Η Ουκρανία και το φάντασμα των Βαλκανίων

του Λούτσιο Καρατσιόλο
 

Lucio Caracciolo - L’Ucraina e il fantasma dei Balcani 

(εφημ. © La Republica, 21/02/2014, © Limes - Rivista italiana di geopolitica,  Europa a sinistra

Αν το Κίεβο γλυστρίσει σε εμφύλιο πόλεμο και διασπασθεί η Ουκρανία, μπορούν να προκύψουν πολλά μικρά κράτη, κινούμενες νάρκες στα σύνορα μεταξύ της ΕΕ και της Ρωσίας. Ο Ομπάμα και ο Πούτιν έχουν να σώσουν τους Ουκρανούς από τους εαυτούς τους - και από την Ευρωπαϊκή Ένωση. 

Η Ουκρανία αποσυντίθεται. Αυτή η μεγάλη Ευρωπαϊκή χώρα της οποίας τα δυτικά σύνορα είναι πιο κοντά στην πόλη της Τεργέστης απ' όσο η πόλη αυτή της Giulia [H Τεργέστη είναι η πρωτεύουσα της αυτόνομης Ιταλικής περιφέρειας Φρίουλι - Βενέτσια Τζούλια, που περιλαμβάνει τις ιστορικές γεωγραφικές περιοχές Φρίουλι και Ιουλιανή Βενετία] είναι κοντά στην Ιταλική πόλη Ρήγιο της Καλαβρίας [πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας Reggio Calabria], βυθίζεται σε εμφύλιο πόλεμο.

Ουκρανία: Ίσως η χώρα με τους πιό πολλους διερχόμενους αγωγούς 

υδρογοναναθράκων στον κόσμο (Limes - Rivista italiana di geopolitica)

Και όλα αυτά, κάτω από τα μάτια μιας Δύσης αμελούς ή ανίσχυρης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση περισσότερο από ποτέ ανασφαλής και διηρημένη, εναλλάσσει τη ρητορική της ειρήνης με την αξιολύπητη απειλή των κυρώσεων. Αλλά τώρα αυτό δεν έχει καμία επίδραση στην γεωπολιτική ισορροπία αυτής της χώρας - 45 εκατομμύρια άνθρωποι και περισσότερο από 600 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα (έχει διπλάσια έκταση από την Ιταλία). Την διασχίζει πυκνό δίκτυο ενεργειακών αγωγών που πάντα επιθυμεί να ελέγχει η Μόσχα, από τους οποίους εξαρτάται σε αποφασιστικό βαθμό ο εφοδιασμός μας σε υδρογονάνθρακες. 
Ένας από τους ηγέτες της αντιπολίτευσης, ο πρώην πυγμάχος Vitali Klitschko, ομολογεί ότι η κρίση είναι εκτός ελέγχου. Αυτό αποδεικνύεται από τον φόρο αίματος που έχει ήδη καταβληθεί από τους Ουκρανούς - δεκάδες νεκροί και εκατοντάδες τραυματίες - και κυρίως απο το γεγονός ότι ολόκληρες πόλεις και περιοχές δεν είναι πλέον στα χέρια της κυβέρνησης. Αυτή είναι υπό πολιορκία, οχυρωμένη στα κάστρα της. Σε σημείο ώστε να συμβουλεύει τους υπουργούς Εξωτερικών της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Πολωνίας που βρίσκονται στο Κίεβο, να απέχουν, για να διευκολυνθούν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ του Προέδρου Γιανουκόβιτς και των ηγετών ποικίλων ομάδων της αντιπολίτευσης, μερικές από τις οποίες έχουν δικές τους πολιτοφυλακές.

Στο Lviv και σε άλλες πόλεις της Δυτικής Ουκρανίας που είναι σημαδεμένες από την επιρροή της Πολωνίας και της παλιάς αυτοκρατορίας των Αψβούργων, επαναστατικές επιτροπές διεκδικούν de facto την εξουσία, αφού εκδίωξαν τους εκπροσώπους της νόμιμης κυβέρνησης, μερικοί από τους οποίους προσχώρησαν στους στασιαστές. Οι ακραίες πτέρυγες των διαδηλωτών ονειρεύονται μια Ουκρανία απο-ρωσοποιημένη, συσπειρωμένη γύρω από τον «εθνικό γoνότυπο». Παραπαίει επίσης η επαρχία της Τρανσ-καρπαθίας, μέρος της παλιάς Υποκαρπάθιας Ρουθηνίας, ένα σταυροδρόμι πολιτισμών, γλωσσών και αντιμαχόμενων γεωπολιτικών διακδικητών.

Στην χερσόνησο της Κριμαίας, που «δόθηκε ως δώρο» πριν 60 χρόνια από το Κρεμλίνο στην τότε Σοβιετική Ουκρανία, ο Ρωσικός Στόλος της Μαύρης Θάλασσας είναι αγκυροβολημένος στο λιμάνι της Σεβαστούπολης. Εκεί ηχεί η αντίθετη φωνή, εκείνων που θέλουν να επιστρέψουν κάτω από την αιγίδα της Μόσχας. Στο Donbass [Λεκάνη του Ντόνετσκ], επίκεντρο της ρωσόφωνης και ρωσόφιλης ανατολικής Ουκρανίας, ουσιαστικά τάσσονται με τον πρόεδρο Γιανούκοβιτς (αλλά όχι με οποιοδήποτε τίμημα), και προετοιμάζονται για το ενδεχόμενο του διαχωρισμού από το Κίεβο. 

Η διάσπαση της Δημοκρατίας της Ουκρανίας με μια σαφή γραμμή που χωρίζει την Ανατολή από τη Δύση, θα ήταν δύσκολη. Αν μη τι άλλο, θα παρήγαγε πολλές μείζονες και ελάσσονες Ουκρανίες, που θα χωρίζονταν από πορώδη σύνορα: Κινούμενες νάρκες στα Ευρω-Ρωσικά σύνορα. Με το Κίεβο εκτεθειμένο σε ακραίο κίνδυνο. Εάν οι αιματηρές κεντρόφυγες δυνάμεις, που επιταχύνονται από μια καταστροφική ύφεση, δεν ελεγχθούν σύντομα, αυτό το κεφάλαιο είναι πιθανό να εξελιχθεί στο τελικό στάδιο ενός εμφυλίου πολέμου στα σύνορα μεταξύ της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα είναι ίσως η πιο σοβαρή και επικίνδυνη παγκόσμια κρίση μετά το (υποτιθέμενο) τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Ο κίνδυνος είναι μια σούπερ-Γιουγκοσλαβία, που μπορεί να οδηγήσει τις Ευρώ - Ρωσο - Αμερικανικές σχέσεις πίσω στην εποχή των παγετώνων, και να έχει στο τέλος επιπτώσεις και στην ίδια την αυτοκρατορία του Πούτιν. Έρχονται στο μυαλό τα περίφημα τελευταία λόγια του Υπουργού Εξωτερικών του Λουξεμβούργου, Jacques Poos, τον Μάιο του 1992, λίγο πρίν αρχίσουν οι πόλεμοι διαδοχής της Γιουγκοσλαβίας, που διακήρυξε ότι «το ρολόι χτυπάει την ώρα της Ευρώπης» [βλ. και R. Kaplan, The New Republic]. Χρειάστηκαν δεκάδες χιλιάδες θάνατοι και η επέμβαση των ΗΠΑ στα Βαλκάνια, για να ηρεμήσει η Αδριατική θάλασσα, τουλάχιστον προσωρινά. Δεν θέλουμε να φανταστούμε τι θα είχε συμβεί, αν τότε αποτύγχαναν να σταματήσουν την αποσύνθεση στα βαθειά Βαλκάνια.

Η ριζοσπαστικοποίηση των Ουκρανικών παρατάξεων δεν είναι καλός οιωνός. Ο πρόεδρος Γιανουκόβιτς, εκφράζει μια δύναμη απολύτως ανίκανη και διεφθαρμένη, ωστόσο βαπτισμένη και νομιμοποιημένη από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Mισητός από την αντιπολίτευση όσο και ο απρόθυμος μέντοράς του Πούτιν, δεν φαίνεται να ξέρει κανέναν άλλο τρόπο παρά μόνον την καταστολή, προκειμένου να κερδίσει χρόνο. Γι 'αυτό και χάνει. Οι Ουκρανοί ολιγάρχες, από τον [Ταταρο-Ουκρανικής καταγωγής] Akhmetov ως τον Firtash, οι οποίοι ήταν μέλη της κομμουνιστικής νομενκλατούρας και έχουν λεηλατήσει τη χώρα τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ανεβοκατεβάζουν σαν μαριονέτες πολιτικούς κάθε χρώματος - επειδή δεν έχουν βρει ακόμη στο Κίεβο κάποιον Ουκρανό Πούτιν, που θα τους βάλει σε σειρά. Φοβούνται ότι το χάος σηματοδοτεί ένα τέλος για το εγκληματικό καθεστώς τους, ίσως υπέρ άλλων εγκληματιών, κατάλληλα ξαναχρωματισμένων. Εκτός άν καταφέρουν να ανακυκλωθούν οι ίδιοι, την σωστή ώρα.

Τις τελευταίες εβδομάδες, το μεγαλύτερο μέρος της «πλατείας» [στην Ουκρανική γλώσσα майдан = πλατεία - εξ ού και το εξελληνισμένο «μεϊντάνι»] έχει μετακινηθει από την ειρηνική διαμαρτυρία κατά της διαφθοράς και υπέρ της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (που δεν έχει προσφερθεί ποτέ από τις Βρυξέλλες), προς την βίαιη εξέγερση. Η σύγκρουση με την αστυνομία ευνοιεί τους καλά εκπαιδευμένους παραστρατιωτικούς σχηματισμούς: Ανήκουν στις υπερ - εθνικιστικές οργανώσεις Svoboda («Ελευθερία»), Pravy Sektor (Δεξιό τομέα) ή Spilna správa (Κοινή Υπόθεση), είναι υποστηρικτές της «Ουκρανίας για τους Ουκρανούς», σημαδεμένοι από τους φυλετικούς μύθους του 19ου και του 20ού αιώνα που αναδεύονται από τους τοπικούς θεωρητικούς του εθνικού κράτους: Βαθειά Ρωσόφοβους, Πολωνόφοβους και αντισημίτες.

Κάτω από την επιδερμίδα της «πλατείας», έχουν διεισδύσει προβοκάτορες του καθεστώτος (Titushki) και πράκτορες που λιγότερο ή περισσότερο συνδέονται με Ρωσικές ή με Δυτικές μυστικές υπηρεσίες, όπως γίνεται συνήθως σε περιοχές κρίσεων, ιδιαίτερα των στρατηγικών.

Σ' αυτό το σημείο, μόνον μια διαπραγμάτευση μεταξύ όλων των εσωτερικών και εξωτερικών δυνάμεων που εμπλέκονται στη μάχη της Ουκρανίας μπορεί να αποτρέψει έναν παρατεταμένο εμφύλιο πόλεμο, ο οποίος θα άλλαζε το πρόσωπο της Ρωσίας και της Ευρώπης.

Είναι καιρός, η Ουάσιγκτον και η Μόσχα να μη παρασυρθούν στη μάχη για να υποστηρίξουν τους τοπικούς τους ευνοούμενους, αλλά να σώσουν τους Ουκρανούς από τους εαυτούς τους και από τους Ευρωπαίους, που ισχυρίζονται ότι τους σώζουν. Οι Ομπάμα και Πούτιν έχουν αποδείξει ότι είναι σε θέση να κατανοούν, πότε οι άλλες εναλλακτικές λύσεις απέναντι στον συμβιβασμό είναι καταστροφικές. Το ρολόι χτυπάει, με την ελπίδα ότι δεν είναι ήδη πολύ αργά.

O Lucio Caracciolo (1954) είναι Ιταλός δημοσιογράφος και δοκιμιογράφος, διευθύνει το γεωπολιτικό περιοδικό Limes που ίδρυσε το 1993. Σπούδασε στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου της Ρώμης La Sapienza, θεωρείται από τους κορυφαίους Ιταλούς ειδικούς της γεωπολιτικής. 

 

Ως δημοσιογράφος ήταν αρχισυντάκτης της Nuova Genarazione, στη συνέχεια αρχισυντάκτης πολιτικού ρεπορτάζ της Republica και αρχισυντάκτης του περιοδικού Μικρομέγας (1986-1995). Αρθρογραφεί περί εξωτερικής πολιτικής αλλά και για θέματα ποδοσφαίρου. Δίδαξε Πολιτική και Οικονομική Γεωγραφία στο Πανεπιστήμιο Roma 3, ενώ από το έτος 2006 διδάσκει στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Vita - Salute San Raffaele του Μιλάνου. Διδάσκει επίσης Στρατηγικές Μελέτες στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών LUISS Guido Carli.

Αρθρογραφία του Λoύτσιο Καρατσιόλο στον Limes

Τα όνειρα της Ευρώπης, βλέποντας από την Ουκρανία  - Βλαδίμηρος Eρμολένκο

Αγώνας για την Ουκρανία : Μια παρτίδα σκάκι σε ναρκοπέδιο - του Uwe Klußmann (© Der Spiegel, 20.2.2014) 

Η γεωπολιτική του σχίσματος στην Ουκρανία, η απόκλιση ΗΠΑ και «Γαλλο-Γερμανικού άξονα»   

του © Immanuel Wallerstein

Βασίλης Καραγιάννης ("Athens Voice" & "Μη μαδάς τη μαργαρίτα"): Καμιά φορά και οι αγελάδες πετάνε…(Ουκρανική παραδοσιακή έκφραση)

Βοσνία & Ερζεγοβίνη: Κρίση του συστήματος εθνοτικής διαίρεσης και κοινωνία των πολιτών, 

του Andrea Rossini   © Osservatorio Balcani e Caucaso