Κυριακή 16 Φεβρουαρίου 2014

Το ουτοπικό πλεόνασμα
Έρνστ Μπλόχ, Μίκης Θεοδωράκης...

του Αριστείδη Μπαλτά

από την εφημερίδα © "Αυγή", 9 Φεβρουαρίου 2014, αναδημοσίευση στο REDNotebook

Μάνος Κατράκης, Μίκης Θεοδωράκης, 
Γιάννης Ρίτσος, Οδυσσέας Ελύτης (1966)
Η ουτοπία συνιστά πάντοτε πλεόνασμα. Είναι το κάτι παραπάνω, που μας επιτρέπει να ζούμε με αίσια δόξα τις σχέσεις μας, τιμώντας το παρελθόν και αξιώνοντας ένα δικαιότερο μέλλον.  

Το βιβλίο του Ανδρέα Μαράτου, Ουτοπία κρυμμένη στο σώμα της πόλης: ο μουσικός κόσμος του Μίκη Θεοδωράκη και η εποχή του, Ianos, Θεσσαλονίκη, 2014, αναδεικνύει το πώς επεξεργάστηκε την έννοια της ουτοπίας ο Ερνστ Μπλοχ  [Ελληνικά - Αγγλικά]
Για τον Μπλοχ, η ουτοπία δεν παραπέμπει σε τόπους χλοερούς και τόπους αναψύξεως που παραμένουν αιώνια ανοιχτοί στους ουρανούς για να υποδέχονται τους ευσεβείς. Ούτε ονομάζει τους γενναιόδωρους τόπους που ζωγράφιζαν οι ουτοπικοί, λεγόμενοι, σοσιαλιστές του 19ου αιώνα, απλώς για να παρηγορήσουν, όπως κατηγορήθηκαν, την επί Γης χειμαζόμενη ανθρωπότητα.
O Rudi Dutschke με τον πρώτο του γιό και με τον Ernst Bloch

Αντίθετα, ουτοπία είναι εδώ ο πολύ ανθρώπινος όχι - ακόμη - τόπος της ισότητας, της γενικής ελευθερίας και της καθολικής δικαιοσύνης, ο τόπος που συνιστά τον ορίζοντα της Αριστεράς όλων των αποχρώσεων και όλων των εποχών, ο τόπος που τη συγκροτεί εκ γενετής. Είναι ο ανθρωπίνως εφικτός τόπος ή αίτημα ή στόχος του κομμουνισμού.
Η ουτοπία είναι κάτι σαν ηλεκτρικό ρεύμα που διατρέχει τις κοινωνίες. Τις πιο πολλές φορές το ρεύμα είναι ασθενές. Κινητοποιεί ταπεινά χειρονομίες αλληλεγγύης, εκφράσεις γενναιοδωρίας, πράξεις αυταπάρνησης, ακόμη κι ένα καίριο χαμόγελο. Το ίδιο ρεύμα κινεί τις δημιουργίες της καλλιτεχνικής ελευθερίας που επιδιώκουν να αποσπαστούν από τις δυστοπίες του παρόντος και να υποδείξουν, με τους δικούς τους μύριους τρόπους, θετικά ή εξ αντιθέτου, έναν καλύτερο κόσμο. Ακόμη και το φτηνό ρομάντζο που διαβάζει η νοικοκυρά ή ο φαντάρος, φορτίζεται ουτοπικά, γιατί ανακουφίζει από τα τρέχοντα δεινά περιγράφοντας, έστω άτεχνα ή απλοϊκά, καλά αισθήματα που πάντα νικούν στο τέλος.
Κάποιες φορές, με έναυσμα ένα πλήρως απροσδόκητο συμβάν, η ουτοπία γίνεται ρίγος που ηλεκτρίζει την κοινωνία ολόκληρη. Γίνεται ενιαία φωνή και ενιαίο φρόνημα, γίνεται ομότροπη κίνηση διαφορετικών σωμάτων που συν-λαλούν και δια-δηλώνουν, που συν-κινούνται σαν να ήταν ένα. Γίνεται λαϊκή κατακραυγή, λαϊκή απαίτηση, λαϊκή εξέγερση. Γίνεται λαϊκή επανάσταση που διεκδικεί το ίδιο πάντα αίτημα, την ισότητα, τη γενική ελευθερία, την καθολική δικαιοσύνη. Γίνεται η επανάσταση που αλλάζει τον κόσμο.
Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Χατζιδάκις,
δύο μεγάλοι "ουτοπικοί"
Ernst Bloch
Βερολίνο, 1954

Η ουτοπία συνιστά πάντοτε πλεόνασμα. Είναι το κάτι παραπάνω που μας επιτρέπει να ζούμε με αίσια δόξα τις σχέσεις μας, τιμώντας το παρελθόν και αξιώνοντας ένα δικαιότερο μέλλον. Είναι πλεόνασμα, γιατί δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ανάλυσης, να καταγραφεί στους συσχετισμούς δύναμης, να συνυπολογιστεί στους πολιτικούς σχεδιασμούς. Η εξέλιξη της δυναμικής του δεν μπορεί να προβλεφθεί. Μόνη η βούληση δεν μπορεί να το αναπτύξει, ούτε η υπεροπλία εναντίον του να το καταστείλει. Στις μεγάλες στιγμές του, η βία του αντιπάλου τείνει να το ενισχύσει, ενώ τα θύματά του μετατρέπονται στους κατά κυριολεξία μάρτυρές του. Στους μάρτυρες που τεκμηριώνουν, δηλαδή μαρτυρούν, τη δύναμή του. Ουτοπικό πλεόνασμα είναι το αείποτε παρόν φρόνημα που κινεί προς τον όχι-ακόμη-τόπο μιας κοινωνίας χωρίς εκμετάλλευση και χωρίς καταπίεση.
Ο Μαράτος δείχνει πώς ο μουσικός κόσμος του Μίκη Θεοδωράκη κατόρθωσε να εκφράσει, αλλά και να συνδιαμορφώσει, το ουτοπικό πλεόνασμα που κίνησε μια σημαντική τροπή της ελληνικής Ιστορίας. Ερώτημα παραμένει, το αν κάποιο επόμενο συμβάν θα εγκαλέσει ξανά το έργο αυτό στο προσκήνιο, ζητώντας του να παίξει ανάλογα καίριο ρόλο σε νέες συνθήκες. Δεν είναι αδύνατον να το φαντασθούμε.
 
Ο Αριστείδης Μπαλτάς (1943), σπούδασε μηχανολόγος-ηλεκτρολόγος στο ΕΜΠ, με μεταπτυχιακές σπουδές Θεωρητικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Παρισίων XI. Από το 1982 δίδαξε Φυσική, φιλοσοφία - μεθοδολογία της φυσικής και φιλοσοφία των επιστημών στο τμήμα Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών του ΕΜΠ. Σήμερα είναι ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφίας των Επιστημών του ΕΜΠ. Στο πλαίσιο των ερευνητικών ενδιαφερόντων του ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη λεγόμενη Γαλλική Σχολή Επιστημολογίας (Μπασελάρ, Canguilhem, Κοϋρέ, Cavailles), με την επιστημολογία του Λουί Αλτουσέρ, καθώς και με την αγγλοσαξονική φιλοσοφία της επιστήμης, με βάση τη σκέψη των K. Popper, T.S. Kuhn, I. Lakatos, P. Feyerabend, L. Laudan, κ.ά. Επίσης με τη φιλοσοφία της επιστήμης στο πλαίσιο μιας γενικότερης φιλοσοφικής θεώρησης, με βάση το έργο των Βιτγκενστάιν, Νίτσε, Σπινόζα, Ντεριντά, McDowell, Μπένγιαμιν κ.ά. Το 2002 τιμήθηκε με Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής για το βιβλίο του "Αντικείμενα και όψεις εαυτού" (εκδ. Εστία) και το 2010 με το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας στη μνήμη των Βασίλη Ξανθόπουλου - Στέφανου Πνευματικού.

 
Ο Ανδρέας Μαράτος είναι ζωγράφος με μεταπτυχιακές σπουδές "Σχεδιασμού-Χώρου-Πολιτισμού" Αρχιτεκτονικής Ε.Μ.Π., Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας (Ζωγραφική και Τέχνη του βιβλίου) και στο Τμήμα Φυσικής Α.Π.Θ. Καθηγητής Καλλιτεχνικών στη δημόσια δευτεροβάθμια εκπαίδευση, καθηγητής Φυσικής στην ιδιωτική εκπαίδευση, ατομικές εκθέσεις, συμμετοχές σε ομαδικές, εικονογραφήσεις βιβλίων. Έχει εκδώσει καλλιτεχνικά βιβλία.

Ανδρ. Μαράτος : Ουτοπία κρυμμένη στο σώμα της πόλης - Ο μουσικός κόσμος του Μίκη Θεοδωράκη και η εποχή του





Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Δημοφιλείς αναρτήσεις 2013 - 2022

Το δημοκρατικό αίτημα των καιρών: Το δίκιο των νέων γενεών και των γενεών που έρχονται

Το δημοκρατικό αίτημα των καιρών: Το δίκιο των νέων γενεών και των γενεών που έρχονται
Χρίστος Αλεξόπουλος: Κλιματική κρίση και κοινωνική συνοχή

ΕΠΙΛΟΓΕΣ:
Αντρέϊ Αρσένιεβιτς Ταρκόφσκι

ΕΠΙΛΟΓΕΣ:<br>Αντρέϊ Αρσένιεβιτς Ταρκόφσκι
Πως η αγάπη επουλώνει τη φθορά του κόσμου

Danilo Kiš:

Danilo Kiš:
Συμβουλές σε νεαρούς συγγραφείς, και όχι μόνον

Predrag Matvejević:

Predrag Matvejević:
Ο Ρωσο-Κροάτης ανιχνευτής και λάτρης του Μεσογειακού κόσμου

Azra Nuhefendić

Azra Nuhefendić
Η δημοσιογράφος με τις πολλές διεθνείς διακρίσεις, γράφει για την οριακή, γειτονική Ευρώπη

Μάης του '36, Τάσος Τούσης

Μάης του '36, Τάσος Τούσης
Ο σκληρός Μεσοπόλεμος: η εποχή δοσμένη μέσα από τη ζωή ενός ανθρώπου - συμβόλου

Ετικέτες

«Γενιά του '30» «Μακεδονικό» 1968 1989 αειφορία Ανδρέας Παπανδρέου αντιπροσωπευτική δημοκρατία Αριστοτέλης Αρχιτεκτονική Αυστρομαρξισμός Βαλκανική Βαρουφάκης βιοποικιλότητα Βρετανία Γαλλία Γερμανία Γκράμσι Διακινδύνευση Έθνος και ΕΕ Εκπαίδευση Ελεφάντης Ενέργεια Επισφάλεια ηγεμονία ΗΠΑ Ήπειρος Θ. Αγγελόπουλος Θεοδωράκης Θεσσαλονίκη Θεωρία Συστημάτων Ιβάν Κράστεφ ιστορία Ιταλία Καντ Καρλ Σμιτ Καταναλωτισμός Κεντρική Ευρώπη Κέϋνς Κίνα Κλιματική αλλαγή Κοινοτισμός κοινωνική ανισότητα Κορνήλιος Καστοριάδης Κοσμάς Ψυχοπαίδης Κράτος Πρόνοιας Κώστας Καραμανλής Λιάκος Α. Λογοτεχνία Μάνεσης Μάξ Βέμπερ Μάρξ Μαρωνίτης Μέλισσες Μέσα «κοινωνικής» δικτύωσης Μέσα Ενημέρωσης Μεσόγειος Μεταπολίτευση Μιχ. Παπαγιαννάκης Μουσική Μπερλινγκουέρ Νεοφιλελευθερισμός Νίκος Πουλαντζάς Νίτσε Ο τόπος Οικολογία Ουκρανία Π. Κονδύλης Παγκοσμιοποίηση Παιδεία Πράσινοι Ρήγας Ρίτσος Ρωσία Σεφέρης Σημίτης Σολωμός Σοσιαλδημοκρατία Σχολή Φραγκφούρτης Ταρκόφσκι Τουρκία Τραμπ Τροβαδούροι Τσακαλώτος Τσίπρας Φιλελευθερισμός Φιλοσοφία Χαλκιδική Χέγκελ Χριστιανισμός Acemoglu/Robinson Adorno Albrecht von Lucke André Gorz Axel Honneth Azra Nuhefendić Balibar Brexit Carl Schmitt Chomsky Christopher Lasch Claus Offe Colin Crouch Elmar Altvater Ernst Bloch Ernst-W. Böckenförde Franklin Roosevelt Habermas Hannah Arendt Heidegger Jan-Werner Müller Jeremy Corbyn Laclau Le Corbusier Louis Althusser Marc Mazower Matvejević Michel Foucault Miroslav Krleža Mudde Otto Bauer PRAXIS International Ruskin Sandel Michael Strauss Leo Streeck T. S. Eliot Timothy Snyder Tolkien Ulrich Beck Wallerstein Walter Benjamin Wolfgang Münchau Zygmunt Bauman

Song for the Unification (Zbigniew Preisner -
Elzbieta Towarnicka - Kr. Kieślowski) - youtube

Song for the Unification (Zbigniew Preisner - <br>Elzbieta Towarnicka - Kr. Kieślowski) - youtube
Ἐὰν ταῖς γλώσσαις τῶν ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων,
ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, γέγονα χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον...
Ἡ ἀγάπη ...πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑπομένει...
Νυνὶ δὲ μένει πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα·
μείζων δὲ τούτων ἡ ἀγάπη (προς Κορινθ. Α΄ 13)

Zygmunt Bauman: «Ρευστές ζωές, ρευστός κόσμος, ρευστή αγάπη»

Zygmunt Bauman: «Ρευστές ζωές, ρευστός κόσμος, ρευστή αγάπη»
«Είμαι βραχυπρόθεσμα απαισιόδοξος αλλά μακροπρόθεσμα αισιόδοξος»

Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας
«Χριστούγεννα με τον Κοκκινολαίμη – Το Αηδόνι του Χειμώνα»

Ψηλά στην Πίνδο, στο Περτούλι

Ψηλά στην Πίνδο, στο Περτούλι