© The Guardian - Stephen Hawking: Our attitude towards wealth played a crucial role in Brexit. We need a rethink, 29.7.2016
Ο Στίβεν Χόκινγκ, ο οποίος αγωνίστηκε με σθένος υπέρ της παραμονής της χώρας του, της Βρετανίας, στην ΕΕ, έγραψε αυτό το άρθρο λίγο μετά το δημοψήφισμα και την οριακή ήττα της άποψης του. Ήταν ίσως μια από τις τελευταίες δημόσιες παρεμβάσεις του σε θέματα πολιτικού ενδιαφέροντος. Πέθανε μετά από ενάμισυ χρόνο (14 Μαρτίου 2018).
Μιλώντας για την Brexit, ο Χόκινγκ έθεσε τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων: «Το χρήμα, ο πλούτος, ο τρόπος με τον οποίο τον κατανοούμε και ο τρόπος με τον οποίο (δεν) τον μοιραζόμαστε, διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην απόφαση του δημοψηφίσματος», έγραφε. Αναφέροντας, εκτός των άλλων, και την προσωπική του εμπειρία ως επιστήμονα με μεγάλο πρόβλημα υγείας, τόνισε πόσο ευρύτερα καταστροφική είναι η επικρατούσα στάση απέναντι στον πλούτο: Η στάση που βλέπει το χρήμα ως αυτοσκοπό, που αρνείται την πιο δίκαιη κατανομή του πλούτου, η στενοκέφαλη άρνηση «να συμπεριλαμβάνεται στον ορισμό του πλούτου η γνώση, οι φυσικοί πόροι και οι ικανότητες του ανθρώπου».
Το δέον γενέσθαι, ιδίως τώρα που «ο πλανήτης μας και το ανθρώπινο είδος αντιμετωπίζουν πολλαπλές προκλήσεις», είναι «να επανεξετάσουμε, να δούμε με άλλο μάτι και να αλλάξουμε μερικές από τις βασικές υποθέσεις μας για το τι εννοούμε ως πλούτο, ως κεκτημένα, ως “δικά μου” και ως “δικά σας”. Ακριβώς όπως μαθαίνουν τα παιδιά, θα πρέπει να μάθουμε να μοιραζόμαστε», λέει ο Χόκινγκ. Κι έτσι, να ξεκινήσουμε «εγχειρήματα που ανοίγουν νέους δρόμους και πρωτοποριακές ιδέες - “cathedral projects”, “έργα σαν τους καθεδρικούς ναούς” -, δηλαδή το σύγχρονο ισοδύναμο των μεγάλων εκκλησιαστικών έργων που κατασκευάστηκαν κάποτε ως μέρος μιας προσπάθειας της ανθρωπότητας να γεφυρώσει τον ουρανό και τη Γη. Αυτές τις ιδέες τις ξεκινά μια γενεά ανθρώπων με την ελπίδα ότι μια μελλοντική γενεά θα πάρει στα χέρια της τούτες τις προκλήσεις για να φέρει σε αίσιο πέρας το έργο που άρχισε η προηγούμενη».
Εν τω μεταξύ, η περιπετειώδης εμπλοκή της Brexit συνεχίζεται. Και κανείς δεν ξέρει την κατάληξή της. Και οι πολλαπλές προκλήσεις οικουμενικής κλίμακας για τις οποίες μιλούσε τότε ο Χόκινγκ, τώρα αναστατώνουν και θολώνουν όλο και πιο πολύ το παγκόσμιο πολιτικό τοπίο. Εκείνο το άρθρο του Χόκινγκ και την κεντρική του ιδέα μας τα ξαναθύμισε πρόσφατα η Γκρέτα Τούνμπεργκ στην ομιλία της στη Βουλή των Κοινοτήτων του Λονδίνου, με θέμα μια από τις μεγάλες προκλήσεις, την αλλαγή του κλίματος.
Το σίγουρο είναι ότι σχεδόν 3 χρόνια μετά, η οπτική γωνία του Χόκινγκ έγινε ακόμη πιο επίκαιρη και βοηθά να δούμε τα πράγματα πιο καθαρά. Ιδίως βοηθά ο ρεαλισμός του. Σήμερα ρεαλιστές είναι αυτοί που μπορούν, σαν τον Χόκινγκ, να προτείνουν μακροπρόθεσμα οραματικά σχέδια, «άλματα πιο γρήγορα από τη φθορά» (Ελύτης).
Γ. Ρ.
Είναι το χρήμα σημαντικό πράγμα; Ο πλούτος, η αφθονία χρήματος, μας πρόσφερε και μας προσφέρει πάντοτε, ακόμη και σήμερα, ευημερία και άνεση; Όταν σε τέτοια ερωτήματα προσπαθεί να δώσει απαντήσεις ένας φυσικός, ίσως φαίνεται πολύ παράδοξο· ωστόσο η απόφαση του Βρετανικού δημοψηφίσματος για αποχώρηση από την ΕΕ μας υπενθυμίζει ότι όλα τα πράγματα συνδέονται μεταξύ τους. Κι άν θέλουμε να κατανοήσουμε σε βάθος τον κόσμο και τι πραγματικά συμβαίνει στον κόσμο, θα ήταν πολύ ανόητο να παραβλέψουμε τί ρόλο παίζει το χρήμα στην κοινωνία μας αλλά και ποιούς ρόλους δεν μπορεί να παίξει.
Στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας για το δημοψήφισμα, υποστήριξα ότι για τη Βρετανία είναι λάθος να εγκαταλείψει την Ευρωπαϊκή Ένωση. Λυπάμαι για το αποτέλεσμα· αλλά άν έχω πάρει ένα μάθημα στη ζωή μου, αυτό με διδάσκει να αποδέχομαι την πραγματικότητα και να κάνω το καλύτερο που μπορώ με όσα περνούν από το χέρι μου. Τώρα πρέπει να μάθουμε να ζούμε εκτός ΕΕ· αλλά για να διαχειριστούμε επιτυχώς αυτή τη νέα κατάσταση, πρέπει πρώτα-πρώτα να καταλάβουμε γιατί ο λαός της Βρετανίας έκανε την επιλογή που έκανε.
Πιστεύω ότι ο πλούτος, ο τρόπος με τον οποίο τον κατανοούμε και ο τρόπος με τον οποίο τον μοιραζόμαστε, διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην απόφαση αυτή. Μέχρι και η πρωθυπουργός, η Τερέζα Μέι, στην πρώτη εβδομάδα μετά την ανάληψη των καθηκόντων, δήλωσε: «Πρέπει να μεταρρυθμίσουμε την οικονομία για να επιτρέψουμε σε περισσότερους ανθρώπους να έχουν μέρισμα από την ευημερία της χώρας». Όλοι γνωρίζουμε ότι το χρήμα είναι σημαντικό πράγμα. Ένας από τους λόγους που πίστευα ότι είναι λάθος να εγκαταλείψουμε την ΕΕ, αφορούσε τις επιχορηγήσεις. Η βρετανική επιστήμη χρειάζεται όλες τις πηγές από τις οποίες μπορεί να χρηματοδοτηθεί και μια σημαντική χρηματοδότησής της είναι εδώ και πολλά χρόνια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εάν δεν υπήρχαν αυτές οι επιχορηγήσεις, πολύ σημαντικό επιστημονικό έργο δεν θα γινόταν. Δεν θα μπορούσε να γίνει. Υπάρχουν κάποια στοιχεία που αποδεικνύουν ότι ήδη από τώρα, ευρωπαϊκά προγράμματα παγώνουν τη συμμετοχή βρετανών επιστημόνων· η κυβέρνηση πρέπει να αντιμετωπίσει αυτό το θέμα το συντομότερο δυνατόν.Επίσης, το χρήμα είναι πράγμα σημαντικό διότι διευκολύνει τους ανθρώπους, απελευθερώνει τις δυνατότητές τους. Στο παρελθόν έχω εκφράσει την ανησυχία μου για το γεγονός ότι οι περικοπές των δημόσιων δαπανών στο Ηνωμένο Βασίλειο θα συρρικνώσουν την υποστήριξη προς τους φοιτητές με ειδικές ανάγκες· πρόκειται για υποστήριξη που με βοήθησε πολύ στη διάρκεια της επιστημονικής σταδιοδρομίας μου. Στην περίπτωσή μου βέβαια, αυτά τα χρήματα βοήθησαν όχι μόνον στο να υπάρξει η σταδιοδρομία μου, αλλά κυριολεκτικά με κράτησαν στη ζωή.
Σε μια περίπτωση, ενώ βρισκόμουν στην Ελβετία και μόλις είχε αρχίσει η επιστημονική σταδιοδρομία μου, αρρώστησα από πνευμονία και το κολέγιο μου στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, το Gonville και Caius, φρόντισε να με φέρει αεροπορικώς πίσω στο Ηνωμένο Βασίλειο για θεραπεία. Χωρίς αυτούς τους δημόσιους πόρους που διέθεσαν για εμένα, ίσως δεν θα είχα επιζήσει για να κάνω όλη αυτή την επιστημονική εργασία που κατάφερα να κάνω μετά. Η ύπαρξη χρημάτων μπορεί να παίξει ρόλο απελευθερωτικό για τον κάθε άνθρωπο, όπως ακριβώς η φτώχεια μπορεί σίγουρα να τον παγιδεύει και να περιορίζει τις δυνατότητές του, κάνοντας κακό τόσο στον ίδιο, όσο και στην ανθρωπότητα ολόκληρη.
Έτσι θα ήμουν ο τελευταίος που θα περιφρονούσα τη σημασία των χρημάτων. Ωστόσο, παρόλο που ο πλούτος έχει παίξει ρόλο σημαντικό στην ζωή μου και είχε μεγάλες πρακτικές συνέπειες, ασφαλώς είχα και έχω διαφορετική σχέση με το χρήμα από αυτή που έχουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Τα χρήματα που ξοδεύονται για τη φροντίδα μου ως ατόμου με σοβαρή αναπηρία, αλλά και για το επιστημονικό έργο μου, είναι ζωτικής σημασίας. Η απόκτηση αγαθών και περιουσιακών στοιχείων δεν είναι. Ακόμη κι αν είχα τα μέσα για να αγοράσω ένα πανάκριβο άλογο ιπποδρομιών ή μια Ferrari, δεν ξέρω τι θα έκανα μετά. Έτσι, έχω καταλήξει να βλέπω το χρήμα ως μέσο που διευκολύνει, ως μέσο για έναν σκοπό - είτε πρόκειται για ιδέες, είτε για υγεία, είτε για ασφάλεια - αλλά ποτέ ως αυτοσκοπό.
Είναι ενδιαφέρον ότι αυτή η στάση, την οποία, για πολύ καιρό, ο κόσμος την έβλεπε ως αναμενόμενη εκκεντρικότητα ενός πανεπιστημιακού του Κέιμπριτζ, τώρα αρχίζει να διαδίδεται ευρύτερα. Οι άνθρωποι αρχίζουν να αμφισβητούν την αξία του πλούτου ως πλούτου. Είναι η γνώση ή η εμπειρία πιο σημαντική από το χρήμα; Μπορεί η κατοχή πλούτου να σταθεί εμπόδιο στο δρόμο για την ανάπτυξη των ικανοτήτων, την εκπλήρωση των επιθυμιών και την ευτυχία; Μπορούμε να είμαστε πραγματικοί κάτοχοι του ενός ή του άλλου αγαθού; Ή μήπως είμαστε απλώς περαστικοί θεματοφύλακες;
Αυτά τα ερωτήματα οδηγούν σε αλλαγή συμπεριφοράς, η οποία, με τη σειρά της, μπορεί να εμπνεύσει εγχειρήματα που ανοίγουν νέους δρόμους και πρωτοποριακές ιδέες. Άς τα ονομάσουμε «cathedral projects» - «έργα σαν τους καθεδρικούς ναούς» -, δηλαδή το σύγχρονο ισοδύναμο των μεγάλων εκκλησιαστικών έργων, που κατασκευάστηκαν κάποτε ως μέρος μιας προσπάθειας της ανθρωπότητας να γεφυρώσει τον ουρανό και τη Γη. Αυτές τις ιδέες τις ξεκινά μια γενεά ανθρώπων με την ελπίδα ότι μια μελλοντική γενεά θα πάρει στα χέρια της τούτες τις προκλήσεις για να φέρει σε αίσιο πέρας το έργο που άρχισε η προηγούμενη.
Ελπίζω και πιστεύω ότι περισσότεροι άνθρωποι θα ενστερνιστούν αυτόν τον τρόπο σκέψης των «καθεδρικών ναών» για το μέλλον, όπως έκαναν και άλλοτε, στο παρελθόν, επειδή ζούμε σε εποχή κινδύνου. Ο πλανήτης μας και το ανθρώπινο είδος αντιμετωπίζουν πολλαπλές προκλήσεις. Οι προκλήσεις αυτές είναι οικουμενικής κλίμακας και σοβαρές - αλλαγή του κλίματος, παραγωγή τροφίμων, υπερπληθυσμός, αποδεκατισμός άλλων ζωντανών ειδών, επιδημικές ασθένειες, οξίνιση των ωκεανών. Τέτοια επείγοντα ζητήματα απαιτούν από εμάς να συνεργαστούμε, όλοι μας, με ένα κοινό όραμα και με συνεργατική προσπάθεια για να διασφαλίσουμε ότι η ανθρωπότητα μπορεί να επιβιώσει. Θα χρειαστεί να προσαρμόσουμε, να επανεξετάσουμε, να δούμε με άλλο μάτι και να αλλάξουμε μερικές από τις βασικές υποθέσεις μας για το τι εννοούμε ως πλούτο, ως κεκτημένα, ως «δικά μου» και ως «δικά σας». Ακριβώς όπως μαθαίνουν τα παιδιά, θα πρέπει να μάθουμε να μοιραζόμαστε.
Εάν αποτύχουμε, τότε θα ενισχυθούν οι δυνάμεις που συνέβαλαν στην Brexit, ο φθόνος και ο απομονωτισμός - και όχι μόνον στο Ηνωμένο Βασίλειο αλλά σε όλο τον κόσμο. Οι δυνάμεις αυτές εκπηγάζουν από την άρνηση να μοιραζόμαστε, από κοινωνικές νοοτροπίες καθοδηγούμενες από έναν στενό ορισμό του πλούτου, απαγορευτικές για μια πιο δίκαιη κατανομή του, τόσο στο εσωτερικό των εθνών όσο και πέραν των εθνικών συνόρων. Σε περίπτωση που συμβεί αυτό, δεν θα ήμουν αισιόδοξος για τις μακροπρόθεσμες προοπτικές του είδους μας.
Όμως μπορούμε να επιτύχουμε και θα επιτύχουμε. Ο άνθρωπος διαθέτει απεριόριστες πηγές επινοητικότητας, είναι όν αισιόδοξο και προσαρμοστικό. Πρέπει να διευρύνουμε τον ορισμό του πλούτου, ώστε να συμπεριλαμβάνει τη γνώση, τους φυσικούς πόρους και τις ικανότητες του ανθρώπου· και παράλληλα, πρέπει να μάθουμε να μοιραζόμαστε όλα αυτά.
Στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας για το δημοψήφισμα, υποστήριξα ότι για τη Βρετανία είναι λάθος να εγκαταλείψει την Ευρωπαϊκή Ένωση. Λυπάμαι για το αποτέλεσμα· αλλά άν έχω πάρει ένα μάθημα στη ζωή μου, αυτό με διδάσκει να αποδέχομαι την πραγματικότητα και να κάνω το καλύτερο που μπορώ με όσα περνούν από το χέρι μου. Τώρα πρέπει να μάθουμε να ζούμε εκτός ΕΕ· αλλά για να διαχειριστούμε επιτυχώς αυτή τη νέα κατάσταση, πρέπει πρώτα-πρώτα να καταλάβουμε γιατί ο λαός της Βρετανίας έκανε την επιλογή που έκανε.
Σε μια περίπτωση, ενώ βρισκόμουν στην Ελβετία και μόλις είχε αρχίσει η επιστημονική σταδιοδρομία μου, αρρώστησα από πνευμονία και το κολέγιο μου στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, το Gonville και Caius, φρόντισε να με φέρει αεροπορικώς πίσω στο Ηνωμένο Βασίλειο για θεραπεία. Χωρίς αυτούς τους δημόσιους πόρους που διέθεσαν για εμένα, ίσως δεν θα είχα επιζήσει για να κάνω όλη αυτή την επιστημονική εργασία που κατάφερα να κάνω μετά. Η ύπαρξη χρημάτων μπορεί να παίξει ρόλο απελευθερωτικό για τον κάθε άνθρωπο, όπως ακριβώς η φτώχεια μπορεί σίγουρα να τον παγιδεύει και να περιορίζει τις δυνατότητές του, κάνοντας κακό τόσο στον ίδιο, όσο και στην ανθρωπότητα ολόκληρη.
Έτσι θα ήμουν ο τελευταίος που θα περιφρονούσα τη σημασία των χρημάτων. Ωστόσο, παρόλο που ο πλούτος έχει παίξει ρόλο σημαντικό στην ζωή μου και είχε μεγάλες πρακτικές συνέπειες, ασφαλώς είχα και έχω διαφορετική σχέση με το χρήμα από αυτή που έχουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Τα χρήματα που ξοδεύονται για τη φροντίδα μου ως ατόμου με σοβαρή αναπηρία, αλλά και για το επιστημονικό έργο μου, είναι ζωτικής σημασίας. Η απόκτηση αγαθών και περιουσιακών στοιχείων δεν είναι. Ακόμη κι αν είχα τα μέσα για να αγοράσω ένα πανάκριβο άλογο ιπποδρομιών ή μια Ferrari, δεν ξέρω τι θα έκανα μετά. Έτσι, έχω καταλήξει να βλέπω το χρήμα ως μέσο που διευκολύνει, ως μέσο για έναν σκοπό - είτε πρόκειται για ιδέες, είτε για υγεία, είτε για ασφάλεια - αλλά ποτέ ως αυτοσκοπό.
Αυτά τα ερωτήματα οδηγούν σε αλλαγή συμπεριφοράς, η οποία, με τη σειρά της, μπορεί να εμπνεύσει εγχειρήματα που ανοίγουν νέους δρόμους και πρωτοποριακές ιδέες. Άς τα ονομάσουμε «cathedral projects» - «έργα σαν τους καθεδρικούς ναούς» -, δηλαδή το σύγχρονο ισοδύναμο των μεγάλων εκκλησιαστικών έργων, που κατασκευάστηκαν κάποτε ως μέρος μιας προσπάθειας της ανθρωπότητας να γεφυρώσει τον ουρανό και τη Γη. Αυτές τις ιδέες τις ξεκινά μια γενεά ανθρώπων με την ελπίδα ότι μια μελλοντική γενεά θα πάρει στα χέρια της τούτες τις προκλήσεις για να φέρει σε αίσιο πέρας το έργο που άρχισε η προηγούμενη.
Ελπίζω και πιστεύω ότι περισσότεροι άνθρωποι θα ενστερνιστούν αυτόν τον τρόπο σκέψης των «καθεδρικών ναών» για το μέλλον, όπως έκαναν και άλλοτε, στο παρελθόν, επειδή ζούμε σε εποχή κινδύνου. Ο πλανήτης μας και το ανθρώπινο είδος αντιμετωπίζουν πολλαπλές προκλήσεις. Οι προκλήσεις αυτές είναι οικουμενικής κλίμακας και σοβαρές - αλλαγή του κλίματος, παραγωγή τροφίμων, υπερπληθυσμός, αποδεκατισμός άλλων ζωντανών ειδών, επιδημικές ασθένειες, οξίνιση των ωκεανών. Τέτοια επείγοντα ζητήματα απαιτούν από εμάς να συνεργαστούμε, όλοι μας, με ένα κοινό όραμα και με συνεργατική προσπάθεια για να διασφαλίσουμε ότι η ανθρωπότητα μπορεί να επιβιώσει. Θα χρειαστεί να προσαρμόσουμε, να επανεξετάσουμε, να δούμε με άλλο μάτι και να αλλάξουμε μερικές από τις βασικές υποθέσεις μας για το τι εννοούμε ως πλούτο, ως κεκτημένα, ως «δικά μου» και ως «δικά σας». Ακριβώς όπως μαθαίνουν τα παιδιά, θα πρέπει να μάθουμε να μοιραζόμαστε.
 |
| © The Guardian - Ellie Foreman-Peck |
Όμως μπορούμε να επιτύχουμε και θα επιτύχουμε. Ο άνθρωπος διαθέτει απεριόριστες πηγές επινοητικότητας, είναι όν αισιόδοξο και προσαρμοστικό. Πρέπει να διευρύνουμε τον ορισμό του πλούτου, ώστε να συμπεριλαμβάνει τη γνώση, τους φυσικούς πόρους και τις ικανότητες του ανθρώπου· και παράλληλα, πρέπει να μάθουμε να μοιραζόμαστε όλα αυτά.
Για τον Stephen William Hawking (1942 - 2018) δεν χρειάζεται να επαναλαμβάνονται πολλά βιογραφικά στοιχεία. Ο τόσο τυχερός, ο προικισμένος με ευφυία και με πολλαπλές ικανότητες, και τόσο άτυχος, ο χτυπημένος στα 21 του χρόνια από την ανίατη ασθένεια των κινητικών νευρώνων (αμυοτροφική σκλήρυνση), με προσδόκιμο ζωής μόνον 2 χρόνια, έγινε «η εξοχότητα» του πανεπιστημίου του Καίημπριτζ στη θεωρητική φυσική, στα μαθηματικά, στην κοσμολογία και ίσως ο πιό διάσημος συγγραφέας επιστημονικών έργων της εποχής του. Επί 30 χρόνια κάτοχος της Λουκασιανής Έδρας των Μαθηματικών που ήταν κάποτε η έδρα του Ισαάκ Νεύτωνος, ανήκε στο Κολλέγιο Gonville and Caius με τα 14 Νόμπελ. Επί 30 χρόνια παντρεμένος με την Jane Beryl Wilde Hawking Jones (ενεργό χριστιανή ενώ ο ίδιος ήταν δηλωμένος αθεϊστής) απέκτησαν μαζί 3 παιδιά. Ο δεύτερος γάμος του με την Elaine Mason.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου