Βοσνία & Ερζεγοβίνη: Κρίση του συστήματος εθνοτικής διαίρεσης και κοινωνία των πολιτών

του Αντρέα Ροσσίνι
 
 © Osservatorio Balcani e Caucaso, © Andrea Rossini, Bosnian systemic crisis (11.2.2014)

Τούζλα, διαδηλώσεις ανέργων

Τούζλα, παραδοσιακή πλατεία

Οι διαδηλώσεις, με την τοπική εξαίρεση της Τούζλα, μοιάζουν πάντα ανοργάνωτες ή οργανώνονται με εντελώς ανεπίσημο τρόπο, μέσω των κοινωνικών μέσων ή από στόμα σε στόμα. 

Οι κινητοποιήσεις συνεχίζονται κυρίως στις πόλεις της Ομοσπονδίας της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, και όχι τόσο της Republika Srpska [οι δύο συστατικές «οντότητες» της Β-Ε σύμφωνα με το Σύνταγμα που επιβλήθηκε με τη Συμφωνία του Dayton, η οποία τερμάτισε τον πόλεμο το 1995]. Τα κύρια αιτήματα των διαδηλωτών, παρά τις κάποιες διαφορές που σχετίζονται με τις τοπικές συνθήκες, είναι παραίτηση της κυβερνώσας πολιτικής τάξης, συγκρότηση «τεχνικής» κυβέρνησης [από μη κομματικά πρόσωπα] και απελευθέρωση των συλληφθέντων. Η διακήρυξη των εργαζομένων και των πολιτών του Καντονίου της Τούζλα, ζητούσε από τους διαδηλωτές να μην εγκαταλείψουν τους δρόμους, αλλά επίσης να διατηρούν τη δημόσια τάξη και να συνεργάζονται με την αστυνομία και με το σώμα Πολιτικής προστασίας (οι αστυνομικοί στην Τούζλα, σε ορισμένες περιπτώσεις, τάχθηκαν με τους διαδηλωτές). Ανάμεσα στα αιτήματα περιλαμβάνονται η ακύρωση των συμβάσεων ιδιωτικοποίησης 5 εταιρειών, η κατάσταση των οποίων είχε οδηγήσει στις διαμαρτυρίες (Dita, Polihem, Poliolhem, Gumara και Konjuh) και να «επιστραφούν τα εργοστάσια στους εργαζομένους, για επανεκκίνηση της παραγωγής όπου αυτό είναι δυνατόν».

Jasmila Zbanić, 

η πολυβραβευμένη νεαρή σκηνοθέτιδα από το Σεράγεβο

Ένας κόσμος αποτελούμενος από χούλιγκαν  

Ο Zίβκο Μπούντιμιρ [Živko Budimir], πρόεδρος της «οντότητας» Ομοσπονδία της Β-Ε, δήλωσε ότι «οι πολιτικοί έχουν ακούσει τη φωνή του λαού δυνατά και καθαρά», αλλά απέρριψε το αίτημα να παραιτηθεί και δήλωσε ότι η βία πρέπει να σταματήσει. Στην ίδια γραμμή είναι οι δηλώσεις του Μπακίρ Ιζετμπέγκοβιτς [Bakir Izetbegović], ενός από τα τρία μέλη του Προεδρείου της [όλης] Β-Ε, και του Ζλάτκο Λαγκουμντζία [Zlatko Lagumdžija], Υπουργού Εξωτερικών. Σύμφωνα με τον τελευταίο, αρχηγό του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SDP), «η κατανοητή δυσφορία του πληθυσμού χειραγωγήθηκε από ομάδες που έχουν ως στόχο την καταστροφή [της χώρας]». 

Η πλειοψηφία της πολιτικής τάξης, προσπαθώντας να κερδίσει τη λαϊκή συναίνεση στην καταδίκη της βίας, και κατ' επέκταση γενικά των διαδηλώσων, φαίνεται να καταλογίζει την ευθύνη για ό,τι συνέβη τις τελευταίες ημέρες, σε ομάδες χούλιγκαν. Μερικοί έχουν συγκρίνει τους διαδηλωτές στο Σεράγεβο ακόμη και με τους επιτιθέμενους κατά της πόλης στη διάρκεια του πολέμου [1993 - 1995]. Η καταστροφή του Ιστορικού Αρχείου που φυλάσσονταν στο κτίριο της Προεδρίας, από την πυρκαγιά που ξέσπασε κατά τη διάρκεια των γεγονότων, προκάλεσε δυσαρέσκεια σε μια πόλη που υπέστη την καταστροφή της Κεντρικής Βιβλιοθήκης (Εθνική και Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη, Vijecnica) κατά τη διάρκεια του πολέμου της δεκαετίας του 1990. Μέσα σε αδιαφανή κατάσταση, που σημαδεύεται από την ξέφρενη αναζήτηση ενός αποδιοπομπαίου τράγου, εμφανίστηκαν ειδήσεις στα social media που επιμένουν ότι στην πραγματικότητα, τα Αρχεία  είναι άθικτα. 
Αυτό ισχυρίζονται πολλοί εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών στο Σεράγεβο, συμπεριλαμβανομένου του Νταμίρ Ιμάμοβιτς [Damir Imamović], αγαπητού λαϊκού μουσικού των Sevdalinka [των «Βοσνιακών fados», μείγματος ανατολίτικων, κεντρο-ευρωπαϊκών και εβραιο-σεφαραδίτικων στοιχείων - βλ. Αγγλ.] και της σκηνοθέτιδας Γιασμίλα Ζμπάνιτς [Jasmila Zbanić - 2006 Grbavica - Χρυσή Άρκτος Κινηματογραφικού Φεστιβάλ του Βερολίνου για την καλύτερη ταινία, 2010 On the Path, Ευρωπαικό Βραβείο Οπτικών Τεχνών Kairos (Καιρός) 2014], οι οποίοι επικαλέσθηκαν δηλώσεις των υπαλλήλων του Αρχείου που έρχονται σε αντίθεση με την επίσημη εκδοχή.

Ο δημοσιογράφος και σκηνοθέτης Άλντιν Αρναούτοβιτς [Aldin Arnautović], στην πύλη μέσων BIRN, τόνισε πως η σύγκριση με την δεκαετία του '90 στρώνει ουσιαστικά το έδαφος για το λιντσάρισμα των διαδηλωτών. Ο Μίλε Στόιτς [Mile Stoijć], ένας άλλος πολύ γνωστός Βόσνιος δημοσιογράφος, σχολίασε ομοίως στο Ράδιο Σεράγεβο, ότι «οι χούλιγκαν βρίσκονται στις δομές της εξουσίας», ενώ όσοι συμμετείχαν στις ταραχές είναι η γενιά «εκείνων που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, μέσα στη φτώχεια και στην απελπισία, μεγάλωσαν μέσα σε σοβινισμό, μίσος, ξενοφοβία, υλική και πνευματική αθλιότητα, και τώρα προσπαθούν να επιστήσουν την προσοχή για την ύπαρξή τους, με αυτόν τον τρόπο [των διαμαρτυριών που έφθασαν να γίνουν και βίαιες], διότι δεν έχουν άλλο».  

Aldin Arnautović

Το περιφερειακό πλαίσιο της πρώην Γιουγκοσλαβίας: Βοσνία/Ερζεγοβίνη, Σερβία, Κροατία

Μια δήλωση του Βαλεντίν Ίνζκο [Valentin Inzko - Αυστριακός διπλωμάτης], ύπατου εκπροσώπου της διεθνούς κοινότητας στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ο οποίος είπε ότι «αν η κατάσταση επιδεινωθεί, ίσως θα αναγκαζόμασταν να καταφύγουμε στην αποστολή στρατευμάτων της ΕΕ στη χώρα», ασφαλώς δεν βοήθησε να εκτονωθεί η ένταση, και επειδή το περιφερειακό [των γειτονικών χωρών της πρώην Γιουγοσλαβίας] πλαίσιο είναι - αν είναι δυνατόν - ακόμη πιό ομιχλώδες από το εγχώριο της Βοσνίας. 

Την Κυριακή ο αναπληρωτής πρωθυπουργός της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς [Aleksandar Vučić] συναντήθηκε με τους Σερβοβόσνιους ηγέτες Μίλοραντ Ντόντικ [Milorad Dodik] και Μλάντεν Μπόσιτς [Mladen Bosić], για να συζητήσουν τις εξελίξεις της κρίσης στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Ο Μίλοραντ Ντόντικ, πρόεδρος της συστατικής «οντότητας» της Β-Ε Republika Srpska (RS), δήλωσε ότι ο στόχος των διαδηλώσεων είναι «να αποσταθεροποιήσει την RS, αναγκάζοντας τη διεθνή κοινότητα να παρέμβει στις υποθέσεις της χώρας» και ότι «το χάος στην Ομοσπονδία [...], δείχνει ότι η Β-Ε δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις εγχωριες προκλήσεις και ότι δεν λειτουργεί». 

Αντίθετα, ο πρωθυπουργός της Κροατίας Ζόραν Μιλάνοβιτς [Zoran Milanović], ταξίδεψε στο Μόσταρ, προκειμένου να «ηρεμήσει την κατάσταση». Η επίσκεψη επικρίθηκε από τον Ζέλικο Κόμσιτς [Željko Komšić], που είναι ένα από τα τρία μέλη του Προεδρείου της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Σύμφωνα με τον Κόμσιτς, ο Πρωθυπουργός της Κροατίας θα έπρεπε να είχε πάει στο Σεράγεβο. Ερωτηθείς από τους δημοσιογράφους γιατί δεν είχε πάει στην πρωτεύουσα, o Milanović απάντησε ότι «το Mostar είναι πιο κοντά» στην Κροατία. 

Στην πόλη αυτή της Ερζεγοβίνης, σήμερα με πλειοψηφία Κροατο-Βόσνιων, οι σειρήνες της εθνικής διαίρεσης δεν φαίνεται μέχρι σήμερα να έχουν λειτουργήσει αποτελεσματικά.  Τις τελευταίες ημέρες, εκτός από το κυβερνητικό κτίριο, οι διαδηλωτές πραγματοποίησαν επιθέσεις στα γραφεία τόσο του Κροατο-Βοσνιακού εθνοτικού κόμματος HDZ, όσο και του Μουσουλμανο-Βοσνιακού κόμματος SDA. Όπως έγραψε ο νεαρός πολίτης του Μόσταρ Teo Grančić σε ένα δημοφιλές ηλεκτρονικό μέσο, «δεν είναι Μουσουλμάνοι, ούτε χούλιγκαν, ούτε αναρχικοί» αυτοί που διαμαρτύρονται στο Μόσταρ, «ούτε άτομα που πληρώνονται για να το κάνουν. Ήταν ο λαός».

Το τρίο του Νταμίρ Ιμάμοβιτς

Από Φεστιβάλ Sevdalinka, Σεράγεβο

Θάνατος στον εθνικισμό

Στους τοίχους της πόλης Τούζλα, στις πρώτες ημέρες των διαδηλώσεων, οι εργαζόμενοι έγραψαν «Παραίτηση! Θάνατος στον εθνικισμό!» Μέχρι στιγμής, κανείς δεν έχει καταφέρει να κολλήσει εθνοτική ταμπέλλα στους διαδηλωτές. Αντίθετα, η αλληλεγγύη προς τους Βόσνιους διαδηλωτές ήρθε και από το Βελιγράδι, όπου έγινε διαδήλωση με την παρουσία αρκετού λαού, που συγκεντρώθηκε από μια ομάδα πρωτοβουλίας στο Facebook, η οποία ονομάζεται απλά «Υποστήριξη από τη Σερβία προς το λαό της Τούζλα». Η πρόσκληση αναφέρει: «το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε για να δείξουμε αλληλεγγύη, είναι να οργανωθούμε και εμείς κατά της λεηλασίας των πόρων του λαού, η οποία συνεχίζεται εδώ και 20 χρόνια, μέσω πολέμων και  ιδιωτικοποιήσεων». 

Η Σερβική Ένωση Αστυνομικών πήρε την πρωτοβουλία πολύ στα σοβαρά, εκφράζοντας φόβους ότι τέτοιες διαδηλώσεις θα μπορούσαν να συμβούν και εκεί. «Είναι λογικό ότι μπορεί να συμβεί ένα παρόμοιο σενάριο και στη Σερβία, στην οποία [όπως στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη] υπάρχει μια μάζα ανέργων, απασχολούμενοι που δεν λαμβάνουν μισθούς, διαφθορά σε όλα τα επίπεδα και πολιτικά χειραγωγημένοι πολίτες», όπως ανέφερε η Ένωση, σε μια δήλωση που δημοσίευσε η διαδικτυακή πύλη BIRN.

Τα Καντόνια της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης

Μια άλλη απεικόνιση

Συστημική κρίση 

Ωστόσο, αυτό που συμβαίνει στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, δεν είναι μόνον η Βαλκανική εκδοχή της κρίσης που βιώνουμε παντού στην Ευρώπη εδώ και χρόνια. Είναι και η κρίση ενός [τοπικού] συστήματος. Το σύστημα του Ντέιτον [Dayton], που χρησίμευσε για να σταματήσει ο πόλεμος, δεν λειτουργεί πλέον. Ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ [Richard Holbrooke], ο δημιουργός του, ομολόγησε 10 χρόνια μετά την υπογραφή των Συμφωνιών, ότι ποτέ δεν σκέφτηκε πως θα διατηρηθεί τόσο πολύ αυτό το σύστημα. 

Ένα Σύνταγμα που βρίεκεται σε σύγκρουση με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, το οποίο θέτει τα δικαιώματα των εθνοτικών ομάδων πάνω από τα δικαιώματα των ατόμων, δεν μπορεί να λειτουργήσει για μια Ευρωπαϊκή χώρα. Αυτός είναι ο λόγος που η διαδικασία ένταξης της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει γίνει λαβύρινθος. 

Στην πραγματικότητα, η ΕΕ ανέστειλε την διαδικασία, παγώνοντας 47 εκατομμύρια € από τα προενταξιακά κονδύλια για το 2013, και αναβάλλοντας επ' αόριστον τις προετοιμασίες για τη χορήγηση ενός νέου χρηματοδοτικού πακέτου. Ωστόσο, οι πολιτικές ελίτ της Β-Ε  δεν έχουν κανένα κίνητρο για ν' αλλάξει το σύστημα, το οποίο διασφαλίζει την επιβίωσή τους. Ο ίδιος ο εκλογικός μηχανισμός είναι δομημένος έτσι, ώστε να διαιωνίζει τη διαίρεση σε κάθε επίπεδο των θεσμικών οργάνων. Μέσα στην Ευρωπαϊκή και τη διεθνή αδιαφορία, οι πολίτες μένουν μόνοι με τη δυσαρέσκεια και την οργή τους. 

Ο Αλεξάνταρ Χέμον [Aleksandar Hemon], διάσημος Βόσνιος συγγραφέας, εδώ και καιρό κάτοικος του Σικάγο, προειδοποίησε για τους κινδύνους της τρέχουσας κατάστασης. Σε μια ομιλία στο Ράδιο-Σεράγεβο, είπε ότι «η οργή βρίσκεται τώρα σε μετάσταση, και είναι δύσκολο να φαντασθεί κανείς πώς όλη αυτή η αναταραχή μπορεί να υποχωρήσει. Στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη δεν υπάρχουν δομές για να μετατραπεί αυτή η οργή σε πολιτική δύναμη ή σε κάποια άλλη θετική μορφή. Εξαπλώνεται σαν φωτιά μέσα σε δάσος. Εάν χυθεί έστω και μία σταγόνα αίμα, δεν θα υπάρχει επιστροφή».

Aleksandar Hemon

Damir Imamović

 

Ο Andrea Oscari Rossini είναι Ιταλός δημοσιογράφος και σκηνοθέτης ταινιών ντοκυμανταίρ. Πτυχιούχος του Ινστιτούτου Πολιτικών Σπουδών (ISPI, Μιλάνο) και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Μιλάνου. Εργάζεται για το Osservatorio Balcani e Caucaso από το 2002. Μεταξύ των άλλων ασχολείται με θέματα της Βαλκανικής Χερσονήσου και ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Η αρθρογραφία του A. Rossini στο Osservatorio Balcani e Caucaso.

Μυρτώ Αρετάκη - Βοσνία & Ερζεγοβίνη, ο λαός κατά της ανεργίας και της πολιτικής διαφθοράς, η αλληλεγγύη: «Σήμερα η Τούζλα. Αύριο το Βελιγράδι»

Azra Nuhefendić: Η δημοσιογράφος με τις πολλές διεθνείς διακρίσεις γράφει για την πατρίδα της, Βοσνία και Ερζεγοβίνη 

Το ρoκ μουσικό συγκρότημα Bijelo Dugme: Στο Σεράγεβο, πρίν και μετά τον πόλεμο (1992-1995)  

Σεβντάς ή σεβνταλίδικο τραγούδι, τα «Βοσνιακά fados»:  

Η «Μπίλι Χόλιντεϊ της Βοσνίας» -  Αμίρα Μεντουντζανίν - τραγουδάει (The Guardian - Καθημερινή,
25.05.2007)

«...Για την Αμίρα, που σπούδαζε οικονομικά όταν η Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε βίαια, ο πόλεμος την ώθησε στο τραγούδι. Κι όχι οποιοδήποτε τραγούδι, αλλά τον σεβντά, το παλιό λυρικό τραγούδι της Βοσνίας. Ο σεβντάς, τουρκική λέξη, μείγμα πόθου, νοσταλγίας και ανολοκλήρωτου έρωτα, ευδοκίμησε για εκατοντάδες χρόνια σε αυτή την περιοχή, ως τραγούδι με τη συνοδεία σαζιού και φωνής. Ωστόσο έπρεπε να περάσει μεγάλη δοκιμασία και πόνο η Βοσνία, για να γίνει γνωστή η μουσική της μικρής αυτής χώρας. Ο σεβντάς συγκρίνεται με τα πορτογαλικά φάντος και το ισπανικό φλαμένκο: πρόκειται για φωνητικές τέχνες με ρίζες στη χιλιόχρονη παράδοση των αραβικών ερωτικών τραγουδιών...

...η Χόλιντεϊ ανανέωσε το τζαζ τραγούδι, ενώ η Μεντουντζανίν τροποποίησε τον σεβντά, προκαλώντας την οργή των παλαιότερων γενιών με προσλήψεις από την πειραματική τζαζ... 
...“Ολη η μουσική των Βαλκανίων έχει επηρεαστεί από τους τσιγγάνους. Επίσης τραγουδάμε κι εμείς όπως κι εκείνοι με την καρδιά μας και γνωρίζουμε τη σκληρότητα της ζωής...”
...η Αμίρα και το πρωτοποριακό βοσνιακό συγκρότημα Mostar Sevda Reunion ανακάλυψαν ξανά τον σεβντά ως σύγχρονη μουσική: ένα είδος σόουλ μουσικής από τις υποβαθμισμένες παρυφές της Ευρώπης.
“Η Βοσνία έχει ιστορία τριών χιλιάδων ετών, σήμερα όμως είμαστε μια νεαρή χώρα, εξαιτίας του πολέμου, και κατά συνέπεια εξακολουθούμε να αναζητάμε την ταυτότητά μας. Και ο σεβντάς είναι κομμάτι αυτής της ταυτότητας. Ο σεβντάς έχει πολύ όμορφους στίχους γεμάτους διπλά νοήματα, καθώς οι γυναίκες δεν συνήθιζαν να εκφράζουν ευθέως τα συναισθήματά τους».

  
Amira Medudjanin - Η επίσημη ιστοσελίδα
 

Amira Medunjanin & Merima Kljuco - Sevdah (youtube)

Sevdalinka και fados - wiki

Mostar Sevdah Reunion - sevdah for the 21st century

MSR - wiki