"Δείξτε κατανόηση στη ντόπια διανόηση που έπεσε τόσο χαµηλά..." *

σκέψεις με αφορμή ενα άρθρο του Κώστα Βαξεβάνη

Με το θλιβερό, τραγικό συμβάν, με το νεαρό παιδί που σκοτώθηκε πέφτοντας από κινούμενο τρόλλεϋ για ν' αποφύγει το πρόστιμο, ξέσπασε στον δημόσιο διάλογο μια θύελλα. Θύελλα αναμενόμενης και δικαιολογημένης εκφόρτισης συναισθημάτων, αλλά και σύγχυση, ανάμεικτες αντιδράσεις, πού έρχονται άλλες φορές απευθείας από την καρδιά, άλλοτε από την επιπόλαιη οργή του ευερέθιστου, μερικές φορές από προκλητική δίψα προβολής, επιδειξιομανία ή από αδίστακτο πολιτικαντισμό. 

Mια εκδήλωση συναισθηματικής απονέκρωσης, το ψυχρό σχόλιο της Λένας Διβάνη για τον "τζαμπατζή", για ένα νεκρό παιδί (είναι, ή θα μπορούσε άραγε να είναι μητέρα η κ. Διβάνη;), τόσο σκληρά και αδίστακτα επιφανειακό, κυνικά ελαφρό και κοινωνικά αυτάρεσκο όσο και η mainstream Νεοελληνική πεζογραφία της γενιάς της, χρησίμευσε ως πυροκροτητής. 

Ένα δημοσιογραφικό άρθρο,  "Στο ντιβάνι της Διβάνη και της διανόησης" του Κώστα Βαξεβάνη (Κουτί της Πανδώρας),  έθεσε το ερώτημα γενικά, άν και υπερβολικά ισοπεδωτικά:  
Ρωτά τί κάνει, πώς αντιδρά και συμπεριφέρεται η σημερινή Νεοελληνική διανόηση στον καιρό της κρίσης; Τι προηγήθηκε, τι σπάρθηκε και καλλιεργήθηκε, και δίνει τώρα τους καρπούς του;

Τό άρθρο είναι απλά δημοσιογραφικό, αλλά βλέπει από συγκεκριμένη οπτική γωνία. Προσφέρεται έτσι για μια μεγάλη, δύσκολη συζήτηση, που κάποτε πρέπει να γίνει με ειλικρίνεια. Για αρχή, άς το παρακολουθήσουμε βήμα προς βήμα. Με υποκειμενικό βλέμμα, από σκοπιά που βρίσκεται έξω και μακριά από έναν ορισμένο υπερκινητικό, μεγαλόφωνο και προβεβλημένο κοινωνικό κύκλο, ελέγχοντας τον βαθμό σύμπτωσης των ισχυρισμών με τα πράγματα. 

Γ. Ρ.

    
Κ. Β. Το πρόβλημα με την Ελληνική διανόηση δεν είναι ότι σιωπά και κοιμάται. Είναι ότι χωνεύει ακόμη. Χορτάτη, φουσκωμένη, κάνει όπως ακριβώς αυτός που ανάμεσα στα απομεινάρια των όσων καταβρόχθισε, υπόσχεται ενοχικά πως δεν θα το ξανακάνει. Ρεύεται τα πλούσια εδέσματα, νιώθει, χορτάτος πια, την άσχημη γεύση στο στόμα και μετατρέπεται για λίγο σε νομιμόφρονα της καλής διατροφής. Όσο κρατά η χώνεψη.

Κατά βάση σωστή κρίση για ένα ορισμένο σύνολο ανθρώπων, αλλά αφορά αυτόν τον "εντός των τειχών", υπερκινητικό, μεγαλόφωνο και προβεβλημένο κοινωνικό κύκλο, με όλη την ποικιλία των μορφών, των απασχολήσεων και των δεσμών του, κοινωνικών, πολιτικών ή άλλων. Η αυθόρμητη και ανεπεξέργαστη απορία είναι, άν αυτός ο κοινωνικός κύκλος δικαιούται όντως τον προσδιορισμό "διανόηση", ή μήπως όχι...

Ποια είναι η διανόηση στη χώρα, θα ρωτήσει κάποιος. Ποια είναι πρέπει να απαντήσω κι εγώ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αδικήσω πολλούς. Αναφέρομαι λοιπόν, στους ανθρώπους αυτούς, που είτε το άξιζαν είτε όχι, κυριάρχησαν σε αυτό που λέμε “γράμματα και τέχνες”. Το όνομά τους μπαίνει δίπλα στα τραγούδια, στα βιβλία, σε έργα δημιουργίας και βέβαια Πανεπιστημιακές μελέτες. Σε αυτούς αναφέρομαι και εξαιρώ (δυστυχώς χωρίς την καταγραφή των ονομάτων) το κομμάτι από αυτούς που στάθηκε ουσιαστικά πνευματικό και είναι ίσως και άγνωστο.

Η τελευταία φράση μάλλον απαντά στη ρητορική απορία της τρίτης φράσης ("είτε το άξιζαν είτε όχι"). 

“Πού είναι οι άνθρωποι της διανόησης;” ακούγεται συχνά τα τελευταία χρόνια της κρίσης. Πώς βοηθάνε την Ελλάδα; Πώς βοηθάνε τους ανθρώπους της; Πώς στέκονται απέναντι στην κρίση; 

Είναι η ώρα του "δικηγόρου του διαβόλου": Θα μπορούσε ν' αναρωτηθεί κανείς: Πώς και με τι τρόπους βοήθησε άλλοτε τους ανθρώπους και τη χώρα η περίφημη άν και ασαφής "Γενιά του '30", στις κρίσεις του Μεσοπολέμου, τις ασύγκριτα πιό σκληρές από οικονομική και πολιτική άποψη; Μιλάμε για την πιό εμβληματική Νεοελληνική γενιά διανοουμένων. Φέρθηκαν τότε ομοιόμορφα οι "πνευματικοί άνθρωποι"; Αξιολογούσαν με τον ίδιο τρόπο τα συμβαίνοντα, συνέπιπταν στις κοσμοαντιλήψεις ή ευαισθησίες; Έχει αλλάξει κάτι απο τότε; Πρός το χειρότερο, προς το καλύτερο; ... 

Τον Ιούνιο του 2011, 32 “άνθρωποι του πνεύματος” υπέγραψαν ένα κείμενο για την εθνική σωτηρία, ζητώντας από τους Έλληνες να αντιπαλέψουν τον λαϊκισμό και να δείξουν υπευθυνότητα. Στους επόμενους μήνες, υπήρξαν επίσης φωνές από τον ίδιο χώρο σαν αυτή της Κικής Δημουλά που μίλησαν για το διεκδικούμενο παγκάκι της Κυψέλης, της Σώτης Τριανταφύλλου, της οποία η γνώση και ο κοσμοπολιτισμός οδηγούσαν με ασφάλεια στο συμπέρασμα πως μας χρειάζεται ένα “καθαρτήριο” και της Λένας Διβάνη, που τοποθετήθηκε όπως τοποθετήθηκε για κάποιον 18χρονο νεκρό “τζαμπατζή”.

Δεν αναμιγνύονται αυτά. Το 2011 δεν είναι 2013. Ως γνωστόν, το 2011 ο Σαμαράς ήταν φούλ "αντιμνημονιακός" (στο Ζάππειο μια μέρα περιπατούσα...). Και άλλο Δημουλά, άλλο Διβάνη. Άλλο το αμήχανο σχόλιο της ποιήτριας για ένα "παγκάκι", άλλο η κυνική επίδειξη κοινωνικής αυταρέσκειας - μάλλον ταξικής σκληρότητας σε μείγμα με συναισθηματική απολίθωση - της εξασφαλισμένης μπροστά σε ένα νεκρό παιδί. Φάουλ, για να μη πώ πέναλτυ, κ. Βαξεβάνη.

 

Ο καθένας έχει δικαίωμα να εκφράζει τις απόψεις του, πόσο μάλλον όταν ζει επί χρόνια πουλώντας απόψεις. Το πρόβλημα δεν είναι οι απόψεις όσων εκφράστηκαν, όπως εκφράστηκαν, αλλά η ρηχότητα. Το γεγονός πως άνθρωποι που γράφουν βιβλία και παράγουν σκέψη και πολιτισμό, φτάνουν στο σημείο να αντιμετωπίζουν μια σύνθετη κοινωνική πραγματικότητα με όρους καφενείου. Αντί να αναλύσουν αυτό που συμβαίνει, αντί να πάρουν την πρωτοβουλία να το εξηγήσουν στον κόσμο, αντί να συγκρουστούν με τα αδιέξοδα, γίνονται οπαδοί ενός κοινωνικού Μακαρθισμού, που προγράφει κατηγορίες ανθρώπων, που απαιτεί θυσιαστήρια, που θέλει κάποιον να φταίει αλλά προς θεού, όχι στο ύψος της εξουσίας.

Σωστό.

Με την αυτάρκεια του τυχαίου ημιμαθή, έχει άποψη που κατακρίνει συμπεριφορές, τον κοινωνικό παρασιτισμό και φτάνει ακόμη παραπέρα. Σχεδόν αντιλαμβάνεται την κοινωνία ως παράσιτο. Και αν βρεθεί κάποιος περισσότερο αφελής και λιγότερο διανοούμενος να ρωτήσει “και τι έκανε αυτή η διανόηση όταν όλα αυτά συνέβαιναν στην Ελλάδα;” σίγουρα οι οπαδοί του αυτομαστιγωτικού διανοουμενισμού, έχουν να δείξουν πολλές φωτογραφίες τους με υπουργούς, πρωθυπουργούς και επιχειρηματίες, στους οποίους έκαναν προσιτή την χαρισματική τους προσωπικότητα.

Ισχύει, αλλά τίθεται αυτόματα το ερώτημα, τί κάναμε τότε οι λοιποί; Όποιος ήταν θεατής τότε, είναι άραγε αμέτοχος ευθυνών επειδή τους "κράζει" τώρα; Τώρα, που το κράξιμο είναι δημοφιλές και φέρνει αναγνωρισιμότητα, και ψήφους;

Μετά την Μεταπολίτευση, η ελληνική διανόηση, καβάλα στο όχημα της αμφισβήτησης που αυτόματα οδηγούσε στην κοινωνική καταξίωση, άγγιξε όνειρα, οραματικές πολιτικές, αγωνίες. Μετά τη δεκαετία του ’80, με μεγάλη ευκολία μετεπιβιβάστηκε σε BMW και τζιπ, τραγούδησε σε συναυλίες με μαύρο χρήμα, έγραψε κλεψίτυπα βιβλία, συνωμότησε στους διαδρόμους των Πανεπιστημίων για να εξασφαλίσει θέσεις καθηγητή που δεν άξιζε, προσκύνησε την ευνοιοκρατία, τον κομματικό καιροσκοπισμό, τους αγράμματους φαύλους που κυβερνούσαν.

Ωστόσο, υπερκομματικά και διακομματικά. Πολλοί μιλούσαν - και μιλούν - συχνά για πράσινους, μπλέ, κόκκινους και κανελλί με βούλες. Στην πραγματικότητα η διάκριση είναι ανάμεσα στους "εντός των τειχών", δηλαδή τους καλά προστατευμένους, και τους "εκτός", τα παιδιά ενός κατώτερου Θεού. Τα λοιπά είναι ιδεολογήματα, δηλαδή ψευδής συνείδηση.

Η μέγιστη διανοητική διαδικασία στην οποία μπήκε η διανόηση που σήμερα βρυχάται, είναι των αποδοτικών δημοσίων σχέσεων. Για μια θέση στο Φεστιβάλ, στο Πανεπιστήμιο, στο Εθνικό Κέντρο Τάδε, στο Πολιτιστικό Κέντρο Δείνα. Διανόηση με απόδοση τίτλων, με εμφανίσεις στην τηλεόραση, ζαλισμένη από τα πάρτι, ταλαιπωρημένη από τους ψυχολόγους της.

Άν προχωρήσουμε και σε ονόματα, πολλά "ιερά" θ' απομυθοποιηθούν και διάφοροι "πιστοί", ίδεολογικά, κομματικά, παρεΐστικα ή αλλοιώς, θα ψάχνουν επειγόντως για ψυχολόγο.

Σήμερα, από το ντιβάνι της κυρίας Διβάνη, το τραπέζι του μεγάλου φαγοποτιού ή το κρεβάτι μιας αιμομικτικής πολιτιστικής Αθήνας, η διανόηση ανησυχεί. Δεν ανησυχεί για την Ελλάδα, αλλά για να μην χάσει προνόμια. Γι' αυτό σαν τις Κατίνες της γειτονιάς, σηκώνει το δάχτυλο και δείχνει το απέναντι σπίτι που ρίχτηκε στην ακολασία, που διέπραξε τη μοιχεία, που φταίει για τα κακά του χωριού.

Δεν ανησυχεί μόνον η "διανόηση", ούτε κυρίως αυτή. Και πολλοί άλλοι, ακόμη πιό πλεονέκτες και ηθικά άξεστοι, ανησυχούν. 

Με την ίδια ευκολία θεώρησε νομοτελειακό φαινόμενο και αποδέχθηκε, την ξεφτίλα της Ελληνικής τηλεόρασης, τα σκάνδαλα Βενιζέλου στο Υπουργείο Πολιτισμού, τον κρατικοδίαιτο επιδοματικό πολιτισμό.

Αυτά είναι αγνές ερωτοτροπίες Αρσακειάδων. Εδώ ο άλλος ομολογεί με καμάρι ότι "περιποιήθηκε" τη μισή Αθήνα, θηλυκούς και αρσενικούς.

Είναι μια διανόηση που αποδέχθηκε ο κινηματογράφος να παράγει μόνο με κρατική επιδότηση, σαν να είναι βαμβάκι στον κάμπο της Λάρισας. Που θεωρούσε πως τα Φεστιβάλ, δηλαδή ο τρόπος ανάδειξης του πολιτισμού, ήταν τα ίδια πολιτισμός. Που στα Πανεπιστήμια ανέδειξε τους εξυπηρετικούς προσδοκώντας το ανταποδοτικό τέλος της δικής τους ανάδειξης.

Ο κινηματογράφος, με εξαίρεση τον καθαρά εμπορικό τύπου Holywood ή Bollywood, παντού επιχορηγείται από τα κράτη ή κρατικούς οργανισμούς. Αλλοιώς δεν βγαίνει. Πώς γύριζαν ταινίες ο Ταρκόφσκι, ο Μπέργκμαν ή ο Βέντερς; Άστοχο εντελώς. Για τα Πανεπιστήμια, είπαμε.

Η διανόηση στην Ελλάδα, δεν υπήρξε μόνο εγωιστική και συμφεροντολόγος. Λειτούργησε με το δικό της star system, συνέτριψε όσους δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στο σύστημα των δημοσίων σχέσεων, καταδίκασε στην ανωνυμία όσους δεν φωτογραφήθηκαν με όλους τους μελλοντικούς τροφίμους του Κορυδαλλού. Οι κυρίες και οι κύριοι της διανόησης που βρίζουν ένα κομμάτι της κοινωνίας αντί να γίνονται παράδειγμα για όλη την κοινωνία, δεν υπήρξαν μόνο ομοτράπεζοι και ομοκρέβατοι της πολιτικής ελίτ, αλλά της παρείχαν και όλα τα άλλοθι της τέχνης και του πολιτισμού.

Σωστό, δυστυχώς. Το μόνο που μπορεί να ειπωθεί. Αλλά μιλάμε πάλι για μια επιλεγμένη και προστατευμένη κοινωνική ομάδα, όχι για "την διανόηση".

Οι εραστές του σκυλάδικου έγιναν άνθρωποι της τέχνης επειδή συναναστρέφονταν τον τάδε σκηνοθέτη και ο υπουργός πολιτισμού μετατρεπόταν σε τόσο περισσότερο άνθρωπο του πολιτισμού όσο μεγαλύτερες ήταν οι επιχορηγήσεις. 

Αυτή η διανόηση πού και πού στραβομουτσούνιαζε υποκριτικά για την παρουσίαση της υποκριτικής τέχνης του Ρουβά στην Επίδαυρο, αλλά δεν είχε κανένα πρόβλημα να θεωρεί μέντορα πολιτισμού αυτόν που επέλεξε να πάει τον Σάκη στο Αρχαίο Θέατρο. Οι προσωπικές τους αντιπαραθέσεις δεν ήταν αντιπαραθέσεις ιδεών, αλλά ζήλια και φθόνος.

Απο την ελάχιστη αίσθηση που έχω, μου φαίνεται πως έχει "διαπαιδαγωγηθεί" εσωτερικά ως πολύ σκληρή κοινωνική ομάδα, με απάνθρωπες, σκληρά ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ αυτών που την αποτελούν. Έτσι ίσως εξηγείται και η σκληρότητα ορισμένων, προς τους "εκτός των τειχών". Ακόμη και εναντίον νεκρών παιδιών.

Η διανόηση έπαψε να έχει ως κινητήριο μοχλό τις κοινωνικές αντιθέσεις και την υπαρξιακή αναζήτηση και απέκτησε κινητικότητα μέσω της κυνικότητας ή της ψυχεδελικής εσωστρέφειας. Έλεγε στα βιβλία της όσα θα έπρεπε να πει στον ψυχίατρό της.

Άν η κρίση αναφέρεται σε συγγραφείς αυτής της γενιάς, το είχε γράψει εύστοχα ο ευαίσθητος παρατηρητής της Ελληνικής πεζογραφίας Δημοσθένης Κούρτοβικ: "Αυτή η γενιά πεζογράφων κλείστηκε σε υπνοδωμάτια", ή κάπως έτσι.

Η διανόηση, σιγά σιγά έγινε ανήμπορη να αναλύει και να εκφράζει και έγινε ρηχή όπως οι εκφραστές της, γύρω από το μεγάλο τραπέζι της εξουσίας. Άλλος έτρωγε χαβιάρι και άλλος τα ψίχουλα, ευελπιστώντας πως θα έρθει και η δική του ώρα.

Είναι η αυθαίρετη γενίκευση που είπαμε στην αρχή: Αυτά αφορούν έναν προστατευμένο κοινωνικό κύκλο "εντός των τειχών", αρκετά πλατύ, που απλωνόταν και άλλο μαζί με τις αυξανόμενες "παροχές" ως το 2008, αλλά όχι "την διανόηση".

Είναι λογικό, η διανόηση σήμερα να συμπεριφέρεται όπως συμπεριφέρεται. Διαφορετικά φοβάται πως θα χαθεί μαζί με την ψεύτικη εικόνα της.

Πιό πολύ η συμπεριφορά είναι αντανακλαστική κίνηση, ορμέμφυτο. Και δυστυχώς, εμείς οι άλλοι άνθρωποι, το κοινό τους, πάντα θα έχουμε ανάγκη από παραμύθιασμα και από είδωλα, άς είναι και ψεύτικα, κι άς το ξέρουμε ότι είναι.

Αδυνατεί να καταλάβει τι συμβαίνει στην κοινωνία γιατί απουσιάζει πολλά χρόνια απ” αυτή. Δεν έχει την ελάχιστη ικανότητα να ξεχωρίσει το δευτερεύον (παρασιτικά φαινόμενα, διαφθορά, γραφειοκρατία), από το πρωτεύον που είναι όσα δημιουργούν την κρίση και αυτά τα φαινόμενα, που είναι οι πολιτικές. Οι πολιτικές των φίλων της. Έτσι, αναμασά ευχολόγια και αγαπησιάρικες ενωτικές θεωρίες ευθύνης, επιδεικνύοντας πλήρη ανευθυνότητα. Με βουδιστική στωικότητα την ώρα του πολέμου, αυτή η διανόηση είναι έτοιμη να στηλιτεύσει το φαινόμενο του τζαμπατζή, του ταβερνιάρη που φοροδιαφεύγει, της συμπεριφοράς που μας κάνει ανεύθυνους. Δεν θα το επεκτείνει όμως ως την απόφαση του Βενιζέλου να χαρίσει 2 δις στη SIEMENS, ούτε ως την απόφαση του Σαμαρά να κάνει πιο πλούσιους τους Τραπεζίτες. Οι Έλληνες διανοητές επιλέγουν το πεδίο της μικροκοσμικής ευθύνης του διπλανού. Όχι της ευθύνης συνολικά.

Μπήκαμε στην "κυρίως πολιτική": Δεν είναι δευτερεύον ο παρασιτισμός της Ελληνικής αστικής τάξης και των παρατρεχάμενων ανώτερων μεσοστρωμάτων που επωφελήθηκαν επι δεκαετίες, απομυζώντας τον δημόσιο πλούτο. Ούτε η διαφθορά και η γραφειοκρατία - χωρίς αυτές δεν θα δούλευε ο παρασιτισμός. Οι πολιτικές και οι πολιτικοί ήταν και είναι οι υπηρέτες των κοινωνικών αυτών ομάδων. Όχι το αντίστροφο. Η εκ του ασφαλούς "φοροδιαφυγή του ταβερνιάρη" και τα παρόμοια, ήταν και είναι η μικρή δοσοληψία που κάνει αποδεκτά ή ανεκτά από ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού τα μεγάλα, όπως την προστασία από το πολιτικό σύστημα όσων κρύβονται στις "λίστες Λαγκάρντ", την πολιτική για τις τράπεζες στην Ελλάδα κτλ.

Αυτός ο κοινωνικός κύκλος που διεκδικεί τον τίτλο του "διανοούμενου", ούτε απουσιάζει, ούτε επιλέγει. Είναι μέσα στον παρασιτισμό, σάρκα απο τη σάρκα του, είναι από τα εξέχοντα παρατρεχάμενα upper middle κοινωνικά στρώματα.

Η διανόηση είναι συνένοχη. Όχι μόνο πολιτικά, αλλά ποινικά. Ποιός καθηγητής Πανεπιστημίου να αντιταχθεί, ποιός μεγαλοσυνθέτης να κάνει αντίσταση, ποιός συγγραφέας να αποδώσει ευθύνη. Με το που θα το κάνει, θα βγουν στη δημοσιότητα τα πανεπιστημιακά κονδύλια που έπαιξε στο χρηματιστήριο, οι Μη κυβερνητικές Οργανώσεις του που έτρωγαν με χρυσά κουτάλια, οι επιδοτήσεις που πήρε για ένα βιβλίο που διάβασαν 200 άτομα.

Τά 'παμε. Αλλά πάλι, μιλάμε για κοινωνικό κύκλο. Οι άνθρωποι με πραγματικό πνευματικό έργο αξίας, δεν είναι εκεί.

Η γενίκευση είναι φασισμός. Το να αποδίδεις αυτά τα χαρακτηριστικά σε όλη τη διανόηση είναι άδικο. Η υγιής διανόηση λοιπόν, ας αποφύγει τη γενίκευση. Ας αυτοεξαιρεθεί, βγαίνοντας μπροστά. Παράγοντας σκέψη, τέχνη, πολιτισμό.

Αυτό κάνουν πάντα οι υγιείς - δηλαδή οι φυσιολογικοί. Αλλά πολλοί από το "κοινό" δεν τους προσέχουν. Έχουν άλλα ενδιαφέροντα. Ή δεν θέλουν ν' ακούσουν αυτά που λένε, μιας και οι φυσιολογικοί δεν λένε αυτά που το κοινό θέλει ν' ακούσει (κάπως έτσι το έγραψε ο Κάρλ Κράους στο Μεσοπόλεμο).

ΥΓ: Συμμερίζομαι πραγματικά πως υπάρχει το φαινόμενο της ανθρωποφαγίας για κάποιους από αυτούς τους ανθρώπους στο διαδίκτυο, που δεν ελέγχεται όπως τα ΜΜΕ ώστε να αποφευχθούν ακρότητες ή να φτιαχτούν προφίλ. Ωστόσο υπάρχει και δική τους ευθύνη γιατί προτίμησαν την αρένα του θεάματος, αντί τον θρόνο του διανοητή.

Προφανώς είναι δική τους ευθύνη, σε μεγάλο βαθμό. Η δίψα για προβολή και η επιδειξιομανία τους δεν έχει όρια, τώρα είναι κολλημένοι ψυχικά και σωματικά στο facebook και στο twitter, αλλά αυτό το πρόβλημα πρέπει να το λύσουν μόνοι τους - αμφιβάλλω πολύ άν μπορούν.

Ωστόσο, ακόμη μεγαλύτερη ευθύνη έχουν, και ακόμη πιό κατακριτέοι είναι, όσοι όντας πρόσωπα της πολιτικής ή και ολόκληρα κόμματα, από στυγνό υπολογισμό και αδίστακτο πολιτικαντισμό, σπεύδουν να εκμεταλλευθούν τέτοια δράματα των ανθρώπων ως εργαλεία κομματικής αναγνωρισιμότητας και αύξησης ποσοστών στην κάλπη.

 

Ένα αρχικό συμπέρασμα : Σε πολλά και βασικά ο κ. Βαξεβάνης έχει δίκιο. Το πρόβλημα είναι η ισοπέδωση: "Οι διανοούμενοι που διαθέτουμε είναι σκάρτοι", αυτό μας λέει σε πρώτη ανάγνωση. Έτσι γενικά, "οι διανοούμενοι".
Που γίνεται η σύγχυση; Τι ακριβώς εννοούμε με τη λέξη «διανοοούμενοι»;
Σύμφωνα με το Αντόνιο Γκράμσι υπάρχουν αφενός οι «παραδοσιακοί διανοοούμενοι», δηλαδή όλοι αυτοί που ζούν από την πνευματική τους εργασία. Η θέση τους βρίσκεται σε διάφορα στρώματα της κοινωνίας ή και διαθέτουν μια αίσθηση διαταξικότητας.
Οι άλλοι είναι οι κατά Γκράμσι «οργανικοί διανοούμενοι», δηλαδή οι σκεπτόμενοι και οργανωτικοί άνθρωποι, που αποτελούν εξαρτήματα της κυρίαρχης κοινωνικής τάξης και προωθούν ενεργά τις ιδέες και την κοσμοαντίληψή της. Και η αντίπαλη κοινωνική δύναμη έχει ή προσπαθεί να αποκτήσει τους δικούς της οργανικούς διανοούμενους. Οι οργανικοί διανοούμενοι δεν διακρίνονται τόσο για την επαγγελματική τους υπόσταση, αλλά από τον ρόλο που παίζουν ως προωθητές κοινωνικών συμφερόντων, οργανωτές και υπερασπιστές ηθικο-πολιτικής ηγεμονίας και ταξικών συμμαχιών για την κυριαρχία και εξουσία. Φυσικά, γι'  αυτήν την ιδιαίτερη προσφορά τους, οι οργανικοί διανοούμενοι πάντα ανταμείβονται απο τους κοινωνικά κρατούντες με εξασφάλιση, υλικές και άλλες απολαβές, κύρος, προβολή.
Ελπίζω ότι αυτούς, τους οργανικούς διανοούμενους της επικρατούσας κοινωνικής πραγματικότητας αυτά τα χρόνια που πέρασαν, στην Ελλάδα, σκεφτόταν και ο κ. Βαξεβάνης. Και μάλιστα τον πιό σκληρό, τον πιό ανελέητα επωφελημένο πυρήνα τους.  Παρόλο που γράφει γενικά για "διανοούμενους".
Και βέβαια, ποιά πιό αυθεντική και δραστήρια οργανική διανόηση στην υπηρεσία της κυρίαρχης κοινωνικής πραγματικότητας και εξουσίας υπήρχε, από το 1980 μέχρι το 2008 - και  το καραβάνι συνεχίζει το όμορφο ταξίδι -, εκτός από τους περιφερόμενους στα τηλεοπτικά κανάλια και γενικώς τα ΜΜΕ «διανοητές», καλλιτέχνες και έξαλλους ή "συγκαλυμμένους" life-στυλίστες; Να προσθέσουμε τους πολυθεσίτες συμβούλους, ιδιαίτερα επί των οικονομικών ζητημάτων, μαζί με τις στρατιές αργόμισθων σε Οργανισμούς χωρίς αντικείμενο. Και τους επιστήμονες παρατρεχάμενους πολιτικών ή πολιτευτών. Και τη μερίδα εκείνη των πανεπιστημιακών μανδαρίνων, που μεγαλούργησαν στον τομέα των «ερευνητικών» προγραμμάτων και των κατασπαταλημένων σε άσχετα πράγματα Κοινοτικών κονδυλίων...

* "Δείξτε κατανόηση στην ντόπια διανόηση που, µπαφ, έπεσε τόσο χαµηλά..."

Στίχοι από το τραγούδι του Βασίλη Νικολαίδη "Ντόπια Διανόηση" (από τον κύκλο "Οδός Σανταρόζα")

Update 16/8/2013: 
Τελικά είμαστε κοινωνία καννίβαλων - του Άγη Βερούτη (capital.gr). 
"...Έχουμε εξελιχθεί σε μια καννιβαλιστική, γεροντολατρική κοινωνία, όπου ακόμη και οι μεσήλικες διεκδικούν τα προνόμια του προσόδου και τις συντάξεις του γήρατος εις βάρος των νέων..."

Μια κοινωνία σε οριακό σημείο - της Άντας Ψαρρά ("Εφημερίδα των Συντακτών", αναδημοσίευση "Red Notebook", Tvxs, left.gr , EcoLeft)
"...Ενας άνεργος που δεν είχε να πληρώσει το εισιτήριο χάθηκε στα δεκαεννιά του. Οχι, δεν είναι το ίδιο με τον «οργισμένο» οδηγό της ακριβής κούρσας που σπάει την μπάρα των διοδίων και «δεν πληρώνει». Ποτέ δεν ήταν και ποτέ δεν θα είναι το ίδιο.
Οσο κι αν οι συνδικαλιστικές ηγεσίες υπερασπίζονται τον οδηγό και τον ελεγκτή, λέγοντας ότι ήταν απλά ένα φοβερό δυστύχημα, η εικόνα των δύο να διαπληκτίζονται οργισμένοι με επιβάτες για το… δίκιο τους δίπλα στο σκοτωμένο παιδί, αντί να θρηνούν σοκαρισμένοι κι ανήμποροι να διανοηθούν το τι έγινε, ήταν εφιαλτική και αποτρόπαια. Μπορεί να μην είναι ίσως ποινικά κολάσιμη, αλλά είναι ένα εκκωφαντικό δείγμα του οριακού σημείου στο οποίο βρίσκεται μια ολόκληρη κοινωνία". 

Ως στάση μπροστά στο τραγικό, και ως αντίδραση στα κατορθώματα αυτής της ντόπιας "διανόησης", οι μεγαλύτεροι στην ηλικία, είτε είμαστε γονείς είτε όχι, καλύτερα άς σταθούμε αμήχανοι και με συστολή μπροστά στα παιδιά και στους πολύ νέους.  
Αλλά για να προσγειωθούμε πιό καλά στην πραγματικότητα, άς σκεφθούμε και κάτι άλλο: Δεν τα κάνουν μόνον εδώ αυτά. Ούτε μόνον τώρα. Συνηθισμένο φαινόμενο στον κόσμο. Για να πάμε αρκετά πίσω στο χρόνο, ο τραγουδοποιός Βόλφ Μπίρμαν μας είχε γνωρίσει με ανάγλυφο τρόπο τι συνέβαινε τότε στα χρόνια της "Κόκκινης εξουσίας" στην Γερμανική Δημοκρατική Πολιτεία (Deutsche Demokratische Republik, DDR), που εδώ συνήθως αποκαλούσαμε "Λαική Δημοκρατία της Γερμανίας" ή απλά "Ανατολική Γερμανία". Στα χρόνια που οι ζωές των άλλων ήταν αρμοδιότητα των Υπηρεσιών Ασφαλείας (και μερικές φορές των φρουρών στο Τείχος).

Τις κρύες γυναίκες που με χαϊδεύουν,
τους ψευτοφίλους που με κολακεύουν,
που απ’ τους άλλους θεν παλικαριά
κι οι ίδιοι όλο λερώνουν τα βρακιά,
σ’ αυτήν την πόλη που στα δυο έχει σκιστεί,
τους έχω βαρεθεί.

Και πέστε μου αξίζει μια πεντάρα,
των γραφειοκρατών η φάρα,
στήνει με ζήλο περισσό,
στο σβέρκο του λαού χορό,
στης ιστορίας τον χοντρό το κινητή,
την έχω βαρεθεί.

Και τι θα χάναμε χωρίς αυτούς όλους,
τους Γερμανούς τους προφεσόρους,
που καλύτερα θα ξέρανε πολλά,
αν δεν γεμίζαν ολοένα την κοιλιά,
υπαλληλίσκοι φοβητσιάρηδες, δούλοι παχιοί,
τους έχω βαρεθεί.

Κι οι δάσκαλοι της νεολαίας γδαρτάδες,
κόβουν στα μέτρα τους τους μαθητάδες,
κάθε σημαίας πλαισιώνουν τους ιστούς,
με ιδεώδεις υποτακτικούς,
που είναι στο μυαλό νωθροί,
μα υπακοή έχουν περισσή,
τους έχω βαρεθεί.

Κι ο παροιμιώδης μέσος ανθρωπάκος,
κέρδος ποτέ μα από παθήματα χορτάτος,
που συνηθίζει στην κάθε βρωμιά,
αρκεί να έχει γεμάτο τον ντορβά
κι επαναστάσεις στ’ όνειρά του αναζητεί,
τον έχω βαρεθεί.

Κι οι ποιητές με χέρι υγρό,
υμνούνε της πατρίδας τον χαμό,
κάνουν με θέρμη τα στοιχειά στιχάκια,
με τους σοφούς του κράτους τα ‘χουνε πλακάκια,
σαν χέλια γλοιώδικα έχουν πουληθεί,
τους έχω βαρεθεί.

(Die hab' ich satt - Τους έχω βαρεθεί - μετάφραση Δημοσθένης Κούρτοβικ) 

  

Wolf Biermann - Die hab' ich satt (YouTube)

Άς θυμηθούμε όμως και παλιότερες σφοδρές πολιτικές διαμάχες, διανοουμένων με μεγάλο πνευματικό εκτόπισμα: Η Γαλάτεια Καζαντζάκη γράφει εναντίον του (πρώην συζύγου της) Νίκου Καζαντζάκη, στο περιοδικό «Ελεύθερη Γνώμη», 26 Ιουλίου 1936. Η ενταγμένη στο κομμουνιστικό κίνημα Γαλάτεια απαντά στο άρθρο του Νίκου "Ο φόβος και η πείνα" ("Η Καθημερινή», 20 Ιουλίου 1936). Το επίδικο αντικείμενο της διαμάχης είναι ο κοινωνικός προσανατολισμός και ο ρόλος των διανοουμένων. Το άρθρο "Η Γαλάτεια κατά του Νίκου Καζαντζάκη" δημοσιεύθηκε στην "Ελευθεροτυπία" (27.7.2007) και αναδημοσιεύθηκε στο "blog της Σοφίας", όπου το βρήκαμε.


Update 20 Αυγούστου 2013:  Πνευματικοί άνθρωποι, του Άρη Δαβαράκη (protagon.gr).

22 Αυγούστου 2013: Λογική και ευασθησία, της Αλίκης Νικολού ("Μη μαδάς τη μαργαρίτα").
"Αναρωτήθηκα: Πώς θα αντιδρούσε ένα μέλος παραδοσιακής κοινωνίας στην είδηση του τραγικού θανάτου ενός παιδιού;
Θα έκανε το σταυρό του, ίσως. Θα έμενε για λίγο περιδεής. Μπορεί και να άντεχε να συναισθανθεί κάπως την απροσμέτρητη οδύνη των γονιών. Μπορεί και να μακάριζε την τύχη του που τα δικά του παιδιά είναι ζωντανά. Ίσως και να σώπαιναν τη μέρα τής κηδείας οι συζητήσεις και οι καυγάδες στο καφενείο, για τα κομματικά, τις κτηματικές διαφορές και την ομάδα. Ίσως και να χτυπούσε όλη εκείνη τη μέρα η καμπάνα πένθιμα. 
Και μετά, όλα βέβαια θα ξαναγίνονταν όπως πριν. Όμως, ο άνθρωπος θα είχε σταθεί απέναντι στο τραγικό γεγονός ακέραιος, με όλα τα κομμάτια του εαυτού του στη θέση τους - ο καθένας με τον δικό του τρόπο. 
Στη δική μας σημερινή συγκυρία, της ακραίας πόλωσης, του οπαδισμού, της τυφλής επιθετικότητας, της παράνοιας και του άστοργου μελοδράματος, τα πράγματα εξελίχθηκαν εντελώς διαφορετικά: Το γεγονός ξεσήκωσε εν ριπή οφθαλμού θύελλα συζητήσεων, αντεγκλήσεων, σχολιασμού και  κυρίως λυσσαλέας πολεμικής μεταξύ δύο αντίπαλων στρατοπέδων, όπου έσπευσαν να στριμωχτούν, αλαλάζοντας, οι οπαδοί της κάθε πλευράς. Από τη μια, οι αγανακτισμένοι υποτιθέμενοι φίλοι του λαού - που είδαν το νεκρό παιδί ως ένα πρώτης τάξεως λάβαρο για τη συσπείρωση οπαδών στις τάξεις τους. Από την άλλη, οι πολιτικοί αντίπαλοι των πρώτων, που άδραξαν την ευκαιρία να αξιοποιήσουν το γεγονός εμφανιζόμενοι - μερικοί μάλιστα με κυνικό και αγοραίο τρόπο - ως κήρυκες του νόμου και της τάξης. Αμφότεροι, εκτός θέματος.
Θα πω αυτό που εγώ διέκρινα μέσα στον ορυμαγδό: Είδα μια κοινωνία που σπαράσσεται από μια εργαλειακή λογική. Άτομα έτοιμα να χρησιμοποιήσουν κάθε γεγονός της επικαιρότητας - ακόμη και το πιο τραγικό ή το πιο τυχαίο - ως εργαλείο για να ενισχύσουν και να μαστορέψουν πειστικότερα την εκ των προτέρων κατασκευασμένη άποψή τους για την κάθε παραμικρή πτυχή όσων συμβαίνουν γύρω τους... 
...Είδα λοιπόν άτομα/οπαδούς, με λειψή εξατομίκευση, που δεν αφήνουν στον εαυτό τους κανένα περιθώριο να αισθανθεί, να εσωτερικεύσει και να αναστοχαστεί, ώστε να βρει το δικό του προσωπικό μέτρο, τη προσωπική του ισορροπία ανάμεσα στις δυνάμεις που τον περιβάλλουν. 
Αντίθετα, μέσα στη φούρια τους ν’ αρπάξουν το εργαλείο που τους έριξε στα χέρια η ζωή και να το εξακοντίσουν στον αντίπαλο, ούτε που τους περνάει απ’ το μυαλό να κόψουν ταχύτητα και ν’ αναζητήσουν το μονοπάτι που θα τους οδηγήσει βαθύτερα μέσα τους, όπου φύονται τα θεμελιώδη, τα προσωπικά και τα σπουδαία. Ανάμεσά τους: Το δέος, ο σεβασμός, η συναίσθηση και η συμπόνια..."

Update 12 Σεπτεμβρίου 2013:

Οι κληρονόμοι πρoγόνων που "δεν είχαν ούτε ιερό ούτε όσιο".

Με αφορμή τη δημοσίευση μιας παλιάς συζήτησης (2003) του Κώστα Αξελού με τον Κωστή Κορνέτη στο διαδικτυακό περιοδικό "Χρόνος": Κώστας Αξελός: «Για μας δεν υπήρχε ιερό και όσιο»