Βόλφγκανγκ Μύνχάου: Ο αργός μαρασμός της Ευρώπης. «Όχι με βρόντο, αλλά μ' έναν λυγμό»

© Der Spiegel - Wolfgang Münchau : Europas Zukunft: Langsames Dahinsiechen, 29.01.2016

 

Οι τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις προμηνύουν κακά: Η ΕΕ δεν θα καταρρεύσει με θεαματικό τρόπο, αλλά θα «ξεφτίζει» στις περιφερειακές της ζώνες και θα γίνεται όλο και πιο κούφια στο εσωτερικό της.
   

Μετά από 15 χρόνια συνολικά και 5 στον SPIEGEL ONLINE αυτή είναι η τελευταία εβδομαδιαία στήλη μου. Ήταν χρόνια της κρίσης, μιας κλιμακούμενης οικονομικής κρίσης, η οποία, με την πάροδο του χρόνου έπαιρνε και παίρνει διαρκώς νέες, διαφορετικές μορφές.

Αρχίζοντας από την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων στις ΗΠΑ και αφού προχώρησε στη ζώνη του ευρώ, η κρίση έχει φτάσει τώρα στις αναδυόμενες χώρες, ενώ προσωρινά επισκιάστηκε από μια σειρά πολιτικών κρίσεων στην Ευρώπη. Θα έχει τελειώσει αυτή η οικονομική κρίση μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια; Ή θα είναι εδώ και θα μας απασχολεί σε όλη την δεκαπενταετία που έρχεται.
Ασφαλώς, τα βαθειά αίτια της κρίσης δεν θα πρέπει να τα αναζητήσουμε σε λανθασμένες μεμονωμένες συμπεριφορές. Υπήρξαν και τέτοιες, αλλά δεν προσφέρονται ως εξήγηση.

Λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις υπάρχουν ενδείξεις ότι η συνέχεια της κρίσης δεν θα είναι ανώδυνη.

• Με την επανεισαγωγή ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα μεταξύ χωρών μελών της ΕΕ απειλείται με κατάρρευση το σύστημα Σένγκεν της ελεύθερης εσωτερικής μετακίνησης. Ωστόσο, αυτό θα ήταν μια από τις πιο ακίνδυνες επιπτώσεις.
• Βλέπω επίσης μεγάλα προβλήματα να απειλούν την Ιταλία. Η χώρα, παρά την πρόσφατη πρόοδο στην προσπάθειά της να συγκροτήσει έναν μηχανισμό διαχείρισης των μη εξυπηρετούμενων [κόκκινων] ιδιωτικών χρεών, έχει ένα χρεοκοπημένο τραπεζικό σύστημα. Συνακόλουθα, δεν είμαστε πολύ μακριά από τη στιγμή που ακόμη και κάποιοι ορθολογικά σκεπτόμενοι Ιταλοί πολιτικοί θα μπορούσαν ν' αρχίσουν να κάνουν σκέψεις για έξοδο από την ευρωζώνη. 
• Το άν οι Βρετανοί θα μείνουν στην ΕΕ ή το αν οι Πολωνοί και οι Ούγγροι θα εγκαταλείψουν τα προ-δημοκρατικά πειράματά τους, είναι αβέβαιο.

Πιστεύω, επίσης, ότι σε πέντε χρόνια η ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία και ιδιαίτερα η γερμανική, θα είναι μικρότερη από ό, τι είναι σήμερα. Ο βιομηχανικός αυτός κλάδος, ο οποίος διαδραματίζει τόσο σημαντικό ρόλο στη σημερινή Γερμανία έχει μπεί, κατά κάποιον τρόπο, στον ίδιο δρόμο που είχαν μπεί κάποτε τα παλιά επαγγέλματα του βιβλιοδέτη, του αμαξά και του δήμιου. Σε 15 χρόνια, δύσκολα κανείς θα αναζητεί κάποιο μέλλον σ' αυτόν τον βιομηχανικό κλάδο.

Κάτι πρέπει να αλλάξει

Το άν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτές τις αλλαγές, εξαρτάται από την προθυμία μας για εποικοδομητική πολιτική. Είναι βέβαιο ότι με οπισθοχώρηση στο εθνικό κράτος καμμιά παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί. Για την αντιμετώπιση της κρίσης στη ζώνη του ευρώ θα χρειαστεί στο τέλος η προθυμία και ετοιμότητα για μια κοινή οικονομική πολιτική, έστω και αν τώρα στη Γερμανία δεν υπάρχουν οι απαιτούμενες πολιτικές πλειοψηφίες και οι συνταγματικές δυνατότητες.

Η εναλλακτική λύση θα ήταν η σημαντική μείωση του αριθμού των χωρών-μελών της ευρωζώνης, δηλαδή μια διάσπαση της ΕΕ σε έναν εσωτερικό πυρήνα αποτελούμενο από την ομάδα των χωρών γύρω από τη Γερμανία και σε ένα εξωτερικό κέλυφος. Η συνέχεια θα είναι η ανατίμηση του κοινού νομίσματος, η οποία θα αφανίσει όλες τις προσπάθειες για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των τελευταίων 20 χρόνων. 

Αν θέλουμε να αποφύγουμε την διολίσθηση σε μια κρίση χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης και αποπληθωρισμού, παρόμοια με της Ιαπωνίας που κρατά από τη δεκαετία του 1990, τότε θα πρέπει  να σκεφτόμαστε και να μιλάμε διαφορετικά για τη νομισματική και οικονομική πολιτική. Πάνω απ' όλα, θα πρέπει να εγκαταλείψουμε την ιδεολογία μιας «εύτακτης» κανονιστικής οικονομικής διακυβέρνησης. Ο λόγος είναι απλός: η «εύτακτη» κανονιστική οικονομική πολιτική (Ordnungspolitik) είναι, σχεδόν εξ ορισμού, μια σύλληψη κατάλληλη μόνον για το εθνικό κράτος, διότι βασίζεται σε μια διαπλοκή οικονομικών, φιλοσοφικών και νομικών αρχών, οι οποίες μπορούν να υπάρχουν μόνον μέσα σε ένα ενιαίο κράτος. 

Αυτή την οικονομική πολιτική δεν μπορούμε να τη μοιραστούμε με χώρες που ακολουθούν άλλες μορφές δικαίου, και σίγουρα όχι με εκείνες τις χώρες που αντί να επηρεάζονται από τον Ιμμάνουελ Καντ, έχουν μορφές δικαίου οι οποίες στηρίζονται σε φιλοσοφίες πραγματιστικές. Όπως, λόγου χάρη, στον πρώιμο μεσαιωνικό φιλόσοφο Αυγουστίνο της Ιππώνος, ο οποίος κάποτε συμβούλευσε τους ανθρώπους να επιθυμούν να ζούν σεμνά και ταπεινά, αλλά προς Θεού, όχι ως ίσοι. Το βέβαιο είναι ότι δεν θα έβαζαν το πορτρέτο του Αυγουστίνου στην πινακοθήκη με τους πρωτοπόρους της «εύτακτης» κανονιστικής οικονομικής σκέψης. Ωστόσο, είναι και αυτός μέρος της σύγχρονης ευρωπαϊκής πραγματικότητας, στην οποία, με την Ευρωπαϊκή Ένωση και με το ευρώ, και εμείς ως Γερμανοί έχουμε ενσωματωθεί.

Η ΕΕ γίνεται όλο και πιο κούφια στο εσωτερικό της

Ακόμη και με τις καλύτερες προθέσεις, μια λύση με οριστική αντιμετώπιση της μόνιμης κρίσης θα είναι δύσκολο εγχείρημα, επειδή ο συντονισμός στις πολιτικές προυποθέτει κοινά συμφέροντα. Είναι πιο πιθανό ότι οι διάφορες κρίσεις θα συνεχίσουν το δρόμο τους και ότι θα μαζεύουμε πρόχειρα τις αρνητικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις των κρίσεων με τη «σφουγγαρίστρα» των μέτρων έκτακτης ανάγκης της οικονομικής πολιτικής.

Στην πορεία αυτών των εξελίξεων, εκτός από το τέλος του Σένγκεν και τη συρρίκνωση της ζώνης του ευρώ, μας απειλούν επίσης η όλο και μεγαλύτερη ανισοκατανομή των εισοδημάτων, η εξαθλίωση της μεσαίας τάξης και η συνακόλουθη πολιτική ριζοσπαστικοποίηση. Η δημοκρατία αυτή καθαυτή δεν βρίσκεται κατ' ανάγκη σε κίνδυνο· όμως είναι βέβαιο ότι απειλούνται οι συμφωνίες και οι θεσμοί που υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα. Το σημερινό, δεν είναι ένα καλό περιβάλλον για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και για τη διεθνή συνεργασία και συντονισμό. Η ΕΕ δεν πρόκειται να καταρρεύσει με θεαματικό τρόπο, αλλά θα υποσκάπτεται και θα «ξεφτίζει» στις περιφερειακές της ζώνες και θα γίνεται όλο και πιο κούφια εσωτερικά.

Δεν έχω ιδέα αν θα υπάρχουν εφημερίδες, περιοδικά, ειδήσεις ή αρθρογράφοι σε 15 χρόνια. Επιτρέψτε μου όμως μια τελική πρόβλεψη: η κρίση μαζί με όλες τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της θα εξακολουθεί να υπάρχει και ο αντίκτυπός της θα διαρκεί.

O Wolfgang Münchau είναι συντάκτης των Financial Times και του Spiegel με έδρα τη Μ. Βρετανία.
   
Wolfgang Münchau - Financial Times, αρθρογραφία
  
Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση - Wolfgang Münchau, η αρθρογραφία

  

 

Πρόσφατα γραπτά του Wolfgang Münchau στον ιστότοπο Μετά την Κρίση:
   
Μεγάλη Μετανάστευση των λαών: Το λάθος της Μέρκελ - ανήθικη πολιτική για την προσφυγική κρίση
  
Κίνα: Σκάει η τρίτη φούσκα; Τέλος οι ψευδαισθήσεις και τα χρόνια της αφθονίας;
 
Γερμανικά πλεονάσματα και διαλυτική ανισορροπία. Τρία σενάρια για το μέλλον της νομισματικής ένωσης

   

   
Not with a bang but a whimper - T.S. Eliot, The Hollow Men (1925)
Όχι με έναν β ρ ό ν τ ο / μα μ' ένα λ υ γ μ ό  (Οι κούφιοι άνθρωποι, απόδ. Γ. Σεφέρη)