Είναι εθνικιστές οι νεοφιλελεύθεροι;

Οι νεοφιλελεύθεροι είναι κατά κάποιο τρόπο «εκ φύσεως» καταδικασμένοι να είναι εθνικιστές ή «χορηγοί» των εθνικιστών. Μια βασική αρχή της νεοφιλελεύθερης πολιτικής είναι να προωθείται η διεθνοποίηση-παγκοσμιοποίηση της οικονομικής σφαίρας, σε καμιά περίπτωση όμως η διεθνοποίηση της πολιτικής σφαίρας και της δημοκρατίας. Ένα βασικό κανονιστικό δόγμα του ορθόδοξου νεοφιλελεύθερου είναι το εξής: Το οικονομικό Σύνταγμα πρέπει να είναι υπερεθνικό-διακρατικό και ανεπηρέαστο από την πολιτική· επιπροσθέτως, πρέπει να είναι «τεχνικό» και όχι πολιτικό. Όμως το πολιτικό Σύνταγμα πρέπει να μείνει περιορισμένο στο εθνικό κράτος, λέει.

«Αποκλείεται κατηγορηματικά μια πολιτική συνταγματική θεσμοθέτηση πέρα από τα όρια του εθνικού κράτους. Το πολιτικό Σύνταγμα πρέπει να παραμείνει κρατικό! [...] Με την απόσπαση από τα χέρια του κράτους του οικονομικού Συντάγματος σταθεροποιείται σε διεθνικό επίπεδο ο χαρακτήρας της εταιρικής και της χρηματοπιστωτικής εξουσίας. Μέσω των αγορών και υπό την αιγίδα των αποκρατικοποιημένων οικονομικών θεσμών (GATT, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα), η δύναμη που διέθετε κάποτε το κρατικό πολιτικό Σύνταγμα μεταμορφώθηκε σε αδυναμία. Από τις “ενσωματωμένες στο κράτος αγορές” της Κεϋνσιανής εποχής φθάσαμε σε “κράτη ενσωματωμένα στις αγορές”» (Βλ. Hauke Brunkhorst - «Συλλογικός Βοναπαρτισμός; Η Δημοκρατία στην Ευρωπαϊκή Κρίση», στο συλλογικό έργο Δημοκρατία ή Καπιταλισμός - Η Ευρώπη σε Κρίση, τόμ.1, 2014. Επίσης, τα μεταφρασμένα έργα του Colin Crouch  Μεταδημοκρατία, 2006 και Ο Περίεργος Μη Θάνατος του Νεοφιλελευθερισμού, 2014)

Προκύπτει έτσι ένα είδος κατηγορικής επιταγής της νεοφιλελεύθερης πολιτικής, με την οποία όμως συμφωνούν εν μέρει και άλλες εκδοχές φιλελευθερισμού:  Δεν πρέπει να υπάρχουν διεθνοποιημένοι θεσμοί με δημοκρατική πολιτική λειτουργία και υποκείμενοι σε δημοκρατική λογοδοσία, γιατί τότε θα μπορούσαν να ασκούν πολιτικό (και όχι απλώς «τεχνικό») έλεγχο στην ήδη διεθνοποιημένη οικονομική σφαίρα. Στην πραγματικότητα, και οι λαϊκιστές, δεξιοί και «αριστεροί»,  ενσυνείδητα ή όχι, προωθούν το ίδιο δόγμα με τους φιλελεύθερους, άν δεν το επαυξάνουν. Καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι οι πιο πολλοί λαϊκιστές υποστηρίζουν μεν ανυποχώρητα το κλείσιμο των συνόρων ή αυστηρά αντικίνητρα για την κυκλοφορία προσώπων και εμπορευμάτων, ωστόσο δεν μιλούν ποτέ (τουλάχιστον οι δεξιοί λαϊκιστές) για διεθνώς συμφωνημένους περιορισμούς, φορολογία ή ρύθμιση της  διακρατικής - παγκόσμιας κυκλοφορίας κεφαλαίων, μολονότι αυτή η κυλοφορία είναι η πραγματική κινητήρια δύναμη της κυκλοφορίας προσώπων και εμπορευμάτων. Και πάρα πολλές αποκαλύψεις δείχνουν ότι η λειτουργία των δεξιών λαϊκίστικων κομμάτων θα ήταν αδύνατη, άν δεν χρηματοδοτούνταν από πηγές (ιδιωτικές ή δημόσιες) που συσσωρεύουν άπλετο χρήμα έξω ή και πολύ μακριά από τις αντίστοιχες χώρες και εθνικές κοινότητες αυτών των κομμάτων, συγκεκριμένα στον διακρατικό «κενό» χώρο της πολιτικά αδέσποτης παγκόσμιας οικονομίας.
Πρέπει να προστεθεί το εξής: Αυτή η ασυμβατότητα οικονομικού και πολιτικού Συντάγματος δεν δημιουργήθηκε αυτόματα, χωρίς να παρέμβουν μυαλά και «χέρια» πολιτικών και των πνευματικών τους καθοδηγητών. Τόσο η αποσύνδεση του οικονομικού Συντάγματος από το εθνικό κράτος, δηλαδή η προχωρημένη μορφή οικονομικής παγκοσμιοποίησης, όσο - και κυρίως - η απαγόρευση να επεκταθεί το πολιτικό Σύνταγμα και πέρα από την σφαίρα του εθνικού κράτους, ήταν και είναι διαδικασίες πολιτικά προωθούμενες και συχνά σχεδιασμένες. Προωθήθηκαν μέσω πολιτικών αποφάσεων. 

Με πιο κλασική πολιτική ορολογία (από τον Αριστοτέλη και τον Άνταμ Σμιθ έως την Χάννα Άρεντ) αυτό σημαίνει το εξής: Όσο κυριαρχεί η τέτοια πολιτική, το «οικονομικόν ζώον» δρα ελεύθερα και ανεπηρέαστα από πολιτικούς καταναγκασμούς σε διακρατικό-υπερεθνικό επίπεδο. Διότι την ίδια στιγμή, η δράση του «πολιτικού ζώου» παραμένει αυστηρά περιορισμένη μέσα στα πλαίσια του εθνικού κράτους.
Ως πλασματική εξισορρόπηση ή ως συγκάλυψη αυτής της αδυναμίας τους στον πραγματικό αγωνιστικό στίβο - δηλαδή εκεί που μετράει και φαίνεται η αληθινή «παλληκαριά» της πολιτικής -, οι δεξιοί λαϊκιστές, πάρα πολλοί φιλελεύθεροι και μερικοί από τους «αριστερούς» λαϊκιστές, χρησιμοποιούν επιθετική ρητορική, ενίοτε και επιθετικές πράξεις, σε πεδία της πολιτικής που δεν έχουν άμεση και φανερή σχέση με την οικονομία, δηλαδή στα λεγόμενα εθνικά θέματα. 
Σ΄ αυτό τον ενσυνείδητο ψευτοπαλληκαρισμό των πολιτικών κερδοσκόπων, γίνονται στην αρχή θύματα, μετά συνεργοί και εν τέλει συνένοχοι οι πολλοί που τους ακολουθούν χωρίς πολλή σκέψη, ωστόσο για λόγους απολύτως ερμηνεύσιμους και απτούς: Ανασφάλεια, κοινωνική ανισότητα, έλλειμμα δημοκρατικής λειτουργίας, απώλεια του οικείου και της συνεκτικής κοινότητας· ή, όπως γενικότερα διαπίστωνε ο Μαξ Βέμπερ στις αρχές του 20ού αιώνα, ταυτόχρονη «απώλεια ελευθερίας» και «απώλεια νοήματος». Ο Βέμπερ, υποκύπτοντας και εκείνος στην σκοτεινά μοιρολατρική πλευρά των ιδεών του, θεωρούσε τις απώλειες αυτές ως «αναπότρεπτη και μη αντιστρεπτή μοίρα του ανθρώπου» μέσα στην εξελισσόμενη νεοτερικότητα, στον κόσμο του αναπτυγμένου καπιταλισμού και του σύγχρονου γραφειοκρατικού κράτους.
Τι απομένει; Οι μεν δημοκρατικοί πολιτικοί κάθε απόχρωσης πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη και να αντιμετωπίσουν στην πράξη αυτούς τους ερμηνεύσιμους λόγους της υποταγής πολλών πολιτών στους δημαγωγούς, οι δέ απλοί πολίτες πρέπει να μη ξεχνούν το απόφθεγμα του Ιμμάνουελ Καντ: «Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητα για την οποία ευθύνεται αυτός ο ίδιος».
Εν συντομία: Στην εποχή των παγκοσμιοποιημένων αγορών, οι βασικές λειτουργίες της οικονομίας συμβαίνουν σε διεθνικό - διακρατικό επίπεδο. Σ΄ αυτό το επίπεδο δρουν τώρα οι δυνάμεις που προσδιορίζουν ουσιαστικά τον σύγχρονο καπιταλισμό. Στις συνθήκες αυτές, οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, εξ αιτίας των κανονιστικών δογμάτων τους, είναι καταδικασμένες να στηρίζουν τον εθνικισμό: Με το να εκχωρούν το μονοπώλιο του Πολιτικού στο εθνικό κράτος και να το περιορίζουν εκεί και μόνον εκεί, οδηγούν πολλούς πολίτες σε αντιδράσεις εθνικιστικές και λαϊκίστικες. Η επικρατούσα πολιτική «παραχώρησε» αυτό το τίμημα προκειμένου να μείνει πολιτικά αρρύθμιστη, ανεπηρέαστη και μη ελέγξιμη από δημοκρατικές αποφάσεις η λειτουργία του καπιταλισμού· δηλαδή, για να μην μπορεί να παρέμβει αποτελεσματικά η πολιτική δημοκρατία στις αγορές και γενικά στην οικονομία. 

Γ. Ρ.

Η ανομολόγητη συμφωνία φιλελεύθερων και λαϊκιστών: «Tο οικονομικό Σύνταγμα είναι (και πρέπει να είναι) υπερκρατικό, διεθνές· το πολιτικό Σύνταγμα πρέπει να μείνει περιορισμένο στο εθνικό κράτος»

  

«Ανοικτά» ή «κλειστά» σύνορα; Αδέσποτη κυκλοφορία κεφαλαίων, εξωπραγματικά ιδεολογήματα, υποκριτική δημαγωγία των εθνικιστών και λαϊκιστών πολιτικών

Ουδετερότητα ως προς τις αξίες, πολιτική πράξη, ηθική της ευθύνης. Η Ελλάδα στην κρίση - σκέψεις με τον Κονδύλη και τον Μαξ Βέμπερ

  

Νεοφιλελευθερισμός εδώ στο Νότο - Για την τοπική ιστορία μιας παγκόσμιας πολιτικής
 
Φιλοκυκλικές μακροοικονομικές πολιτικές, διχοτομημένη αγορά εργασίας, μεγαλομεσαία κοινωνική συμμαχία,καθοδηγούμενη αποβιομηχάνιση