Επιστροφή στα βασικά: Πήγε χαμένος μισός αιώνας;

Η επόμενη κρίση;

 

Γράφοντας για τις πρόσφατες οικονομικές αναταράξεις στις λεγόμενες αναδυόμενες αγορές, ο Αμερικανός ιστορικός και κοινωνιολόγος Ιμμάνιουελ Βάλλερστάϊν, ο οποίος εμπνέεται εκτός των άλλων από το έργο του Φερνάν Μπρωντέλ για τη «μακρά διάρκεια», αναφέρει όρους όπως: Πανικός, κίνδυνος κατάρρευσης, μετάδοση, αβεβαιότητα, ανεργία, πάγωμα επενδύσεων και προπαντός πτώση ενεργού ζήτησης. Για να καταλήξει: «Φαύλος κύκλος». 
Πότε ξεκίνησαν για πρώτη φορά όλες αυτές οι εκδηλώσεις αστάθειας, πότε έγινε αισθητή η πρώτη προσεισμική δόνηση, δηλαδή πότε έπαυσαν οι αγορές να διακυμαίνονται με σχετικά ήρεμους ρυθμούς; Ο Βάλλερστάϊν, σε αντίθεση με πολλούς αναλυτές, βλέπει την αρχή αρκετά νωρίς: Στην περίοδο λίγο μετά το 1970· «και συνεχίζεται από τότε». γράφει. 
Άν ο Αμερικανός ιστορικός έχει δίκιο, η αστάθεια του συστήματος άρχισε με τα προεόρτια της λεγόμενης νεοφιλελεύθερης επανάστασης. Ή βλέποντάς το απο την άλλη πλευρά, με τις δυσκολίες και τη μαζική επίθεση που είχε αρχίσει να δέχεται η μεταπολεμική, σοσιαλδημοκρατικού τύπου συναίνεση, το κράτος πρόνοιας και η προσπάθεια για πλήρη απασχόληση. Και συνεχίζεται από τότε.

Ο Roosevelt σε γεύμα με εργάτες του Civilian Conservation Corps
Το CCC ήταν μια απο τις απαντήσεις του Προέδρου Ρούσβελτ
στις περιβαλλοντικές και οικονομικές προκλήσεις για τις ΗΠΑ της εποχής του

Δηλαδή, παρά τα θρυλούμενα, η «νεοφιλελεύθερη επανάσταση» δεν σταθεροποίησε το κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Λειτούργησε μάλλον ως νέος παράγοντας αστάθειας, και ίσως ως επιταχυντής της. Και μαζί με το αποτυχημένο εγχείρημα αυτών των φονταμενταλιστών των αγορών, χαμένη πήγε και μια άλλη προσπάθεια, αυτή της μετά το 1980 Σοσιαλδημοκρατίας, με τους «τρίτους δρόμους»: Η προσπάθειά της να σώσει την παρτίδα μέσω μιας συναίνεσης με τους απορρυθμιστές των αγορών.
Άν όλα αυτά έχουν βάση λογικής, και φαίνονται να έχουν, τότε μαζί με τα Ρεηγκανόμικς, τα There is no Alternative και το Τέλος της Ιστορίας (1989), μήπως πρέπει επίσης να αφήσουμε στο καλάθι με τα άχρηστα, τα πολιτικά κληροδοτήματα που άφησαν ηγέτες όπως ο Μπίλ Κλίντον, ο Τόνυ Μπλαίρ, αλλά και οι μετά το 1975 κυβερνώντες Σοσιαλιστές του Ευρωπαϊκού Νότου;
Μήπως επιστροφή στα βασικά, στα θεμελιώδη, σημαίνει για τους Σοσιαλιστές (και γενικά τους ορθολογιστές που επιλέγουν ως μεγάλη αξία την κοινωνική συνοχή), να ξανασκεφθούν, μετά την αποτυχία, παρακαταθήκες ξεχασμένες: Όπως του Βίλλυ Μπράντ, του Ούλοφ Πάλμε, του Μπρούνο Κράϊσκυ. Και γιατί όχι, ακόμη και του Κλίμεντ Άττλη από το «νησί», ή και του ίδιου του Φράνκλιν Ρούσβελτ από «απέναντι».

1935: Η“πρώτη κυρία” Ελεωνόρα Ρούσβελτ στα ανθρακωρυχεία του Οχάιο

Με μιά πολύ ουσιώδη διαφορά: Δεν πρέπει να αγνοήσουν τις νέες σκληρές πραγματικότητες και επείγουσες ανάγκες, που συνειδητοποιήθηκαν μετά: Σήμερα βρισκόμαστε βαθειά μέσα στην εποχή της κλιματικής αλλαγής και της προελαύνουσας οικολογικής κρίσης. Αυτό είναι ουσιώδες χαρακτηριστικό της σημερινής και αυριανής περιόδου και της «βαθειάς κρίσης». Με τα λόγια του Τζόζεφ Στίγκλιτς,

«ζώντας στη σκιά της κρίσης στη ζώνη του ευρώ και του “δημοσιονομικού γκρεμού” της Αμερικής, είναι εύκολο να ξεχάσουμε τα μακροπρόθεσμα προβλήματα της παγκόσμιας οικονομίας. Ενα από τα πιο σοβαρά είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου».

Όσο για την «άλλη» Αριστερά, που φιλοδοξεί να είναι και ριζοσπαστική και ορθολογική, έχει και αυτή, ή μπορεί να ανακτήσει, δικές της πολύτιμες παρακαταθήκες, π.χ. για την ηθική διάσταση στην ακραία κρίση πολιτικής που βιώνουμε, για την οποία ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ μας είχε μιλήσει χωρίς περιστροφές ήδη από την αρχή της δεακετίας του 1980. Είχε επισημάνει τα ουσιώδη. Οι παρακαταθήκες ιδεών είναι εδώ και περιμένουν. Αλλά κάποιοι δεν φαίνεται να τις θέλουν. Και όπως δείχνουν οι νέοι τυχοδιωκτισμοί με τους “ψεκαστές που όσο που να πάνε στην Κοζάνη, το φορτίο θα το 'χουνε τρομπάρει”, αντί γι' αυτές, προτιμούν μάλλον τον “σίγουρο” δρόμο προς την εξουσία, του Μεσογειακού «σοσιαλισμού» παλαιο-Πασοκικού τύπου (δηλαδή αυτού, που θα έπρεπε να αφήνει πάντα κάθε σοσιαλιστή παγερά αδιάφορο). Σε κάθε περίπτωση, εδώ και πολύ καιρό, τους τα είπαμε, μας τα είπανε, τους τα ξαναλέμε.
Ούτως ή άλλως, τα βασικά ίσως μας χρειασθούν πολύ. Συνεχίζει ο Βάλλερστάϊν:

«η κρίση γίνεται όχι κυκλική αλλά διαρθρωτική, στην οποία πρέπει κανείς να απαντήσει όχι με μέτρα ανακούφισης, αλλά με την επινόηση ενός νέου συστήματος. Αυτή είναι η περίφημη διχαλοδρόμηση, το σταυροδρόμι, στο οποίο υπάρχουν δύο πιθανές εκβάσεις - μία καλύτερη και μία χειρότερη από το υπάρχον σύστημα, αυτό μέσα στο οποίο εμπλεκόμαστε όλοι ως παίκτες». 

Για να επιβιώσεις μέσα στην αστάθεια του συστήματος και να ορίσεις το παιχνίδι για τα μετά την αστάθεια, πρέπει να είσαι σταθερός, με το μέρος της διάρκειας και όχι κυνηγός του εφήμερου. Επίσης, πρέπει να είσαι εξοπλισμένος με όπλα που δεν απέρριψε η πραγματικότητα.

Γιώργος Β. Ριτζούλης

Από άλλες οπτικές γωνίες:
Μετά το σημείο χωρίς επιστροφή - του Ηλία Σιακαντάρη (Καθημερινή 2.2.2014)
 

Κρούγκμαν: Η φούσκα στην Τουρκία και η μετάσταση
(EURO2day, από ΝΥ Times:Talking Troubled Turkey)
 

Wolfgang Münchau - Η κρίση στην Τουρκία απειλεί Ελλάδα & Κύπρο (EURO2day, από Financial Times: Europe will feel pain of emerging markets)
 

Μια ματιά στα ενδοευρωπαϊκά του Π. Κ. Ιωακειμίδη: Χωρίς εναλλακτικούς δρόμους - Τι σημαίνει η προσχώρηση της Γαλλίας στην οικονομική λογική του Βερολίνου (Τα Νέα, 31/01/2014)

The Civilian Conservation Corps - Μια απάντηση του Προέδρου Roosevelt στις περιβαλλοντικές και οικονομικές προκλήσεις για τις ΗΠΑ της εποχής του (στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση)  

 

Eleanor Roosevelt Tours Coal Mine - Obama Still Needs To - του Leo Hindery, Jr. 

Economic Growth/Smart Globalization Initiative at the New America Foundation.

Η Eλεωνόρα Ρούσβελτ υποστήριξε με συνέπεια τους εργαζόμενους και τα δικαιώματα τους.

 

Χρόνος και πολιτισμός - Για την ιστορία της «μακράς διάρκειας» (longue durée), κατά τους Fernand Braudel και Raymond Williams (του Ευάγγελου Β. Τσακνάκη, από τον ιστότοπο Περραιβία και Dolihi on Line)