιν και εξαρτάται από τις ειδικές συνθήκες που επικρατούν σήμερα στο ολλανδικό πολιτικό τοπίο. Το Peilingwijzer [μέσος όρος των δημοσκοπήσεων] δίνει στο Κόμμα της Ελευθερίας το 17 % των ψήφων. Αυτό είναι ακριβώς το ίδιο ποσοστό ψήφων που κέρδισε το 2002 το κόμμα του Pim Fortuyn και είναι μόλις λίγες ποσοστιαίες μονάδες πάνω από το εκλογικό ποσοστό που επέτυχε το Κόμμα της Ελευθερίας στις εκλογές του 2010. Η μόνη διαφορά είναι ότι τώρα ανταγωνίζεται επί ίσοις όροις για την πρώτη θέση με το μεγαλύτερο κόμμα της χώρας VVD. Αυτό οφείλεται κυρίως στον κατακερματισμό του ολλανδικού πολιτικού τοπίου. Αν τελικά,  πρώτο σε μέγεθος κόμμα της χώρας γίνει ένα κόμμα με 17 % των ψήφων, αυτό θα είναι το μικρότερο πρώτο σε μέγεθος κόμμα στην ιστορία της Ολλανδίας. Το Κόμμα της Ελευθερίας είναι απίθανο να μπει στην κυβέρνηση, δεδομένου ότι όλα τα άλλα κόμματα, εκτός από το φιλελεύθερο Λαϊκό Κόμμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία (VVD) και ένα κόμμα συνταξιούχων (50Plus, 50+), έχουν δηλώσει ότι δεν θα συνεργαστεί με αυτό· και δεδομένου του κομματικού κατακερματισμού, ένας κυβερνητικός συνασπισμός θα χρειαστεί τουλάχιστον τέσσερα κόμματα για να πάρει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Το κόμμα PVV τα πάει λοιπόν καλά στις δημοσκοπήσεις, ωστόσο οι τωρινές επιδόσεις του κόμματος, στην πραγματικότητα δεν σημαίνουν τίποτε το εξαιρετικό. 
Δεύτερον: πόσο μπορεί να συγκριθεί το Κόμμα της Ελευθερίας με άλλα ριζοσπαστικά δεξιά λαϊκιστικά κόμματα; Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το Κόμμα της Ελευθερίας είναι στην ίδια πολιτική ομάδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στην Ευρώπη των Εθνών και Ελευθεριών (Europe of Nations and Freedoms) - δηλαδή μαζί με το  γαλλικό Εθνικό Μέτωπο, με το φλαμανδικό Flemish Bloc, με το αυστριακό Κόμμα της Ελευθερίας, με την ιταλική Lega Nord και με το πολωνικό Congress of the New Right. Το ολλανδικό Κόμμα της Ελευθερίας διαφέρει από τα περισσότερα από αυτά τα κόμματα ως προς το εξής: δεν έχει δεσμούς με τον προ του 1945 φασισμό. Χαρακτηριστικό είναι, ότι Κόμμα της Ελευθερίας είναι το πιο φιλο-Ισραηλινό κόμμα στο ολλανδικό κοινοβούλιο. Το PVV λέει ότι έχει πολλές επιφυλάξεις στο να συνεργάζεται με κόμματα που έχουν πίσω τους ιστορικό αντισημιτισμού, ωστόσο έχει πολύ φιλικές σχέσεις το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο ως αδελφό κόμμα, ιδιαίτερα από τότε που έγινε αρχηγός του η Μαρίν Λε Πεν.

Όπως είπαμε παραπάνω, το ολλανδικό κόμμα είναι επίσης πιο «προοδευτικό» σε θέματα σχετικά με την ισότητα των γυναικών αλλά και τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων. Στη διάρκεια της ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης, όλα αυτά τα κόμματα απέκτησαν μεγαλύτερη ομοιότητα όσον αφορά τις θέσεις τους για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση (τώρα και το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο τάσσεται υπέρ της αποχώρησης της Γαλλίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση) και υποστηρίζουν με πιό έντονες λεκτικές αναφορές το κράτος πρόνοιας, ιδίως το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο και το αυστριακό Κόμμα της Ελευθερίας.

 

Η ομοιότητα μεταξύ του Κόμματος της Ελευθερίας και του Γκέερτ Βίλντερς με τον Ντόναλντ Τραμπ φαίνεται καθαρά. Ο Βίλντερς υποστηρίζει με ενθουσιασμό το φαινόμενο Τραμπ. Παρακολούθησε το Συνέδριο του αμερικανικού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος το 2016 και μίλησε σε μια εκδήλωση των ομοφυλόφιλων υποστηρικτών του Τραμπ που έλαβε χώρα στα πλαίσια αυτού του Συνεδρίου. Στην τωρινή προεκλογική του εκστρατεία για την ολλανδική Βουλή, χρησιμοποιεί τη νίκη του Τραμπ ως παράδειγμα του τι θα μπορούσε να γίνει και στην Ολλανδία. Υπάρχουν επίσης σαφείς στρατηγικές και πολιτικές ομοιότητες. Για παράδειγμα, και οι δύο πολιτικοί αποφεύγουν τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και προτιμούν να χρησιμοποιούν το Twitter για να στέλνουν τα μηνύματά τους. Τόσο ο Βίλντερς όσο και ο Τραμπ επιχειρούν να υπερασπιστούν «τις γυναίκες μας» ενάντια στην απειλή που αντιπροσωπεύουν οι μετανάστες και έχουν στραφεί ιδιαίτερα ενάντια στη μετανάστευση από ισλαμικές χώρες.

Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα δεδομένα, είναι όντως το ολλανδικό Κόμμα της Ελευθερίας ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της νέας ανόδου των ριζοσπαστικών ακροδεξιών λαϊκιστικών κομμάτων; Πρέπει να αξιολογηθούν τόσο η δημοσκοπική επιτυχία του, όσο και η σύγκρισή του σε διεθνές επίπεδο με τα παρόμοια κόμματα: Στις τρέχουσες δημοσκοπήσεις, το ποσοστό του δεν είναι μεγαλύτερο από τα ποσοστά των ριζοσπαστικών δεξιών λαϊκιστών [της Ολλανδίας] στα τελευταία είκοσι χρόνια· επίσης, το κόμμα αυτό διαφέρει από άλλα ριζοσπαστικά κόμματα του δεξιού λαϊκισμού λόγω της έλλειψης δεσμών του με τον αντισημιτισμό, την ομοφοβία και τον μισογυνισμό. 

Ο Simon Otjes είναι πολιτικός επιστήμονας, ερευνητής στο πανεπιστήμιο του Groningen, Ολλανδία (και ειδικότερα στο πανεπιστημιακό Κέντρο Έρευνας των Ολλανδικών Πολιτικών Κομμάτων). Από τον Σεπτέμβριο του 2016 είναι συνεργάτης στην προεκλογική εκστρατεία του ολλανδικού κόμματος  GroenLinks (Πράσινη Αριστερά), στους τομείς της έρευνας του εκλογικού σώματος και της πολιτικής στρατηγικής.

Οι επιστημονικές έρευνές του, εκτός των άλλων, επικεντρώνονται στα πρότυπα που ορίζουν τη σύγκρουση και τη συνεργασία μεταξύ των παραγόντων πολιτικής δράσης, και ειδικότερα στις ιδεολογικές διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των κομμάτων, στα στοχεία που δομούν την κοινή γνώμη και στα πρότυπα που διέπουν την ψήφο των πολιτών στις κοινοβουλευτικές εκλογές. Επίσης ερευνά την εξέλιξη της πολιτικής των ολλανδικών και ευρωπαϊκών κομμάτων.
Εργάστηκε απίσης στο Ινστιτούτο Δημόσιας Διοίκησης του πανεπιστημίου του Leiden, στο Bureau de Helling (δεξαμενή σκέψης του ολλανδικού Πράσινου Κόμματος).
  

Ο προσωπικός ιστοχώρος του:   http://www.simonotjes.nl/index.php/en/

    

 
Πάουλ Ίνγκεντάι: Λαϊκιστές, παραμύθια, παραμύθιασμα και οξείς τόνοι αντί «πολιτικής ορθότητας». Η περίπτωση του ολλανδικού δεξιού λαϊκισμού
 
2013: Έσκασε η oλλανδική φούσκα των ακινήτων
 

  

Update 16.3.2017 - Μετά τις εκλογές η μαγική εικόνα των αριθμών· τώρα αρχίζει ο μαραθώνιος για σχηματισμό (τετρακομματικής) κυβέρνησης

Οι περισσότεροι σχολιαστές του ολλανδικού εκλογικού αποτελέσματος στα ελληνικά - και όχι μόνον - μέσα, σχεδόν θριαμβολογούν με ανακούφιση: «Οι δεξιοί λαϊκιστές έχασαν, οι δυνάμεις της λογικής (που είναι και υπέρ της Ευρώπης!) άντεξαν». Έτσι περίπου κατανοείται η ψήφος των Ολλανδών πολιτών. Είναι όμως αυτό μόνον: μια αντίδραση ανακούφισης, εύλογη με όρους πολιτικής (ή και εν γένει) ψυχολογίας. Ωστόσο, αυτό που δηλώνουν οι αριθμοί - αλλά και πιό σύνθετοι συλλογισμοί για το αποτέλεσμα και τις συνθήκες των εκλογών - είναι κάπως διαφορετικό. 

Επάνω τα ποσοστά ψήφων, κάτω οι έδρες και οι διαφορές 

από τις προηγούμενες εκλογές (2012). Πηγές: FAZ, SZ-NOS.nl

Το δεξιοφιλελεύθερο VVD του απερχόμενου πρωθυπουργού Μαρκ Ρούτε έχασε το 1/5 του ποσοστού του στις προηγούμενες εκλογές του 2012 και 7 από τις 40 τότε έδρες του, παρέμεινε όμως πρώτο κόμμα, έστω και ψαλιδισμένο. Το ακροδεξιό λαϊκίστικο PVV, μολονότι συμμετείχε στην κυβέρνηση Ρούτε για μεγάλο χρονικό διάστημα, αύξησε το ποσοστό του του 2012 κατά 30 % και αντίστοιχα τους βουλευτές του κατά 5 και πέρασε στη θέση του δεύτερου σε δύναμη κόμματος. Ως προς το πολιτικό μήνυμα που εκπέμπουν, τα δύο αυτά κόμματα πλησίασαν μεταξύ τους. Αυτό που μετακινήθηκε - σε πιό βαθιά δεξιούς και σχεδόν ευρωσκεπτικιστικούς πολιτικούς τόπους - είναι το δεξιοφιλελεύθερο VVD· ωστόσο, μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ψηφοφόρων επιπλέον προτίμησαν το αυθεντικό, όχι το «ευπροσάρμοστο» και μιμητικό. Η κλασική αντίδραση.

Το Εργατικό Κόμμα PvdA των Λόντεβαϊκ Άσερ (Lodewijk Frans Asscher) και του γνώριμού μας Γερούν Ντάισελμπλουμ (Jeroen René Victor Anton Dijsselbloem), το 2012 δεύτερο με μικρή διαφορά από τους δεξιοφιλελεύθερους και σταθερός κυβερνητικός εταίρος τους στη συνέχεια, κυριολεκτικά εξαερώθηκε, πράγμα που είναι και η μια από τις δύο πιό εντυπωσιακές μεταβολές. Το χριστιανοδημοκρατικό CDA και το αριστεροφιλελεύθερο D66 είδαν τις δυνάμεις τους να αυξάνονται σημαντικά, έμειναν ωστόσο και τα δύο, με μικρές διαφορές, πίσω από το δεύτερο κόμμα PVV.
Το Σοσιαλιστικό Κόμμα, κύριος ενδοαριστερός αντίζηλος των Εργατικών στο πρόσφατο παρελθόν, παρά τον καταποντισμό των δεύτερων έμεινε στάσιμο. Σημαντική αύξηση - για τα μέτρα τους - είχαν τα μικρά μονοθεματικά κόμματα Κόμμα των Ζώων (PvdD - στην Ολλανδία, την κατεξοχήν κτηνοτροφική χώρα της Ευρώπης, το ζήτημα των δικαιωμάτων των ζώων είναι αντικείμενο έντονης συζήτησης) και το κόμμα των Συνταξιούχων (Κόμμα 50+). Και από εκεί και πέρα, είναι η κατακόρυφη άνοδος της φιλοευρωπαικής Πράσινης Αριστεράς (GL) με τον χαρισματικό Γιέσε Κλάβερ (Jesse Klaver), τον λεγόμενο και «Ολλανδό Τζάστιν Τριντό», η οποία αποκαλύπτει εκτός των άλλων και το πιό σημαντικό ενδοαριστερό ρεύμα μετακινήσεων στις εκλογές αυτές. Είναι μια άνοδος που είχε προβλεφτεί απολύτως στις δημοσκοπήσεις - πράγμα σπάνιο στην εποχή μας.

Γ. Ρ.

Ιδού τι γράφει, μεταξύ άλλων, η Sarah Maria Brech της συντηρητικής Die Welt, για τον μαραθώνιο του σχηματισμού κυβέρνησης που θα αρχίσει τώρα· για να υπάρξει κυβέρνηση θα χρειαστεί να συμπράξουν τέσσερα τουλάχιστον κόμματα: 

Οι Πράσινοι είναι οι πραγματικοί νικητές αυτών των εκλογών. Με τον νεαρό κορυφαίο υποψήφιό τους Κλάβερ πανηγυρίζουν το καλύτερο αποτέλεσμα στην ιστορία τους. Τετραπλασίασαν τις ψήφους που πήραν και τους βουλευτές τους και είναι τώρα μεταξύ των έξι κομμάτων που καταλαμβάνουν περισσότερες από δέκα έδρες στο νέο κοινοβούλιο [το Εργατικό Κόμμα έμεινε μόνον με 9]. Σε πρώτη ματιά, μοιάζουν καλοί συνεργάτες για κυβερνητικό συνασπισμό υπό το πρώτο κόμμα VVD των φιλελεύθερων της δεξιάς του Μαρκ Ρούτε, ο οποίος θα μπορούσε έτσι να συνεργάζεται στην κυβέρνηση με έναν άλλο νικητή των εκλογών. Υπάρχει όμως ένα εμπόδιο: Ο Κλάβερ θέλει ένα κεντροαριστερό υπουργικό συμβούλιο. 
Το όνομα του κόμματος Πράσινη Αριστερά (GL) δεν είναι τυχαίο: οι Ολλανδοί Πράσινοι έχουν σαφώς αριστερό πρόγραμμα. Απαιτούν υψηλότερους φόρους για τους πλούσιους και τις μεγάλες επιχειρήσεις και φορολογικές περικοπές για τους χαμηλόμισθους. Και ως προς το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής GL και VVD δύσκολα θα συγκλίνουν. 

Γιάννης Λούλης: Γύμνια... (Ημερησία, 25.3.2017)

 
Update 18.3.2017Cas Mudde: Οι ολλανδικές εκλογές μας δείχνουν πώς να μην νικήσουμε τον λαϊκισμό
Ένα εξαιρετικό αρθρο που απομυθοποιεί τις ανακουφιστικές, μυωπικές ψευδαισθήσεις τις επόμενης ημέρας