2016, χρονιά αποκάλυψης ψευδών και ψευδαισθήσεων

του Γιάκομπ Άουγκστάιν
 

©  Der Spiegel - Jakob Augstein: Debatte über Ungleichheit - Liberale Lügen , 29.12.2016

 

Εξακολουθεί να παραμερίζεται στην ελλαδοκεντρική εγχώρια πολιτική συζήτηση η σκέψη, ότι οι διαπιστώσεις για τα συμβαίνοντα σήμερα και χθες, τουλάχιστον για την «ευρεία εικόνα» τους, για τα μεγάλα προβλήματα και για τα κρίσιμα διακυβεύματα, όταν μιλάμε για την θεωρούμενη ως οικονομικά «καλοστεκούμενη» Γερμανία ή για την ταλαιπωρημένη από την κρίση Ελλάδα ή για άλλη χώρα αλλού στη Δύση, ίσως έχουν διαφορές μόνον ποσοτικές και όχι ποιοτικές. Διαφεύγει έτσι και το εξής: ότι ευρωπαϊκής κλίμακας (ή παγκοσμιοποιημένη) πραγματικότητα σημαίνει επίσης ευρωπαϊκής κλίμακας (ή παγκοσμιοποιημένες) ψευδαισθήσεις.

Υπάρχει πάντως μια διαφορά όχι μικρή: Τώρα πιά, στην Ευρώπη, οι ελίτ συζητούν ανοιχτά για την κοινωνική ανισότητα. «Όχι επειδή είναι δίκαιες και ευπρεπείς», αλλά επειδή φοβούνται την ακροδεξιά, λέει ο Άουγκστάιν. Πότε θα συζητήσουν και οι ελληνικές ελίτ για την μεγάλη ανισότητα στην Ελλάδα; Άς ελπίσουμε μόνον, ότι δεν θα χρειαστεί πρώτα να νιώσουν και αυτές τον ίδιο φόβο.

Γ. Ρ.

Λέγεται ότι το 2016 ήταν η χρονιά των καταστροφών. Δεν είναι αλήθεια. 

Το 2016 ήταν το έτος της αλήθειας. Μάθαμε κάτι για τις ελίτ μας. Μετά την εκλογή του Τραμπ, την Brexit, την άνοδο του κόμματος της Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD) και των ομοίων του, οι ελίτ φοβούνται για την τύχη της φιλελεύθερης κοινωνίας. Αλλά δεν φοβούνται επειδή είναι φιλελεύθερες. Φοβούνται επειδή τις έχει καταλάβει άγχος και φόβος. Υπάρχει διαφορά. Ξαφνικά έγινε σαφές το εξής: Όταν ετίθετο θέμα για τα δικαιώματα, εννοούσαν τα δικά τους δικαιώματα. Και όταν πάλευαν για την ισότητα, ήταν αδιάφορες για τη δικαιοσύνη. 

Δεν είναι ευχάριστο να παραδέχεσαι κάτι τέτοιο: Το γεγονός ότι τώρα γίνεται επιτέλους λόγος για τη δικαιοσύνη, το οφείλουμε στους ακραίους δεξιούς. 
Η Γερμανία φοβάται. Όχι [όπως στις προηγούμενες δεκαετίες] τον θάνατο των δασών, τον πυρηνικό πόλεμο ή την αλλαγή του κλίματος, αλλά τον εκ δεξιών κίνδυνο. Εν πάση περιπτώσει, φόβο αισθάνεται εκείνο το μέρος των Γερμανών που έχει κάτι να χάσει. Το διακύβευμα δεν είναι τα χρήματα. Για ό,τι αφορά τα χρήματα, κανείς δεν φοβάται πραγματικά την Ακροδεξιά. Διότι, για ό,τι αφορά τα χρήματα, η Ακροδεξιά είναι εξίσου νεοφιλελεύθερη όπως σχεδόν όλα τα άλλα κόμματα. Και οι ακροδεξιοί πιστεύουν πως είναι καλύτερο τα χρήματα να βρίσκονται στις τσέπες των πλουσίων.

© Gottfried Helnwein: Black Mirror, Αυτοπορτρέτο

Οι ακροδεξιοί καταστρέφουν όλο τον ενθουσιασμό των ελίτ για τον καπιταλισμό.

Αυτό που διακυβεύεται είναι άν άν αισθάνονται καλά ή όχι. Οι εκλεπτυσμένοι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων, οι καλοσπουδασμένες ελίτ, οι χειραφετημένες γυναίκες, οι ομοφυλόφιλοι που έχουν κατακτήσει την ισότητα με τους άλλους πολίτες, όλοι αυτοί φοβούνται για την ελευθερία τους. Και οι φόβοι τους έχουν βάση: η κοινωνία που προτείνει η ακροδεξιά AfD, δεν είναι ούτε σεμινάριο περί φύλου, ούτε gay club, αλλά έργο της ελεεινής μορφής που πρέπει να παίζεται  σε παράγκα και όχι σε θέατρο, έργο από τη δεκαετία του 1950, τότε που η αστυνομία γυάλιζε πότε-πότε τη μούρη των «ανώμαλων» και δεν υπήρχε «ενδοοικογενειακή βία» όταν ένας άνθρωπος φρόντιζε για να βάζει «τάξη» στο σπίτι του.
Οι ακροδεξιοί καταστρέφουν όλο τον ενθουσιασμό των ελίτ για τον καπιταλισμό, δεν τις αφήνουν να τον απολαμβάνουν. Και μολονότι, ακόμη και τώρα, πολλά αινιγματικά συζητιώνται για τις πολιτισμικές ρίζες της δεξιάς επανάστασης - υπάρχει μήπως πάρα πολλή πολιτική ορθότητα; - στην πραγματικότητα όλοι ξέρουν ότι οι πρωταρχικές αιτίες είναι οικονομικές. Πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, όταν οι αριθμοί είναι τόσο σαφείς: 

Μεταξύ 1991 και 2013, η  κατά κεφαλήν [σωρευτική] άνοδος της γερμανικής οικονομίας είναι γύρω στο 29 %, όμως το πραγματικό καθαρό εισόδημα για ένα μέσο νοικοκυριό είναι μόνον 12 %. Το ασθενέστερο 30 % των νοικοκυριών, το 2013 είχε καθαρό εισόδημα όχι μεγαλύτερο από αυτό που είχε το 1991.

Ο Πέτερ Μπόφινγκερ (Peter Bofinger), καθηγητής οικονομικών και ένας από τους λεγόμενους Πέντε Σοφούς της Οικονομίας, λέει ότι οι οπαδοί της AfD αισθάνονται πάρα πολύ έντονα αποκομμένοι από τη γενική οικονομική εξέλιξη:

«Η αυξανόμενη ανισότητα καλλιεργεί τον λαϊκισμό και αποτελεί απειλή για το να συνεχίσει ο κόσμος να υπάρχει όπως τον ξέρουμε».

© Gottfried Helnwein:  Epiphany III, Presentation at the Temple

Όλο και περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται παραμερισμένοι και υποβαθμισμένοι
Ξαφνικά τώρα, μπορεί ο οικονομολόγος Μάρτσελ Φράτσερ (Marcel Fratzscher) να γράφει στην διαδικτυακή έκδοση του κεντρικού οργάνου της γερμανικής αστικής τάξης, της «Zeit», φράσεις όπως αυτή:

«Σε δημοσκοπήσεις, το 70 % των Γερμανών λέει ότι αισθάνονται την κοινωνική ανισότητα να βρίσκεται σε πολύ υψηλά επίπεδα. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται παραμερισμένοι και υποβαθμισμένοι. Αισθάνονται ότι εργάζονται σκληρά, αλλά η εργασία τους αξίζει όλο και λιγότερο, και ότι είναι όλο και πιο δύσκολο να έχουν μιαν αξιοπρεπή διαβίωση» [βλ. ελλ. μετάφραση: Οι ελίτ κλείνουν τα μάτια για να μη δούν την πραγματικότητα. Και η πολιτική, αντί επανόρθωσης, στηρίζει λάθος κοινωνικές ομάδες, στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση]

Είναι η ίδια εφημερίδα «Die Zeit», η οποία πριν από πέντε χρόνια, έγραψε ότι η κατάσταση στη χώρα ήταν τόσο καλή «όσο σπάνιες φορές μετά το 1949». Πράγμα που ήταν αλήθεια, αλλά μόνον για τους αναγνώστες της «Zeit» (ή του Spiegel). Ωστόσο, τότε, όταν η εμφάνιση και άνοδος των ακροδεξιών ίσως θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί, πολύ λίγοι πολιτικοί και δημοσιογράφοι ενδιαφέρονταν για την πραγματική πραγματικότητα της χώρας. Μόνον τώρα, τώρα που ο «κόσμος όπως τον ξέρουμε» απειλείται, οι ελίτ άρχισαν να αισθάνονται άβολα και ενοχλημένες.
Όποιος ήθελε, μπορούσε να το καταλάβει εδώ και πολύ καιρό ότι ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός καταστρέφει τα δημοκρατικά θεμέλια της ίδιας της ύπαρξής του. Όποιος ήθελε, μπορούσε να διαβάσει τον κοινωνιολόγο Wilhelm Heitmeyer, ο οποίος μεταξύ του 2002 και του 2011, στη μελέτη του μακράς διάρκειας «Deutsche Zustände» («Η κατάσταση στη Γερμανία»), προειδοποιούσε, για το τι μπορεί να συμβεί σε μια κοινωνία, στην οποία εξαπλώνεται η επισφάλεια στη διανομή των υλικών και πολιτιστικών αγαθών της κοινωνίας και γίνεται όλο και εντονότερη η έλλειψη πολιτικής συμμετοχής και ηθικής αναγνώρισης.

© Gottfried Helnwein: The Murmur of the Innocents 17

«Οι άνθρωποι με χαμηλότερα εισοδήματα παραιτούνται από τη συμμετοχή στην πολιτική»
Αλλά αυτό είναι το πρόβλημα της δημόσιας σφαίρας που θεωρεί τον εαυτό της δημοκρατικό και φιλελεύθερο: Στρέφει πάρα πολύ την προσοχή και το ενδιαφέρον της προς όσους συμμετέχουν σ΄ αυτήν και μένει εντελώς αδιάφορη για όλους τους άλλους. 

Η εξήγηση για το φαινόμενο αυτό υπήρχε στο πρώτο σχέδιο της νέας Έκθεσης για τη Φτώχεια και τον Πλούτο (Δεκέμβριος 2016) της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, όμως το σημείο αυτό διαγράφηκε από το τελικό επίσημο κείμενο:
«Η πιθανότητα για αλλαγή πολιτικής [σε κάποιο συγκεκριμένο θέμα] είναι πολύ μεγαλύτερη, όταν αυτή η αλλαγή πολιτικής υποστηρίζεται από μεγάλο αριθμό ανθρώπων με υψηλότερα εισοδήματα». 
Ακόμη και στις φιλελεύθερες κοινωνίες, οι  πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι δεν δουλεύουν για όλους τους ανθρώπους, αλλά μόνον για την πελατεία τους. Οι παραμερισμένοι και υποβαθμισμένοι δεν ανήκουν σ' αυτήν την πελατεία. Και θα μπορούσαν να βολευτούν πολύ καλά με αυτό οι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι στη λεγόμενη φιλελεύθερη κοινωνία, διότι, όπως αναφερόταν σε μια άλλη παράγραφο του σχεδίου η οποία επίσης διαγράφηκε: 

«Οι άνθρωποι με χαμηλότερα εισοδήματα παραιτούνται από τη συμμετοχή στην πολιτική, επειδή αντιλαμβάνονται ότι οι πολιτικοί, όταν παίρνουν τις αποφάσεις τους, αυτούς τους λαμβάνουν υπόψη λιγότερο».

Μόνον που τώρα αυτή η υπόθεση δεν ισχύει πιά. Ξαφνικά η ύπαρξη των παραμερισμένων γίνεται αισθητή. Η Εναλλακτική (AfD) έχει δώσει μια φωνή σε πολλούς από αυτούς. 

Δυστυχώς, αυτή που τους έδωσε δεν είναι φωνή της προόδου, αλλά φωνή ρατσισμού, η απανθρωπιάς και ανελευθερίας. 

Ο [ιστορικός και δημοσιογράφος] Nils Minkmar έγραψε στον Spiegel: 

«Η δική μας ανοικτή κοινωνία, που την κληρονομήσαμε και την απολαμβάνουμε σαν να είναι κάτι αυτονόητο, αυτή που έχει ως βάση τα οικουμενικά ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα, η εξοπλισμένη με ένα ορθολογικό κράτος πρόνοιας, η συνετή λειτουργία του κρατους δικαίου και η εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης - δηλαδή αυτά που μέχρι χθες ήταν η καθημερινότητά μας, σήμερα είναι η ουτοπία μας».

Όχι. Αυτό που μέχρι χθες ήταν η καθημερινότητά μας, σήμερα αποκαλύφθηκε ότι ήταν μια ψευδαίσθηση.

O Jakob Augstein, γιός του ιδρυτή του Spiegel Rudolf Augstein, αρθρογραφεί στον Spiegel και στις εφημερίδες Süddeutsche Zeitung, Zeit, Der Freitag (Παρασκευή, την οποία εκδίδει ο ίδιος).
  

Επιλογή πρόσφατης αρθρογραφίας του J. Augstein: Im Zweifel links (Der Spiegel - γερμανικά)
 


 

    

Γιάκομπ Άουγκστάϊν, στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση
  

Μετά το δημοψήφισμα στη Βρετανία. Πιο ισχυρή και πιό κοινωνική Ευρώπη εναντίον του λαϊκισμού της Δεξιάς  
   
Ανοικτή επιστολή προς την καγκελάριο: Αγαπητή κυρία Μέρκελ...
  
Η δημοκρατία πεθαίνει στο Κέντρο

 

Ευρωπαϊκές εκλογές 2014: Όποιος θέλει να παραμείνει εθνικά κυρίαρχος, πρέπει να γίνει ευρωπαϊστής

Μάρτσελ Φράτσερ: Οι ελίτ κλείνουν τα μάτια για να μη δούν την πραγματικότητα. Και η πολιτική, αντί επανόρθωσης, στηρίζει λάθος κοινωνικές ομάδες

Μάρτιν Γκρέϊφε: Σόιμπλε, Μπόφινγκερ και οι άλλοι: Οι «Πέντε Σοφοί» διαφωνούν. Η διαμάχη για το μέλλον της ευρωζώνης άρχισε