του Ιβάν Κράστεφ
© New York Times, Opinion Pages - © Ivan Krastev: America Hasn’t Gone Crazy. It’s Just More Like Europe, 14.4.2016
© New York Times, Opinion Pages - © Ivan Krastev: America Hasn’t Gone Crazy. It’s Just More Like Europe, 14.4.2016
Αναδημοσίευση: Tr@nsit online - Institute for Human Sciences (IWM) in Vienna, 18.4.2016
Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι που ταξιδεύουν αυτή την εποχή στην Αμερική, αισθάνονται σαν να προσεδαφίζονται στον πλανήτη Άρη. Ακόμη και οι πιο ευφείς αναλυτές της πολιτικής, δεν μπορούν να βγάλουν άκρη για το τι συμβαίνει σ΄ αυτή τη χώρα. Βρίσκουν ενοχλητική την άνοδο του Donald J. Trump, προβληματίζονται με τους νεαρούς Αμερικανούς ψηφοφόρους και με την έλξη που αυτοί αισθάνονται για την σοσιαλδημοκρατική πολιτική του Bernie Sanders, νοιώθουν σύγχυση για την ψυχρά υπολογισμένη και χωρίς «συναισθηματικές εξάρσεις» εξωτερική πολιτική αποστροφής του ρίσκου του Προέδρου Ομπάμα, ο οποίος π.χ. αποφάσισε να μη «τιμωρήσει» τον πρόεδρο Μπασάρ αλ-Άσαντ της Συρίας, παρόλο που πέρασε την κόκκινη γραμμή για τη χρήση χημικών όπλων.
Είμαι σε έντονη αντίθεση με όσους συναδέλφους μου Ευρωπαίους μυθοποιούν την κατάσταση στις ΗΠΑ. Βλέποντας την οργή της μεσαίας τάξης, την αλαζονεία των αντιπαθητικών ελίτ, την πολύ διαδεδομένη δυσπιστία για την αποτελεσματικότητα της στρατιωτικής ισχύος των ΗΠΑ και το κλίμα φόβου για το μέλλον, ίσως για πρώτη φορά, αισθάνομαι ότι μπορώ να κατανοήσω τι ακριβώς συμβαίνει στη Αμερική.
Ας δούμε την ανταρσία του κ. Τραμπ, ο οποίος υψώθηκε στο πολιτικό στερέωμα με το να φέρνει στο προσκήνιο τον πιο χυδαίο και πιο ανορθολογικό λόγο. Η επιτυχία του, που έκανε ακόμη και τον εξτρεμιστή αντίπαλό του μέσα στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, τον Τεντ Κρουζ, να φαίνεται mainstream ή και «μετριοπαθής», αφήνει άναυδους πολλούς στις Ηνωμένες Πολιτείες και στο εξωτερικό, οι οποίοι είχαν συνηθίσει να βλέπουν τους Αμερικανούς πολιτικούς να ακολουθούν μια προσεκτική γραμμή, μεταξύ του επαρχιακού δεξιόστροφου λαϊκισμού των λευκών με χαμηλή μόρφωση («red necks») και του επικρατούντος «μετριοπαθούς» ρεύματος. Το κέντρο, μέχρι τώρα, πάντοτε άντεχε.
Ας δούμε την ανταρσία του κ. Τραμπ, ο οποίος υψώθηκε στο πολιτικό στερέωμα με το να φέρνει στο προσκήνιο τον πιο χυδαίο και πιο ανορθολογικό λόγο. Η επιτυχία του, που έκανε ακόμη και τον εξτρεμιστή αντίπαλό του μέσα στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, τον Τεντ Κρουζ, να φαίνεται mainstream ή και «μετριοπαθής», αφήνει άναυδους πολλούς στις Ηνωμένες Πολιτείες και στο εξωτερικό, οι οποίοι είχαν συνηθίσει να βλέπουν τους Αμερικανούς πολιτικούς να ακολουθούν μια προσεκτική γραμμή, μεταξύ του επαρχιακού δεξιόστροφου λαϊκισμού των λευκών με χαμηλή μόρφωση («red necks») και του επικρατούντος «μετριοπαθούς» ρεύματος. Το κέντρο, μέχρι τώρα, πάντοτε άντεχε.
Όμως άν ο κ. Trump βρισκόταν εδώ σε μας στην Ευρώπη, θα ήταν σαν να βρίσκεται στο σπίτι του. Τα mainstream ευρωπαϊκά κόμματα δύσκολα παίρνουν πια στις εθνικές εκλογές τις μισές από το σύνολο των ψήφων. Αντίθετα, αυτός που κερδίζει όλο και περισσότερες, είναι ο λόγος της πολιτικής δυσαρέσκειας που δεν βγαίνει από το μυαλό αλλά από το στομάχι. Όταν μπαίνω σ' ένα καφέ εδώ στη Σόφια, ή στη Βαρσοβία, ή στο Άμστερνταμ, ακούω παρέες γυναικών και ανδρών να συζητούν για τους ξένους που πρέπει να διωχτούν από τη χώρα, για μουσουλμάνους που πρέπει να παρεμποδιστεί ο ερχομός τους και για τοίχους που πρέπει να σηκωθούν στα σύνορά μας.
Οι άνθρωποι αυτοί μιλούν εξ ονόματος πλειοψηφιών, οι οποίες βλέπουν τους εαυτούς τους να απειλούνται από την απώλεια της πολιτικής ισχύος που διέθεταν πριν και από την γρήγορη μείωση της οικονομικής τους ευημερίας. Νιώθουν ξεγελασμένοι και από τη δημογραφική επανάσταση που βρίσκεται σε εξέλιξη σε όλο τον κόσμο. Είναι αυτό που απειλεί να τους κάνει μειονότητες μέσα στις δικές τους χώρες. Η ωμή αμεσότητα του κ. Trump και η απαράμιλλη ικανότητά του να χειρίζεται τα Μέσα Ενημέρωσης, μοιάζει τόσο πολύ με το πολιτικό ύφος του Ιταλού πρώην πρωθυπουργού Σίλβιο Μπερλουσκόνι, ώστε μερικές φορές αναρωτιέμαι μήπως τυχόν ο κ. Μπερλουσκόνι προπονεί κρυφά τον κ. Τραμπ από τα παρασκήνια.
Αλλά και ο Bernie Sanders μάλλον θα φαινόταν οικείος στους Ευρωπαίους. Οι περισσότεροι από τους νέους Ευρωπαίους που γνωρίζω, βλέπουν τον καπιταλισμό ως κοινωνικό σύστημα χειραγωγημένο και άδικο. Αυτοί οι νέοι, τον πραγματικό σοσιαλισμό - όχι ακριβώς τον σοσιαλισμό της γερμανικού στιλ «νεο-φιλελεύθερης σοσιαλδημοκρατίας» - πολύ δύσκολα θα τον θεωρούσαν βρώμικη λέξη. Βλέπουν τους εαυτούς τους ως τους μεγαλύτερους χαμένους του status quo και συχνά, χωρίς να το κρατούν κρυφό, ονειρεύονται μιαν επανάσταση (αν και, ευτυχώς, μη βίαιου είδους). Γι' αυτούς τους νέους, ο πόλεμος μεταξύ των γενεών είναι η νέα έκδοση του ταξικού πολέμου της εποχής των γονέων τους (και των παππούδων ή και προ-παππούδων τους).
Σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία, σχεδόν το μισό των νέων είναι άνεργοι, παρά τα πανεπιστημιακά πτυχία που έχουν πολλοί από αυτούς. Κρίνουν την παγκοσμιοποίηση ως μια ολοκληρωτική καταστροφή και απεχθάνονται την ιδέα του ελεύθερου εμπορίου. Και παρόλο που ο κ. Sanders δεν είναι ο Γάλλος σοσιαλιστής του αρχών του 20ού αιώνα Ζαν Ζωρές (Jean Jaurès) [ήταν έξοχος ρήτορας], ούτε ο Λέων Τρότσκι (τον κ. Σάντερς τον βρίσκω τόσο συναρπαστικό, όσο περίπου ένα σάντουιτς με αγγούρι), εντούτοις πολλοί από τους νεαρούς ριζοσπάστες στην Αμερική και την Ευρώπη βλέπουν ακόμη και αυτό το γεγονός, το ότι δεν είναι χαρισματικός, ως ένα επιπλέον σημάδι της ακεραιότητας του χαρακτήρα του και της αυθεντικότητάς του.
Ούτε και η απότομη στροφή του Ομπάμα προς τον ρεαλισμό στην εξωτερική πολιτική μου φέρνει σύγχυση. Ο Ομπάμα λέει ότι έχει πετάξει το «βιβλίο της Ουάσιγκτον με τις οδηγίες χρήσης». Αυτό έχει εκπλήξει και τρομάξει τους συμμάχους της Αμερικής στην Ευρώπη. Όμως η διαβόητη πολιτική ρήση του Ομπάμα «μην κάνετε ηλίθια πράγματα», ήταν και είναι η μόνη οργανωτική αρχή της εξωτερικής πολιτικής των Ευρωπαίων εδώ και χρόνια. Απλά, ο Ομπάμα δηλώνει ρητά και φανερά κάτι που μας είναι γνωστό στην Ευρώπη εδώ και πολύ καιρό: ότι η Αμερική γίνεται όλο και πιο προσεκτική στην εξωτερική της πολιτική, δηλαδή πιο ευρωπαϊκή. Οι Αμερικανοί δεν είναι πια από τον πλανήτη Άρη και οι Ευρωπαίοι δεν είναι πια από την Αφροδίτη. Ίσως, όλοι μαζί είμαστε τώρα πια από τον πλανήτη Κρόνο και προσπαθούμε να κρατήσουμε τον χυδαίο όχλο μακριά, για να μη λερώσει τους όμορφους δακτυλίους μας.
Αν αυτό τον καιρό κάποιοι αδυνατούν να «καταλάβουν» την Αμερική, αυτοί είναι οι ίδιοι οι Αμερικανοί. Δεν βλέπουν ότι η χώρα τους γίνεται γρήγορα «κανονική», ότι δεν μπορεί πια να βασίζεται σε μια οικονομική ανάπτυξη μέχρι το άπειρο, από την οποία υποτίθεται ότι θα επωφελούνταν ευρέα στρώματα, ούτε και σε μια πριγκηπική γεωπολιτική απομόνωση.
«Ήταν η μοίρα μας ως έθνος να μην έχουμε ιδεολογίες, αλλά να είμαστε εμείς οι ίδιοι μία ιδεολογία», είπε κάποτε ο Αμερικανός ιστορικός Richard Hofstadter.
 |
| Πολιτικό γκράφιτι στη Σαρδηνία |
Τώρα που η διαδικασία «εξομάλυνσης» της Αμερικής ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια μας,
έχω την αίσθηση ότι πολλοί Ευρωπαίοι αρχίζουν να νοσταλγούν εκείνη την Αμερική, για την οποία ποτέ δεν αισθανθήκαμε πραγματική κατανόηση. Αυτή
είναι η Αμερική που κρατά στη
φυλακή ένα μεγάλο μέρος των νέων μαύρων ανθρώπων της, ωστόσο εκλέγει έναν μαύρο άνθρωπο ως πρόεδρό της. Μια Αμερική που μπορεί ακόμα να εφαρμόζει τη θανατική ποινή, αλλά ταυτόχρονα να προστατεύει και τα δικαιώματα των μεταναστών. Μια Αμερική που δεν προσπαθεί πια να δίνει διαταγές σε όλο τον κόσμο, αλλά που είχε κάποτε μεγάλο πάθος να τον αλλάξει. Μια Αμερική με τις ατέλειες και ελαττώματά της, αλλά και με τις υποσχέσεις της. Μια Αμερική που ήταν κάποτε πιο φιλόδοξη και λιγότερο αμφίσημη. Εκείνη η Αμερική ήδη μας λείπει.
Από το 2004-2006 ο Ιβάν Κράστεφ υπήρξε ο εκτελεστικός διευθυντής της Διεθνούς Επιτροπής για τα Βαλκάνια υπό την προεδρία του πρώην πρωθυπουργού της Ιταλίας Τζουλιάνο Αμάτο. Ήταν η editor-in-chief της βουλγαρικής έκδοσης του Εξωτερικής Πολιτικής και ήταν μέλος του Συμβουλίου του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών του Λονδίνου (2005-2011). Συνεργασίες σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα στην Οξφόρδη (St. Antony’s College), ΗΠΑ, Βουδαπέστη, Βερολίνο, Ελβετία.
Εκτενές βιογραφικό και επιλεγμένες δημοσιεύσεις
Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση - Ιβάν Κράστεφ: Οι ελίτ καταστρέφουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πώς να καταπολεμηθεί η λογική της αποσύνθεσης;
Το παράδοξο της δημοκρατίας και η κρίση στην Ευρώπη
Αρθρογραφία του Ιβάν Κράστεφ στο National Endowment for Democracy
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου