Ωμός (μεσο)αστισμός - Ο ταξικός αγώνας εκ των άνω

του Βίλχελμ Χαϊτμάγιερ

© Die Zeit (No 39/2011) - Wilhelm Heitmeyer: Verteilungsdebatte: Rohe Bürgerlichkeit - Zur Verteilungsdebatte. Von Abstiegsangst getrieben zetteln Bessergestellte einen Klassenkampf von oben an, 22.9.2011

 

Αντί κατά προτεραιότητα να αλλάξει τις προϋποθέσεις παροχής επιδόματος ανεργίας από τον ΟΑΕΔ και αντί να αυξήσει τις πιο επείγουσες και αναγκαίες δημόσιες επενδύσεις (εκτός της χρησιμότητας τους θα δημιουργούσαν πολλαπλασιαστικά θέσεις εργασίας), η σημερινή εκτελεστική εξουσία χορεύει και αυτή με ενθουσιασμό με τη μουσική που της παίζει η γνωστή και μη εξαιρετέα δικαστική μας εξουσία (→ βλ. «Επαγγελματικές διαστροφές» νομικών & οικονομολόγων. Βολεύουν βολεμένους, βλάπτουν τη δημοκρατία το ίδιο) και η 4η εξουσία της (απο)πληροφόρησης.
Αυτά, την ώρα που οι νέοι συμπολίτες μας - όσοι είναι τυχεροί - δουλεύουν οκτάωρο για 300 και 200 ευρώ. Την ώρα που μόνον 12 % των ανέργων παίρνει επίδομα ανεργίας· και στην πράξη κανείς μακροχρόνια άνεργος ←
Ο ΣΥΡΙΖΑ, όπως και όλο το ελληνικό κομματικό σύστημα - κόμματα αστικά, αριστερά και τα «ακόμη πιο πολύ αριστερά» κομματίδια, σε μοναδική άσκηση σύμπνοιας: Βιάζονται πολύ να δώσουν τα «αναδρομικά» των μανδαρίνων του βαθέος κράτους. Έχουν καταληφθεί και από πυρετό για τους υψηλοσυνταξιούχους, και μαζί με τα ξερά θα κάψουν και τα χλωρά των συνταξιούχων στα 50 και στα 40. Και ξέρουν πολύ καλά ποιοί θα πληρώσουν για όλα αυτά.

Πρόκειται για ταξικό αγώνα εκ των «άνω» - εναντίον των «κάτω». Ακριβέστερα, για ταξικό αγώνα όσων βρίσκονται αρκετά ψηλά ή ψηλά συγκριτικά με τον μέσο όρο, εναντίον των πολλών που βρίσκονται πολύ πιο χαμηλά. Ή στον πάτο. 

Είναι  αναδιανομή από κάτω προς τα άνω.

Και καλά η φροντίδα για κάποιους ένστολους. Μεταξύ αυτών υπάρχουν και πολλοί χαμηλόμισθοι και μάλλον σκληρά εργαζόμενοι. Αλλά για τους δικαστικούς, γιατί; Και κατά μείζονα λόγο για τους πανεπιστημικούς, γιατί τόση βιασύνη; Μήπως φόβος; Μή τυχόν κάνουν απεργία και κλείσουν μαζί και ταυτοχρόνως το νοτιοβαλκανικό «Γέηλ» και το ανατολικομεσογειακό «MIT»; Ποιός φόβος; Από τη μία πλευρά, ένα ακόμη δωράκι στους 2 κυβερνητικούς συνεταίρους (τους φανερούς και τους αφανείς), από την άλλη τα γνωστά από παλιές κυβερνήσεις δώρα της παρεοκρατίας και τα δώρα σε έναν συγκεκριμένο κοινωνικό τους περίγυρο. Και προπαντός άγρα πελατών από ειδικά υψηλόμισθα μεσοστρώματα, που εκτός των άλλων επηρεάζουν πολιτικά και τη λοιπή κοινωνία.
Αναμενόμενο όμως. Το καθιερωμένο κομματικό σύστημα στην Ελλάδα και οι προσήλυτοί του μετά το 2010 (όπως και τα καθιερωμένα κόμματα παντού στη Δύση) ξέρει, εκτός των άλλων, ότι οι μανδαρίνοι και τα επιλεγμένα μεσοστρώματα, υψηλόμισθα και αυτοαπασχολούμενα, πάντα ψηφίζουν - αλλά ποιούς ψηφίζουν; Οι άνεργοι και οι νέοι συχνότατα δεν ψηφίζουν. Όμως, ειδικά στην Ελλάδα, γιατί να ψηφίσουν και ποιόν να ψηφίσουν; 

*

Ωστόσο τέτοιος ταξικός αγώνας των «άνω» εναντίον των «κάτω» συμβαίνει και σε πιο «ευκατάστατες οικογένειες». Στη Γερμανία της οικονομικής ανόδου, ήδη από το 2011, οι εμπειρικές έρευνες του παιδαγωγού και κοινωνιολόγου Βίλχελμ Χαϊτμάγιερ έδειχναν σαφώς ότι από ορισμένες κοινωνικές και επιστημονικές ελίτ και απο τα Μέσα Ενημέρωσης διαδίδεται στοχευμένα προς μερίδες των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων η αντιπαλότητα, η περιφρόνηση ή και το μίσος ενάντια σε εκείνους που βρίσκονται σε ασθενέστερη κοινωνική θέση. Αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός «ωμού, βάρβαρου (μεσο)αστισμού» και η διάδοση ενός ταξικού αγώνα κύρους και αναδιανομής, εκείνων που είναι (ή νομίζουν ότι είναι) «επάνω» εναντίον όσων βρίσκονται «κάτω» τους.

Γ. Ρ. 

 

Σ' αυτή την εποχή που κινείται στο ρυθμό της κρίσης, η κοινωνία μας χαρακτηρίζεται έντονα από χάσματα ανισότητας και μείωση της συνοχής της. Εδώ και καιρό, αυτή η εξέλιξη τυγχάνει λίγης προσοχής. Όμως τώρα δεν μπορεί πια να παραβλέπεται. 
Αρχικά συνέβη μια πολύ μεγάλη απώλεια ελέγχου εκ μέρους των επιμέρους εθνικών κρατών, σε συνδυασμό με ένα εξίσου μεγάλη αύξηση των κερδών του κεφαλαίου. Στις τελευταίες δεκαετίες η κοινωνική ανισότητα αυξάνεται όλο και περισσότερο. Επίσης παραμένει σε μεγάλο βαθμό εκτός προσοχής των ερευνητών, ένα γεγονός που έχει τεκμηριωθεί από τους Βρετανούς επιστήμονες Richard Wilkinson και Kate Pickett με βάση συγκριτικά στοιχεία πολλών χωρών: Διαπιστώνουν ότι μια κοινωνία με αυξανόμενη ανισότητα χάνει τη συνοχή της. Αυτό, με τη σειρά του, προκαλεί αύξηση των κοινωνικών προβλημάτων και προβλήματα στην υγεία του πληθυσμού, τέλος οδηγεί σε αύξηση της βίας.

Pieter Bruegel: Μονόφθαλμος Οδηγεί Τυφλούς

H περιφρόνηση για «εκείνους εκεί κάτω»

Κοινωνικά προβλήματα και  προβλήματα υγείας των πολιτών, καθώς και σωματική βία, εμφανίζονται πιο συχνά στα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα της κοινωνίας. Οι άμεσοι και έμμεσοι δημιουργοί κοινωνικών σχισμάτων είναι οι διανοούμενοι παράγοντες του δημόσιου λόγου πού ανήκουν στις επιστημονικές - ιδιαίτερα των οικονομικών επιστημών - και στς πολιτικές ελίτ. Αυτοί αναζητούν στα αστικά και μεσοαστικά στρώματα της κοινωνίας ένα «ηχείο» που θα αντανακλά και θα διαδίδει ενισχυμένες τις απόψεις τους· και όταν το βρούν, επηρεάζονται και αυτοί οι ίδιοι με τη σειρά τους από το «ηχείο» τούτο. Αυτές οι διαδικασίες που αλληλοτροφοδοτούνται σε φαύλο κύκλο, οξύνονται εξαιτίας της όλο και μεγαλύτερης απόκλισης από το ιδεώδες της ισότητας και προπαντός της ισοτιμίας μεταξύ των πολιτών. Αυξάνεται η αδιαφορία για «εκείνους εκεί κάτω» και η υποτιμητική τους αντιμετώπιση. Αναδύεται ένας ωμός, βάρβαρος (μεσο)αστισμός. Έτσι εισερχόμαστε στην πορεία προς κλιμακούμενο σχίσμα. 
Αυτή η ωμή (μεσο)αστική στάση τρέφεται και αναπτύσσεται με τον ταξικό αγώνα εκ των άνω. Άς δούμε το παράδειγμα του φιλοσόφου Πέτερ Σλότερντικ (Peter Sloterdijk), ο οποίος ενορχηστρώνει τον αγώνα του ενάντια στο «κράτος που παίρνει» και στην «γενναιόδωρη παλινδρόμησή του στη φεουδαρχία». Η θέση του Sloterdijk βρήκε υποστηρικτές και ανατροφοδότες σε πολυάριθμα μέσα ενημέρωσης.  Τέτοιες θέσεις, ακόμη και στην περίπτωση που δεν «μεταφυτευτούν» αλλού ώστε να διαδοθούν άμεσα, εντούτοις αφήνουν ίχνη που θα τα επεξεργαστεί περαιτέρω το ενημερωμένο κοινό. 
Τούτες οι θέσεις αδράχνονται ένθερμα από κοινωνικές ομάδες που υποκειμενικά αυτοτοποθετούνται ως «αστικές». Εξάλλου, οι ίδιες αυτές κοινωνικές ομάδες μαστίζονται από φόβους κοινωνικού υποβιβασμού· οι φόβοι αυτοί έχουν ενεργοποιηθεί το αργότερο με την ψήφιση της νομοθεσίας Hartz IV για την ανεργία το 2005 και ενισχύθηκαν ακόμη περισσότερο μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε τον Σεπτέμβριο του 2008. Ο ταξικός αγώνας που ενορχηστρώνεται εκ των άνω μεταβιβάζεται περαιτέρω, μέσω αυτού του ωμού (μεσο)αστισμού, και σε ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα. Το αντικειμενικό σχίσμα οικονομικής δύναμης μεταξύ πλουσίων και φτωχών στηρίζεται ιδεολογικά στην υποτιμητική αντιμετώπιση των δεύτερων εκ μέρους της ωμής (μεσο)αστικής τάξης και στις διακρίσεις εις βάρος των ομάδων με  χαμηλό κοινωνικό status. 
Γι' αυτό το γεγονός υπάρχουν εμπειρικά αποδεικτικά στοιχεία. Τέτοια εμπειρικά στοιχεία μας παρέχει, μεταξύ άλλων, ένα ερευνητικό πρόγραμμα δεκαετούς διάρκειας για την εχθρότητα εναντίον άλλων ανθρώπων, επικεντρωμένο σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. Στο πρόγραμμα αυτό διερευνώνται κάθε χρόνο οι στάσεις 2.000 αντιπροσωπευτικά επιλεγμένων ανθρώπων.*  

Pieter Bruegel: Από τα «Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα» -Η Απληστία

Οι ισχυρότερες εισοδηματικά ομάδες αξιολογούν υποτιμητικά όλο και περισσότερο 

Τα αποτελέσματα της έρευνας είναι συγκλονιστικά. Εν πρώτοις, εκείνοι ακριβώς που αυτοπροσδιορίζονται ως το ανώτερο μέρος της κοινωνίας, αντιλαμβάνονται σημαντικά λιγότερο από άλλους ότι υπάρχει στην κοινωνία χάσμα ανισότητας. Και τούτο συμβαίνει παρά το γεγονός ότι το χάσμα αυτό μπορεί να τεκμηριωθεί με τρόπο αντικειμενικό, λόγου χάρη μέσω της σύγκρισης των καθαρών χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων. Και ακριβώς αυτοί που λαμβάνουν τις υψηλότερες αμοιβές, είναι εκείνοι που τώρα διαμαρτύρονται όλο και περισσότερο ότι δεν ωφελούνται από τη γενικότερη οικονομική άνοδο όσο θα ήταν δίκαιο. Ισχυρίζονται ότι οι αμοιβές τους δεν είναι οι κατά την δική τους άποψη πρέπουσες. Το γεγονός ότι οι ανώτερες εισοδηματικές ομάδες αντιλαμβάνονται λιγότερο από άλλες την ύπαρξη κοινωνικού σχίσματος  έχει πολλές συνέπειες. Λόγου χάρη, είναι μάλλον συνηθέστερη στις ομάδες αυτές η αρνητική ή και αποδοκιμαστική στάση απέναντι στην παροχή βοήθειας προς τους αδύναμους και απέναντι στην αλληλεγγύη με τις αδύναμες κοινωνικές ομάδες. Προπαντός, απαιτούν λιγότερη υποστήριξη προς τους μακροχρόνια ανέργους και τους αποδέκτες του (χαμηλού) βοηθήματος ανεργίας Hartz IV. Στους ανθρώπους αυτούς επικολλούν την ετικέττα του «άχρηστου», υπό την έννοια που δίνει στη λέξη αυτή το κεφάλαιο και η οικονομική σκέψη. Αντίθετα με τη βασική ιδέα μιας αλληλέγγυας κοινότητας, αλληλεγγύης, πιστεύουν ότι οι άνθρωποι αυτοί πρέπει επιτέλους να αναλάβουν μόνοι τους την ευθύνη για τον εαυτό τους. 

Pieter Bruegel: Από τα «Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα» - Η Λαιμαργία

Aρνητική ή και αποδοκιμαστική στάση απέναντι στη βοήθεια προς τους πιο αδύναμους

Υπάρχουν λοιπόν σαφείς αλληλοεξαρτήσεις μεταξύ της απαίτησης, τα πιο αδύναμα μέλη της κοινωνίας να αναλάβουν να διαχειριστούν μόνα τους την κρίσιμη κατάσταση της ζωής τους, και της υποτιμητικής αντιμετώπισης των μακροχρόνια ανέργων, των χαμηλής ειδίκευσης εισερχόμενων πληθυσμών και των ατόμων με ειδικές ανάγκες: Οι ανώτερες εισοδηματικές ομάδες αξιολογούν υποτιμητικά όλο και περισσότερο.
Γενικά, ο διαποτισμός των εν γένει κοινωνικών σχέσεων από τον οικονομίστικο τρόπο σκέψης είναι εμπειρικά αποδεδειγμένος. Και συμβαδίζει με την άνοδο στις κατηγορίες των υψηλών εισοδημάτων, μιας εχθρότητας εναντίον ανθρώπων εστιασμένης σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες.
Το χαρακτηριστικό του ωμού, βάρβαρου (μεσο)αστισμού είναι η απόσυρση από την αλληλέγγυα κοινότητα· η στάση αυτή τροφοδοτείται από τις ελίτ της οικονομικής επιστήμης και από την επικρατούσα πολιτική.
Η ανάδυση αυτού του ωμού, βάρβαρου (μεσο)αστισμού,  δείχνει σαφώς ότι ο αυταρχικός καπιταλισμός, ο οποίος φαινόταν να έχει εξημερωθεί επιτυχώς στις πρώτες δεκαετίες της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, είναι τώρα εκτός ελέγχου. Με την ιδαίτερα βίαιη τροπή του που αδιαφορεί για την κοινωνική συνοχή, εξαπλώνεται πολύ πέρα από τις σφαίρες της οικονομίας και της πολιτικής· έχει διεισδύσει πολύ βαθιά μέσα στην διηρημένη κοινωνία. Ο ωμός, βάρβαρος (μεσο)αστισμός γίνεται μέσο και εργαλείο για την διάσπαση της κοινωνίας· οι ελίτ που υποκινούν τη διάσπαση παραμένουν άτρωτες ή ανώνυμες. 
Οι ομάδες που είναι τα θύματα αυτής της εξέλιξης τη στιγμή αυτή είναι ανυπεράσπιστες και δεν έχουν την ικανότητα να κινητοποιηθούν. Η ανεργία, ιδίως η μακροχρόνια, επενεργεί καταστροφικά. Και επιπλέον, το να μην απολαύουν ούτε καν ενός ελάχιστου αναγνώρισης είναι διαβρωτικό και παραλυτικό.
Η συσπειρωμένη επιθετική δύναμη των αχαλίνωτων ελίτ και η μεταβίβαση της κοινωνικής σκληρότητας μέσω ενός ωμού, βάρβαρου (μεσο)αστισμού, ο οποίος φαντάζεται τον εαυτό του ως θύμα και - χρησιμοποιώντας αυτό ως επιχείρημα - προβάλλει στο προσκήνιο νέου τύπου υποτιμητικές στάσεις εναντίον ασθενών κοινωνικών ομάδων, δείχνει μόνον ένα πράγμα: Η βίαιη κατάρρευση της κοινωνικής συνοχής δεν είναι κάτι απίθανο, ακόμη και στη δική μας κοινωνία.

  
* Wilhelm Heitmeyer (επιμ.): «Deutsche Zustände», Folge 8 - Suhrkamp Verlag, Φρανκφούρτη/M - → περιεχόμενα και δείγμα ανάγνωσης (pdf) ←

“Μερικοί εικάζουν ότι η καταστροφή της κοινωνικής συνοχής είναι συνέπεια «φυσικών» διαδικασιών που ακολουθούν τους νόμους της χρησιμότητας στο κεφάλαιο, της αξιοποίησης και της αποτελεσματικότητας· συνακόλουθα, δεν προβληματίζονται για τις συμβαίνουσες διαδικασίες αναδιανομής του κοινωνικού προϊόντος από «κάτω» προς τα «επάνω», με καταστροφικά αποτελέσματα για την κοινωνία. Όσοι δεν σκέφτονται έτσι, είναι αναγκασμένοι να θέτουν το ερώτημα: Ποιοί είναι οι παράγοντες που προκαλούν αυτή τη διασπαστική κίνηση”; (Wilhelm Heitmeyer)

Ο Wilhelm Heitmeyer είναι ερευνητής καθηγητής του Ινστιτούτου Διεπιστημονικής Έρευνας των Συγκρουσιακών και Βίαιων Κοινωνικών Φαινομένων (Institut für interdisziplinäre Konflikt- und Gewaltforschung - IKG) στο Πανεπιστήμιο του Bielefeld. Υπήρξε ιδρυτής του Ινστιτούτου και τα έτη 1996 - 2013 χρημάτισε διευθυντής του. Με αρχή το 2002, το Ινστιτούτο διεξάγει κάθε χρόνο έρευνα κοινής γνώμης σε δείγμα 2000 ατόμων για να διαπστώσει τις μεταβολές στη νοοτροπία και στις απόψεις των πολιτών για την πολιτική, την κοινωνία και την οικονομία, και μεταξύ αυτών τις αιτίες της καταστροφής της κοινωνικής συνοχής. O Heitmeyer σπούδασε Παιδαγωγική και Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο του Μπίλεφελντ. Παλιότερα εργάστηκε και ως καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση. Μαζί με τους πανεπιστημιακούς Douglas Massey (Princeton, ΗΠΑ), Steven Messner (Albany, ΗΠΑ), James Sidanius (Harvard, ΗΠΑ) και Michel Wieviorka (Παρίσι), ίδρυσε το 2008 τη διεθνή επιστημονική επιθεώρηση International Journal of Conflict and Violence.
Το 2014 τιμήθηκε με το Βραβείο Επιστημονικής Καινοτομίας της Ομόσπονδης Χώρας της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας

 Στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση: 

Βίλχελμ Χαϊτμάγιερ: Έγκαιρη προειδοποίηση: Γερμανία, κοινωνιολογικές έρευνες πριν εκκολαφθεί η Ακροδεξιά - «Απάθεια διαποτισμένη με θυμό» (μια συνέντευξη του 2010, Der Spiegel)
  

Άλμπρεχτ φον Λούκε: Γερμανία - Διχασμός στο «κέντρο» της κοινωνίας, κατάρρευση CDU/CSU και SPD, μάχη Πρασίνων και Aκροδεξιάς για το κενό πολιτικό έδαφος 

Λέαντερ Σολτς: Ο ταξικός αγώνας είναι εδώ, αλλά έχει έλλειψη πολιτικών συνηγόρων. Σοσιαλδημοκρατία σε κρίση
  

«Επαγγελματικές διαστροφές» νομικών & οικονομολόγων. Βολεύουν βολεμένους, βλάπτουν τη δημοκρατία το ίδιο 

Eδώ στο Νότο - Η τοπική ιστορία μιας παγκόσμιας πολιτικής. Φιλοκυκλικές μακροοικονομικές πολιτικές, διχοτομημένη αγορά εργασίας, μεγαλομεσαία κοινωνική συμμαχία,καθοδηγούμενη αποβιομηχάνιση
   

 

Αρθρογραφία και συνεντεύξεις του Β. Χαϊτμάγιερ στο περιοδικό Der Spiegel

  
Αρθρογραφία και συνεντεύξεις του Β. Χαϊτμάγιερ στην Zeit  

 

Wilhelm Heitmeyer: «Rette sich, wer kann» («O Σώζων Εαυτόν Σωθήτω» - άρθρο στην εφημεrίδα Die Tageszeitung / taz)