Το "δίκιο" του Αντώνη Ρέμου - και ο αντίλογος

του Δημοσθένη Κούρτοβικ

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Τα Νέα", 16 Αυγούστου 2013

αναδημοσίευση στην ιστοσελίδα "το άτομο οι σκέψεις του κι αυτά που κάνει κέφι". 

Μπα, τι ήταν αυτό που μάθαμε πρόσφατα; Ο Αντώνης Ρέμος και το σελεμπριτομάνι της Ψαρούς ανακάλυψαν, έμπλεοι αγανακτήσεως, την κρίση, τη Μέρκελ και τον Σόιμπλε! Για δες πώς αλλάζουν οι καιροί! Τρία χρόνια πριν, με την πτωχευμένη Ελλάδα να έχει ήδη φορτωθεί το Μνημόνιο και τις πρώτες άγριες περικοπές μισθών, συντάξεων κ.λπ. να είναι γεγονός, γνωστός νέος εφοπλιστής, ιδιοκτήτης ποδοσφαιρικής ομάδας και επιφανές στολίδι στην γκλάμουρ τουαλέτα της Μυκόνου, δήλωνε στον ρεπόρτερ του «Spiegel», αραχτός πλάι στην πισίνα του, ανάμεσα σε αστακούς και σαμπάνιες: «Κρίση; Ποια κρίση; Δεν υπάρχει κρίση».
Τρία χρόνια αργότερα, φαίνεται πως κάποια μπουμπουνητά στον ανέφελο ουρανό του ίδιου και των ομοίων του, τάραζαν πλέον το αέναο γλέντι τους, και πως κάτι σαν απόηχος της κρίσης ενέπνευσε στον δημοφιλή βάρδο αυτής της τρας ελίτ, μια βαρβάτη έκφραση διαμαρτυρίας. Βλέπετε, είχε αρχίσει να πλησιάζει επικίνδυνα στο κατώφλι του πιθανού το ενδεχόμενο να πιάσει επιτέλους η τσιμπίδα της Εφορίας τα ιερά και απαραβίαστα Γκραν Τσερόκι και τα Χάμερ, τις βίλες, τα σκάφη και τις οφσόρ.

Την ίδια εκείνη εποχή που ο πολυπράγμων μεγαλοεπιχειρηματίας με το ωραίο μπρούντζινο χρώμα της επιδερμίδας χάρη στη μυκονιάτικη ηλιοθεραπεία βεβαίωνε ότι δεν υπάρχει κρίση, ένας άλλος νεαρός εφοπλιστής είχε την ευφάνταστη ιδέα να τελέσει τη δεξίωση για τον γάμο του με ευειδή τηλεπερσόνα πάνω στο θωρηκτό «Αβέρωφ». Και την πραγματοποίησε την ιδέα. Εκπυρσοκροτήσεις από φελλούς μπουκαλιών σαμπάνιας, αντί για κανονιές, τράνταζαν τα σκουριασμένα τηλεβόλα της ιστορικής ναυαρχίδας, ανάμεσα στα οποία οι κοσμικοί καλεσμένοι ξεφάντωσαν ώς τα ξημερώματα. Και όλη αυτή η εκλεκτή συντροφιά απόρησε έπειτα ειλικρινά για το γεγονός ότι μια τόσο όμορφη και πρωτότυπης σκηνοθεσίας γιορτή θεωρήθηκε σκάνδαλο από τον Τύπο και την κοινή γνώμη.

Πάλι το 2010, έγινε και η εξής αποκάλυψη. Ο στρατευμένος νεαρός βλαστός γνωστού δημάρχου παραλιακού προαστίου, προσώπου με συχνότερη παρουσία στις κοσμικές στήλες από ό,τι στις πολιτικές, έπαιρνε από την υπηρεσία του γενναιόδωρες άδειες για κρουαζιέρες στην... Καραϊβική. Το κλου της υπόθεσης ήταν όμως άλλο. Στα οργισμένα σχόλια που ξεσήκωσε η είδηση, η μητέρα τού κανακάρη απάντησε με ακόμη πιο οργισμένο ύφος: «Χάρη σας κάνει που υπηρετεί στον Στρατό σας».

Χάρη; Και στον Στρατό «σας»; Τι είναι αυτό που κάνει μια ελληνίδα μεγαλοαστή να μιλάει έτσι; Τι κάνει έναν έλληνα εφοπλιστή να θέλει να γιορτάσει τον γάμο του διοργανώνοντας πάρτι στο σκήνωμα ενός πολεμικού πλοίου που έχει γίνει σύμβολο μερικών από τις ηρωικότερες στιγμές της εθνικής Ιστορίας; Τι κάνει έναν άλλο έλληνα εφοπλιστή να μη μπορεί ούτε καν να υποψιαστεί τη δυστυχία που απλώνεται γύρω από τη χλιδάτη, αλλά τόσο στενή προσωπική επικράτειά του;

Παραζαλισμένοι τα τελευταία χρόνια από τον ανεμοστρόβιλο των δημοσιονομικών δεικτών και των άλλων οικονομικών μεγεθών, περιορίσαμε τη συζήτηση για τη συμπεριφορά της άρχουσας τάξης μας στην προκλητική φοροδιαφυγή της, χωρίς να ασχοληθούμε ιδιαίτερα με τη φύση της και τη σχέση αυτής της φύσης με την κρίση που ζούμε. Αλλοι, στο εξωτερικό, βλέποντας τα πράγματα από απόσταση, γι' αυτό πιο καθαρά και έχοντας μέτρο σύγκρισης, έκαναν διαπιστώσεις που ανοίγουν την εικόνα. Ακόμη και άτεγκτοι τεχνοκράτες πολιτικοί όπως ο Σόιμπλε, ακόμη και κυνικοί απολογητές του νεοφιλελευθερισμού επισήμαναν με έκπληξη και εκνευρισμό την απουσία του παραμικρού ίχνους πατριωτισμού από την Ελληνική άρχουσα τάξη. Οταν ο νεοφιλελεύθερος τεχνοκράτης καταφεύγει στην έννοια του πατριωτισμού για να ερμηνεύσει τον αρνητικό ρόλο μιας εθνικής επιχειρηματικής ελίτ, θα πρέπει να αντικρίζει ένα φαινόμενο τόσο εκπληκτικό και αφύσικο που απελπίζει τον σιδερένιο ορθολογισμό του.

Αλλά πού να βρει τον πατριωτισμό η άρχουσα τάξη μας; Τα πιο επιτυχημένα μέλη της δεν ζουν καν στην Ελλάδα, ούτε οι ίδιοι ούτε τα παιδιά τους. Η Ελλάδα είναι γι' αυτούς απλώς τόπος διακοπών, και μάλιστα όχι από τους πρώτους στις προτιμήσεις τους, καθώς φυσικά και τόπος φορολογικών ελαφρύνσεων και φοροδιαφυγής, κάτι σαν τα Νησιά Καϊμάν ή σαν ένα παρακατιανό Λίχτενσταϊν. Ο παλιός παροικιακός ελληνισμός, που γέννησε ελίτ με πραγματικό (έστω και όχι πάντα αμιγές) πνεύμα εθνικής προσφοράς, έχει πάψει προ πολλού να υπάρχει. Οσο για το ντόπιο κομμάτι της άρχουσας τάξης μας, έχει παρασιτικό χαρακτήρα, μαυραγορίτικη νοοτροπία (συχνά και καταγωγή) και νεοπλουτίστικη κουλτούρα, που σημαίνει ότι δεν έχει καθόλου κουλτούρα, ούτε καν αξιοπρεπή μόρφωση, την οποία άλλωστε χλευάζει. Ο πατριωτισμός δεν έχει θέση σε ένα κοινωνικό στρώμα που βλέπει την πατρίδα σαν ευκαιρία για αρπαχτές ή σαν ιδιόκτητη αποικία.

Το ότι στην Ελλάδα δεν διαμορφώθηκε ποτέ σοβαρή μεγαλοαστική τάξη, ικανή να παίξει τον ρόλο οδηγού του Εθνους όπως έγινε αλλού, είναι γνωστό. Τα όποια σπέρματα μιας τέτοιας εξέλιξης έσβησαν μαζί με τις εύρωστες, εξωστρεφείς αστικές εστίες του Ελληνισμού της Διασποράς. Πολτοποιήθηκαν με το μάντρωμα όλων των δημιουργικών εθνικών δυνάμεων σε ένα οπισθοδρομικό, μίζερο και νοσηρό κράτος, που μόνο ένα πράγμα ήξερε να κάνει καλά: πώς να τις ευνουχίσει. Αντί για μια αληθινή μεγαλοαστική τάξη με αίσθημα αποστολής, σχηματίστηκε αυτό που η αλήστου μνήμης 17 Νοέμβρη, στη μία και μόνη θετική συμβολή της στο πολιτικό λεξιλόγιο και τη σκέψη της Μεταπολίτευσης, βάφτισε «λούμπεν μεγαλοαστική τάξη»: ένα κοινωνικό στρώμα αντιπαραγωγικό, κρατικοδίαιτο, χωρίς αισθήματα δεσμού με τον τόπο, ανεύθυνο, ληστρικό και αυτάρεσκα απαίδευτο.

Αυτό το στρώμα, λοιπόν, θεωρεί ότι μας κάνει χάρη, όταν στέλνει τα παιδιά του να κάνουν διακοπές στον Στρατό «μας», και δεν μπορεί να καταλάβει τι το κακό υπάρχει στο να χρησιμοποιεί τα εθνικά κειμήλια ως σκηνικό διάκοσμο για τα γαμήλια πάρτι του. Κάπου είχε δίκιο ο Ρέμος. Τέτοιο γαϊδουρινό ξεσάλωμα στην Ψαρού θα ήταν πράγματι ικανό να προκαλέσει τόσο μεγάλο σοκ στο νευρικό σύστημα του Σόιμπλε ώστε ο π... ο Γερμανός να πεταχτεί όρθιος από την αναπηρική πολυθρόνα του.

Ο αντίλογος:

Παναγής Παναγιωτόπουλος, Δημοκρατία σημαίνει και φορολογία και ποπ σκυλάδικο ("Νέα" 17/08/2013, αναδημοσίευση "Μεταρρύθμιση" Αριστερός Χρονογράφος και Μη μαδάς τη μαργαρίτα

"...Με αφετηρία την ορθή διαπίστωση ότι το μαύρο χρήμα και η κρατικοδίαιτη προσοδοθηρία (μεγάλων και μικρών) προκαλούν ανυπόφορες κοινωνικές ανισότητες, ορισμένοι ανομολόγητοι ελιτιστές τακτοποιούν ανοικτούς λογαριασμούς τους με την «μπας κλας» κουλτούρα της ανώτερης και της μεσαίας τάξης. Αξιόλογοι και έντιμοι άνθρωποι, με μέριμνα για μια δημοκρατική και δίκαιη υπέρβαση της κρίσης, διολισθαίνουν στην ηθική αστυνόμευση της ζωής, στον στιγματισμό αυτού που οι ίδιοι θεωρούν όχι απλώς ευτελές, αλλά και καταγωγή των χρεοκοπικών μας δεινών. Άθελά τους συμβάλλουν στη νεοσυντηρητική περικύκλωση της δημοκρατίας και στον εξαγνισμό της φτώχειας. Το κάνουν προβαίνοντας σε μια (ελπίζω ασύνειδη) πνευματική λαθροχειρία. Συγχέουν τα ηθικά συναισθήματα και τον τρόπο ζωής των ατόμων με τις δημόσιες οικονομικές υποχρεώσεις των πολιτών. Ωστόσο τίποτα δεν αποδεικνύει ότι η ενδημική φοροδιαφυγή είναι σύμφυτη με τον πολιτισμό και τους συμβολισμούς της σπατάλης...
...Πίσω όμως από τον σκανδαλισμό που προκαλεί ο οικονομικός κυνισμός της νύχτας, κρύβεται μια βαθύτερη δυσανεξία, ξένη προς την αδιαπραγμάτευτη φορολογική υποχρέωση των πολιτών: Η απαρέσκεια μιας ελίτ μπροστά στο «ξόδεμα», τη «χυδαία» γοητεία, τον σεξουαλικό πειραματισμό, τη συναισθηματική ελαφρότητα και κάθε ενσάρκωση της «μέσης» εθνικής κουλτούρας. Πίσω από το ανάθεμα στην αστική τάξη των ραντιέρηδων/μεταπρατών είναι η απέχθεια για το μικροαστικό της παρακολούθημα. Μαζί με την καταγγελία του παρασιτισμού και της κρατικοδίαιτης πελατειακής εξάρτησης έρχεται η αφʼ υψηλού υποτίμηση των ευτελών - λαμπερών απολαύσεων και των φορέων τους, που θα όφειλαν είτε να εξαγνιστούν στο νάμα της νέας φτώχειας ή να αναλάβουν την ηθική ευθύνη της εθνικής ανόρθωσης. Ετσι, δεν ψέγεται τόσο πολύ το μαύρο χρήμα του εφήμερου ναρκισσισμού των «πλουσίων», όσο η κουλτούρα των μεσοστρωμάτων και η ατελής αστικοποίησή τους. 
Η ηθικολογία αυτή, παρότι αντλεί από τη μετρημένη Ελληνοευρωπαϊκή εικονολογία της Γενιάς του ʼ30 και τις καλύτερες αστικές παραδόσεις, σήμερα διαβρώνει θεμελιώδεις προϋποθέσεις της σύγχρονης δημοκρατίας και της ελεύθερης οικονομίας: Την ατομική ευδαιμονία, το δικαίωμα να ξοδεύεις τα χρήματά σου και να διαθέτεις το σώμα σου όπως νομίζεις, τον πλουραλισμό και την ευπλαστότητα ταυτοτήτων, και τη φαντασιακή μα αυτοδίκαιη επιθυμία για πλούτο. Η εγκρατής και ταπεινή ζωή που υπογείως αντιπροτείνεται, νομιμοποιεί την αντίδραση όσων (προσποιητά και ιδιοτελώς) φρίττουν με την εξυγίανση των δημοσίων οικονομικών και το Μνημόνιο, περιγράφοντάς τα ως ύπουλο σχέδιο των Καλβινιστών του Βορρά για «να μας κάνουν σαν τα μούτρα τους». Παραπέμπει δε σε κάτι που δεν είναι διαχειρίσιμο από τη δημοκρατία, στη φτώχεια. Με τον ίδιο τρόπο που η περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση δεν οδηγεί στη χειραφέτηση αλλά μάλλον στο αντίθετό της, έτσι και η ιδεολογία της στέρησης - εγκράτειας αντίκειται στον σύγχρονο καπιταλισμό και στην, διάτρητη έστω, ατομικιστική δημοκρατία που τον συνοδεύει.  
Η ευγενής φορολογική αγωνία, όταν μεταπίπτει σε ηθικολογία, υποσκάπτει τη δημοκρατία, όπως το κάνει και ο αριστερός αντισυστημισμός όταν αρνείται να δει ότι το χρώμα της όποιας ριζικής μεταβολής θα είναι εν τέλει φαιό. Είναι οι δύο όψεις του ίδιου μιζεραμπιλισμού. Εξάλλου, αν σε συνθήκες φθόνου, ανασφάλειας και αποστέρησης νοήματος, δεν έχουμε οριστικά απορρίψει τον Ευρωπαϊκό κοινοβουλευτισμό είναι επειδή η καταναλωτική ευδαιμονία ακόμη φαντάζει καπιταλιστικά και δημοκρατικά ανακτήσιμη, έστω με λιγότερα χρήματα και μεγαλύτερο κόπο, έστω και πληρώνοντας τους φόρους μας.  
Ο δίκαιος φορολογικός επιμερισμός για την επίτευξη πλεονασματικών προϋπολογισμών αποτελεί επαρκέστατο δημοκρατικό πρόταγμα που δεν χρειάζεται κανένα ηθικολογικό συμπλήρωμα - η φοροδιαφυγή είναι εγκληματική και κοινωνικά ανάλγητη αφʼ εαυτής. Απεχθής φοροφυγάς είναι και αυτός που γελοιοποιείται πίνοντας σαμπάνια στην υγεία του «ανάπηρου δυνάστη», και ο «άγιος» γονιός που χρηματοδοτεί τριπλές, παρατεταμένες, αντιπαραγωγικές σπουδές «τέχνης» των τέκνων του στη Βρετανία ή σε άλλους γνωστικούς παραδείσους". 

Αυτά γράφει ο Παναγής Παναγιωτόπουλος. 
Το πρόβλημα είναι, ότι αυτός ο τύπος ατομικής αυτοδιάθεσης και κοινωνικών νοοτροπιών, άν και κάθε άλλο παρά Ελληνική ιδιομορφία, σε μερικά γεωγραφικά πλάτη και μήκη, όπως στα δικά μας, έφθασε να βαραίνει πολύ στη ζυγαριά των κοινωνικών συμπεριφορών. Έχει γίνει κοινωνικά ανεξέλεγκτος. 
Έχουν διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο οι συσχετισμοί, οι κοινωνικοί και πολιτικοί, ώστε καταπιέζει ασφυκτικά τους άλλους, όσους σκέφτονται διαφορετικά και προτιμούν άλλο τρόπο ζωής. Τους καταπιέζει όχι μόνον οικονομικά, αλλά επίσης ηθικά (με τη γκραμσιανή σημασία, τη σύμφυτη με την πολιτική) και αισθητικά. Δεν περιορίζεται από αντίρροπες κοινωνικές νοοτροπίες ή από συμβατικούς φραγμούς, και με τον ασυγκράτητο δεσποτισμό του έχει καταλάβει όλο το χώρο: Δεν αφήνει τους άλλους ν' αναπνεύσουν.  
Και το κακό είναι, ότι το ρεύμα αυτό νοοτροπιών είναι "παμφάγο". Τράφηκε από πολύ ετερόκλητες υλικές και πνευματικές πηγές (κυρίως τράφηκε από τη νεοφιλελεύθερη απορρύθμιση και τις φούσκες που αυτή δημιούργησε συνεργώντας με το πελατειακό Ελληνικό κράτος, αλλά επίσης τράφηκε από τα πολιτισμικά κινήματα της δεκαετίας του 1960 και του 1970). Όσο πιό παμφάγο, τόσο πιό επεκτατικό και κοινωνικά ολοκληρωτικό. 
Όλη αυτή την περίοδο 1980 - 2008, η κοινωνική συμμαχία των μεσοστρωμάτων με την ανώτερη τάξη δεν εξασφαλίσθηκε μόνον με "παροχές" (που γινόταν μετά "κεκτημένα") της δεύτερης πρός τα πρώτα, αλλά είχε και μια πνευματική - ηθική - αισθητική συγκολλητική ύλη. Απο ευτελή υλικά, αλλά ισχυρότατη. Αφού μπήκαμε σε γκραμσιανά χωράφια, άς γίνουμε σαφείς: Την περίοδο της γρήγορης ανόδου του ΑΕΠ, ισχυροί οργανικοί διανοοούμενοι της κυρίαρχης τάξης, δημιουργοί ηθικο-πολιτικής ηγεμονίας και κοινωνικών συναινέσεων, δεν ήταν κυρίως πανεπιστημιακοί, οικονομολόγοι ή πολιτικοί, αλλά οι life-στυλίστες της ΤV, των γυαλιστερών περιοδικών, της Μυκόνου και της Αράχωβας, και ακόμη πιό "λαϊκά" (άς το πούμε έτσι, άν και κακοποιούμε το πραγματικό λαϊκό), οι Λαζόπουλοι, οι Τριανταφυλλόπουλοι...
Αυτά βέβαια γοήτευαν, όσο έπεφταν και οι "παροχές" προς τα μεσοστρώματα. Τώρα, η ανώτερη τάξη που συνεχίζει αδίστακτη να καίει το ατέλειωτο λίπος της, άς φοβάται πιό πολύ τους παρακατιανούς πρώην ομοτράπεζους. Έχει μαζευτεί πολύ μπαρούτι στο ημιυπόγειο της μικροαστικής μεζονέτας.
Σε καιρό ισχνών αγελάδων, είναι μάλλον αυτό το ανεξέλεγκτο ρεύμα της επιδεικτικής καταναλωτικής "ευδαιμονίας" που γίνεται  απειλή κατά της ανοχής, κατά του πλουραλισμού και της ελευθερίας των επιλογών - και τελικά απειλή κατά της δημοκρατίας.

Γ. Ρ.

 

Update 19 - 20 Αυγούστου 2013:
Ο κ. Σταυρίδης που ιδιωτικοποίησε επιτυχώς τον ΟΠΑΠ (όχι όμως την επιχείρηση του φυσικού αερίου), το Lear (ή Liar) Jet του κ. Μελισσανίδη (που πήρε τον ΟΠΑΠ) και το "διαζύγιο". Που μοιάζει συναινετικό και κάνει όλους να χαίρονται... 
Προτιμά αυτό το μέσο μεταφοράς και αποφεύγει το αεροπλάνο της γραμμής και το πλοίο, γιατί "δεν θέλει να γίνει μοναχός" - έτσι είπε. Μετά δημοσιοποιεί μόνος του και τις φωτογραφίες του, για να μην έχει κανείς αμφιβολία... 


"Ο μαύρος έκανε τη δουλειά του. Ο μαύρος μπορεί να φύγει" 
(Φρειδερίκος Σίλλερ, "Η συνωμοσία του Φιέσκο στη Γένοβα - μια πολιτική τραγωδία", 1783).


                  

Η κοινωνία στην περιδίνηση του μίσους, του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη ("Αθήνα 9.84", αναδημοσίευση "Μη μαδάς τη μαργαρίτα")
  

"...Και ήρθε η κρίση. Και ανατράπηκαν οι βεβαιότητες και οι σταθερές μιας ζωής εγγυημένης από τον πατέρα - αφέντη - κράτος. Και το μίσος πλημμύρισε την κοινωνία σε όλο το μήκος και το εύρος της...

  

...Πάνω σε αυτό το γιγάντιο κύμα μίσους κάθονται περήφανοι καβαλάρηδες εκπρόσωποι σχολών πολιτικής σκέψης που ανήκουν στα δύο περιλάλητα άκρα του πολιτικού συστήματος. Τεχνηέντως καλλιεργούν την ιδεολογία του μίσους, προσδοκώντας να προσποριστούν οφέλη και κέρδη, κυρίως όμως να κυβερνήσουν. 

Το μίσος θα μπορούσε να γίνει κατανοητό όταν προέρχεται από εκείνους που ανερυθρίαστα το έχουν αναγορεύσει ως κυρίαρχο στοιχείο της μίζερης και θλιβερής ύπαρξής τους και έλκουν την πολιτική τους καταγωγή από τα κτήνη που ματοκύλησαν τον κόσμο στον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο. 

Το μίσος όμως που προάγουν, και μάλιστα πανηγυρικώς, εκείνοι που θεωρητικά, τουλάχιστον διακηρύσσουν (οι πράξεις και το παρελθόν τους μαρτυρούν για άλλα) και προάγουν τον ανθρωπισμό, την αγάπη προς τον άνθρωπο, την κοινωνία της αλληλεγγύης πως εξηγείται;

          

...Η κοινωνία βρίσκεται στην περιδίνηση του μίσους, φανερώνοντας αυτό που έκρυβε επιμελώς για μερικές δεκαετίες. Το μίσος είναι αυτό που τρέφει τη χώρα και τους κατοίκους της και η δύναμη της καταστροφής. Γι' αυτό εξάλλου, με την πρώτη αλλαγή συνθήκης (απώλεια της δάνειας ευημερίας) ξεπήδησε από τα έγκατα της γης αυτή η καταστροφική λάβα του μίσους. Και αυτό, το μίσος, είναι το κυριότερο εμπόδιο για ένα δημιουργικό και ομαλό μέλλον. Η χώρα που γεννήθηκε στις στάχτες ενός εμφυλίου πολέμου, συνεχίζει να πορεύεται ονειρευόμενη ένα καινούριο εμφύλιο πόλεμο.

Αλήθεια που πήγε η απλή, καθημερινή, ανθρώπινη συμπόνια";   

Update 4 Σεπτεμβρίου 2013: 
Το πρόβλημα με τον Ρέμο, του Γιώργου Καλλή (greeklish - Ελληνικός ιστότοπος public intellectualism)

* Άς θυμηθούμε επίσης τις προβλέψεις του Daniel Bell (Ο πολιτισμός της μεταβιομηχανικής Δύσης) και του Frederick Hircsh (Social Limits to Growth) για τον όψιμο καπιταλισμό, όπως και του Christopher Lasch ή του δικού μας Παναγιώτη Κονδύλη, που αποδείχθηκαν ακριβέστατες. 
Θυμίζω όμως και την πολύ παλιότερη "προφητεία" του Max Weber στο τέλος του βιβλίου "Η Προστεσταντική Ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού", για το "σιδερένιο κλουβί" του κεφαλαιοκρατικού συστήματος και τους τελευταίους κατοίκους του:
  
«Κανένας δεν ξέρει ακόμη ποιος θα ζήσει μελλοντικά σ’ αυτό το κλουβί, ούτε αν στο τέρμα αυτής της τερατώδους εξέλιξης θα εμφανιστούν ολότελα νέοι προφήτες ή αν θα συμβεί μια μεγάλη αναβίωση παλαιών ιδεών και ιδανικών, ή, σε περίπτωση που δεν θα γίνει τίποτα από τα δύο, αν θα υπάρξει μια μηχανοποιημένη απολίθωση, εξωραϊσμένη μ’ ένα είδος σπασμωδικής υπεροψίας. Όμως θα μπορούσαν τότε ν’ αποδειχθούν αληθινά τα παρακάτω λόγια για τους ‘τελευταίους ανθρώπους’ αυτής της πολιτισμικής εξέλιξης: ‘Ειδήμονες χωρίς πνεύμα, ηδονιστές χωρίς καρδιά’ [Fachmenschen ohne Geist, Genussmenschen ohne Herz]: Αυτές οι ασημαντότητες φαντάζονται πως υψώθηκαν σ’ ένα επίπεδο του ανθρώπινου πολιτισμού στο οποίο κανείς δεν έφτασε προηγουμένως». 
«Ειδήμονες χωρίς πνεύμα, ηδονιστές χωρίς καρδιά» - Η βεμπεριανή ανθρωπολογία για τον ύστερο καπιταλισμό και ο «Τελευταίος άνθρωπος»
http://www.rnbnet.gr/details.php?id=5372