© Die Zeit - Habermas bemängelt Merkels Stillhaltetaktik, συνέντευξη, 6.07.2016. Αποσπάσματα:
[...]
Die Zeit: Κύριε Χάμπερμας, είχατε φανταστεί ποτέ ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο θα ψήφιζαν υπέρ της αποχώρησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση; Πώς αισθανθήκατε όταν μάθατε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος;
Χάμπερμας: Δεν περίμενα ότι ο λαϊκισμός θα νικούσε τον καπιταλισμό στη χώρα που γεννήθηκε. Είναι δεδομένο ότι η ύπαρξη του Ηνωμένου Βασίλειου εξαρτάται σήμερα από τον τραπεζικό τομέα, είναι φανερή η ισχύς των Μέσων Ενημέρωσης και η πολιτική επιρροή που ασκεί το Σίτι του Λονδίνου. Φαινόταν λοιπόν απίθανο ότι τα ζητήματα ταυτότητας θα υπερίσχυαν των συμφερόντων [...]
Οι Βρετανοί κουβαλούν στην πλάτη τους μια ιστορία διαφορετική από της ηπειρωτικής Ευρώπης. Η πολιτική συνείδηση μιας μεγάλης δύναμης, η οποία βγήκε νικήτρια δύο φορές στους μεγάλους πολέμους του 20ο αιώνα, αλλά στην παγκόσμια πολιτική έπεσε σε παρακμή, δυσκολεύεται και καθυστερεί να συμβιβαστεί με την αλλαγμένη κατάσταση. Με τέτοια εθνική αυτοκατανόηση, η Βρετανία περιέπεσε σε άβολη, δυσαρμονική κατάσταση, από τη στιγμή που προσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα το 1973 για οικονομικούς λόγους και μόνον [...]
Η άποψη των Βρετανών για την ΕΕ ήταν αναμφισβήτητα αυτή του «φιλελευθερισμού των αγορών»· την έβλεπαν ως μια ζώνη ελεύθερου εμπορίου. Η άποψη αυτή αποτυπώθηκε στην πράξη στην πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ, χωρίς ταυτόχρονη εμβάθυνση της συνεργασίας των χωρών μεταξύ τους. Η στάση της βρετανικής πολιτικής ελίτ έναντι της ΕΕ, το να την χρησιμοποιεί αποκλειστικά και μόνον ως εργαλείο για δικούς της σκοπούς, εκφράστηκε ακόμη και στην προεκλογική εκστρατεία της πλευράς που υποστήριζε την παραμονή στην ΕΕ [...]
Οι Βρετανοί κουβαλούν στην πλάτη τους μια ιστορία διαφορετική από της ηπειρωτικής Ευρώπης. Η πολιτική συνείδηση μιας μεγάλης δύναμης, η οποία βγήκε νικήτρια δύο φορές στους μεγάλους πολέμους του 20ο αιώνα, αλλά στην παγκόσμια πολιτική έπεσε σε παρακμή, δυσκολεύεται και καθυστερεί να συμβιβαστεί με την αλλαγμένη κατάσταση. Με τέτοια εθνική αυτοκατανόηση, η Βρετανία περιέπεσε σε άβολη, δυσαρμονική κατάσταση, από τη στιγμή που προσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα το 1973 για οικονομικούς λόγους και μόνον [...]
 |
| Jürgen Habermas 2013 Αθήνα © Simela Pantzartzi/dpa |
[Κοινωνικά ζητήματα, απώλεια ελέγχου και ανάκτηση ελέγχου στην παγκόσμια κοινωνία]
Die Zeit: Γιατί λοιπόν τώρα η εθνική ταυτότητα αντιτίθεται στην ευρωπαϊκή ενοποίηση; Μήπως οι Ευρωπαίοι πολιτικοί υποτίμησαν την εκρηκτική δύναμη της επίμονης βρετανικής εθνικής και πολιτισμικής ιδιοτροπίας;
Χάμπερμας: [...] οι κοινωνικές και οικονομικές αιτίες της Brexit φαίνονται από το πόσο αντίθετη ήταν η συμπεριφορά των ψηφοφόρων στην ύπαιθρο και στις πόλεις και γενικά από τη γεωγραφική ή άλλη κατανομή των ψήφων υπέρ της αποχώρησης [...] Το υπόβαθρο που δημιουργεί τα κίνητρα για την κινητοποίηση εναντίον των ξένων, για την απομάκρυνση από την Ευρώπη (ή και την αποστροφή για την Ευρώπη) και για το μίσος εναντίον των Βρυξελλών, είναι το εξής: οι ψηφοφόροι συνειδητοποιούν ότι οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνονται δραστικά και αισθάνονται την αδυναμία να εκπροσωπηθούν τα δικά τους συμφέροντα στο πολιτικό επίπεδο. Η «εθνική και πολιτισμική ιδιοτροπία», όπως την αποκαλείτε, γίνεται ένα στήριγμα που προσφέρει μια κάποια βάση σταθερότητας μέσα στην ανασφαλή τους καθημερινότητα.
*
Die Zeit: Πιστεύετε ότι στην πραγματικότητα μέτρησαν μόνον τα κοινωνικά ζητήματα; Υπάρχει μια οιονεί ιστορική τάση για στήριξη αποκλειστικά και μόνον στις δυνάμεις του έθνους και για απόρριψη των συνεργασιών. Κάθε τι υπερεθνικό - διακρατικό σημαίνει για τους πολίτες απώλεια του ελέγχου. Πιστεύουν στο εξής: Μόνον το εθνικό κράτος είναι ο βράχος πάνω στον οποίο μπορούν να οικοδομήσουν. Μήπως αυτό αποδεικνύει ότι ο μετασχηματισμός της δημοκρατίας του εθνικού κράτους σε διακρατική δημοκρατία έχει αποτύχει;
Χάμπερμας: Μια προσπάθεια που ποτέ δεν άρχισε να γίνεται πράξη δεν μπορεί να έχει αποτύχει. Βεβαίως, το σύνθημα «Take back control» [«να ανακτήσουμε τον έλεγχο»], το οποίο όντως έπαιξε ρόλο στο βρετανικό δημοψήφισμα, είναι ένα σύμπτωμα που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Στον παρατηρητή κάνει πολύ μεγάλη ενύπωση ο φανερός ανορθολογισμός τόσο του αποτελέσματος της ψηφοφορίας, όσο και της ίδιας της προεκλογικής εκστρατείας. Και στην ηπειρωτική Ευρώπη πολλαπλασιάζονται οι εκστρατείες του μίσους. Η ανεξέλεγκτη και χωρίς όρια πολιτική επιθετικότητα έχει χαρακτηριστικά κοινωνικής παθολογίας, και αυτό δείχνει το εξής: Οι συστημικές πιέσεις που διαπερνούν το κάθε τί και παράγονται από μια παγκόσμια κοινωνία ψηφιακά ενοποιημένη, με την οικονομία της ακυβέρνητη και ανεξέλεγκτη, υπερφορτώνουν τις μορφές της κοινωνικής ένταξης οι οποίες λειτουργούσαν μέσα στο δημοκρατικό εθνικό κράτος. Αυτό προκαλεί οπισθοδρομήσεις [....]
Η επέκταση και αναδιαμόρφωση της δημοκρατίας σε διακρατικό επίπεδο είναι [....] η σωστή απάντηση. Σε μια παγκόσμια κοινωνία με τόσο μεγάλες αλληλοεξαρτήσεις, είναι αδύνατο να αντισταθμιστεί με άλλο τρόπο η απώλεια του ελέγχου, η οποία πραγματικά συμβαίνει και οι πολίτες την αισθάνονται και αμύνονται εναντίον της [...]
Die Zeit: Και πώς μπορείτε να φανταστείτε μιαν εμβάθυνση της Ένωσης, τέτοια ώστε οι πολίτες να μη φοβούνται περαιτέρω απώλεια δημοκρατικού ελέγχου [....]
Χάμπερμας: Η σύγκληση μιας [ευρωπαϊκής] Συνέλευσης που θα οδηγούσε σε μεγάλες αλλαγές των Συνθηκών και σε δημοψηφίσματα, θα μπορούσε να νοηθεί μόνον στο μέλλον και αφού η ΕΕ θα έχει αντιμετωπίσει τα πιο πιεστικά προβλήματα με τρόπο αποτελεσματικό, εύλογο, εύκολα κατανοητό και πειστικό. Η κρίση της ευρωζώνης που παραμένει άλυτη, το μακροπρόθεσμης εμβέλειας προσφυγικό πρόβλημα και τα τρέχοντα θέματα ασφάλειας και άμυνας, είναι τώρα τα πιο πιεστικά προβλήματα. Αλλά ακόμη και μια απλή περιγραφή τους δεν μπορεί σήμερα να κερδίσει τη συναίνεση στο κύκλο της κακοφωνίας των 27 μελών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Οι συμβιβασμοί είναι εφικτοί μόνον εάν οι εταίροι είναι διατεθειμένοι να συμβιβαστούν· και για να γίνει αυτό, τα συμφέροντα δεν πρέπει να αποκλίνουν πάρα πολύ.
Αυτό το ελάχιστο επίπεδο σύγκλισης συμφερόντων, μπορεί, στην καλύτερη περίπτωση, να το αναμένει κανείς από τα μέλη της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης. Η τύχη του κοινού νομίσματος εν μέσω μιας κρίσης, τα αίτια της οποίας έχουν αναλυθεί αρκετά καλά από την επιστήμη, συνδέει στενά σε μια κοινή αλυσίδα αυτές τις χώρες εδώ και χρόνια μεταξύ τους, αν και οι κρίκοι είναι ασύμμετροι και ενώνονται με ασύμμετρο τρόπο.
Συνεπώς, η ζώνη του ευρώ ορίζει με φυσικό τρόπο το συγκεκριμένο πεδίο εφαρμογής ενός μελλοντικού πυρήνα της Ευρώπης. Εάν αυτές οι χώρες αποκτήσουν την πολιτική βούληση, τότε η θεμελιώδης αρχή της «στενότερης συνεργασίας», η οποία προβλέπεται στις Συνθήκες, θα επιτρέψει να γίνουν τα πρώτα βήματα για να διαφοροποιηθεί αυτός ο πυρήνας. Ακόμη, θα επιτρέψει να δημιουργηθεί μέσα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κάτι απαραίτητο που επείγει εδώ και καιρό: ένα σώμα που θα αντιστοιχεί με το Eurogroup (το οποίο λειτουργεί στα πλαίσια του Συμβουλίου) και θα αντισταθμίζει την ισχύ του [...]
Η επέκταση και αναδιαμόρφωση της δημοκρατίας σε διακρατικό επίπεδο είναι [....] η σωστή απάντηση. Σε μια παγκόσμια κοινωνία με τόσο μεγάλες αλληλοεξαρτήσεις, είναι αδύνατο να αντισταθμιστεί με άλλο τρόπο η απώλεια του ελέγχου, η οποία πραγματικά συμβαίνει και οι πολίτες την αισθάνονται και αμύνονται εναντίον της [...]
*
[Τα μέλη της ζώνης του ευρώ πυρήνας της ΕΕ των 27]Die Zeit: Και πώς μπορείτε να φανταστείτε μιαν εμβάθυνση της Ένωσης, τέτοια ώστε οι πολίτες να μη φοβούνται περαιτέρω απώλεια δημοκρατικού ελέγχου [....]
Χάμπερμας: Η σύγκληση μιας [ευρωπαϊκής] Συνέλευσης που θα οδηγούσε σε μεγάλες αλλαγές των Συνθηκών και σε δημοψηφίσματα, θα μπορούσε να νοηθεί μόνον στο μέλλον και αφού η ΕΕ θα έχει αντιμετωπίσει τα πιο πιεστικά προβλήματα με τρόπο αποτελεσματικό, εύλογο, εύκολα κατανοητό και πειστικό. Η κρίση της ευρωζώνης που παραμένει άλυτη, το μακροπρόθεσμης εμβέλειας προσφυγικό πρόβλημα και τα τρέχοντα θέματα ασφάλειας και άμυνας, είναι τώρα τα πιο πιεστικά προβλήματα. Αλλά ακόμη και μια απλή περιγραφή τους δεν μπορεί σήμερα να κερδίσει τη συναίνεση στο κύκλο της κακοφωνίας των 27 μελών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Οι συμβιβασμοί είναι εφικτοί μόνον εάν οι εταίροι είναι διατεθειμένοι να συμβιβαστούν· και για να γίνει αυτό, τα συμφέροντα δεν πρέπει να αποκλίνουν πάρα πολύ.
Αυτό το ελάχιστο επίπεδο σύγκλισης συμφερόντων, μπορεί, στην καλύτερη περίπτωση, να το αναμένει κανείς από τα μέλη της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης. Η τύχη του κοινού νομίσματος εν μέσω μιας κρίσης, τα αίτια της οποίας έχουν αναλυθεί αρκετά καλά από την επιστήμη, συνδέει στενά σε μια κοινή αλυσίδα αυτές τις χώρες εδώ και χρόνια μεταξύ τους, αν και οι κρίκοι είναι ασύμμετροι και ενώνονται με ασύμμετρο τρόπο.
Συνεπώς, η ζώνη του ευρώ ορίζει με φυσικό τρόπο το συγκεκριμένο πεδίο εφαρμογής ενός μελλοντικού πυρήνα της Ευρώπης. Εάν αυτές οι χώρες αποκτήσουν την πολιτική βούληση, τότε η θεμελιώδης αρχή της «στενότερης συνεργασίας», η οποία προβλέπεται στις Συνθήκες, θα επιτρέψει να γίνουν τα πρώτα βήματα για να διαφοροποιηθεί αυτός ο πυρήνας. Ακόμη, θα επιτρέψει να δημιουργηθεί μέσα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κάτι απαραίτητο που επείγει εδώ και καιρό: ένα σώμα που θα αντιστοιχεί με το Eurogroup (το οποίο λειτουργεί στα πλαίσια του Συμβουλίου) και θα αντισταθμίζει την ισχύ του [...]
*
[Εσωτερικοί δεσμοί συνοχής κράτους πρόνοιας και δημοκρατίας σε Ενωσιακό επίπεδο]
Όμως, σχετικά με την ιδέα του λεγόμενου πυρήνα της Ευρώπης (ζώνη του ευρώ), ο Habermas τονίζει, ότι τα κράτη που θα αποτελούν τον πυρήνα αυτό, πρέπει να πείθουν τους πολίτες με έργα, ότι ενδιαφέρονται πράγματι να αντιμετωπίσουν τα
προβλήματα που προκαλούν σε τόσο πολλούς τον φόβο της κοινωνικής υποβάθμισης
και την αίσθηση απώλειας του ελέγχου:
Και συνεχίζει ο Jürgen Habermas στην συνέντευξη της «Zeit».«Το κράτος πρόνοιας και η δημοκρατία συνδέονται με εσωτερικούς δεσμούς συνοχής, τους οποίους όμως, σε μια νομισματική ένωση, δεν μπορεί πλέον να τους εγγυηθεί και διασφαλίσει το μεμονωμένο εθνικό κράτος»
«Είναι αλήθεια ότι εναντίον το σχεδίου για έναν πυρήνα της ΕΕ, θα ακουστεί η κατηγορία ότι λειτουργεί διασπαστικά. Όμως η κατηγορία είναι αβάσιμη. Είναι αβάσιμη, γιατί μόνον ένας ευρωπαϊκός πυρήνας που λειτουργεί σωστά, μπορεί να πείσει τους πολίτες, οι οποίοι είναι τώρα πολωμένοι σε όλα τα κράτη-μέλη, ότι το εγχείρημα αξίζει τον κόπο. Ακόμη και εκείνες οι χώρες που προτιμούν προς το παρόν να εμμείνουν στην κυριαρχία τους και να μη ενταχθούν στον πυρήνα, θα μπορούν πάντοτε να βρίσκουν την πόρτα ανοιχτή για να ενταχθούν όποτε το αποφασίσουν»
Ως πρωταρχικές προϋποθέσεις για μια τέτοια στενότερη Ένωση, ο Habermas κατονομάζει βασικά καθήκοντα της Γερμανίας και της Γαλλίας:
«Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας πρέπει να εγκαταλείψει την αντίθεσή της σε μια στενότερη συνεργασία στη δημοσιονομική, οικονομική και κοινωνική πολιτική. Και η Γαλλία πρέπει να προθυμοποιηθεί για παραχωρήσεις αντίστοιχων τμημάτων εθνικής κυριαρχίας της».
*
[Η στάση της Άνγκελα Μέρκελ]
Επίσης, στη συνέντευξη, ο Jürgen Habermas επέκρινε και πάλι την καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ και πολλά Μέσα ενημέρωσης στη Γερμανία, προπάντων για τη στάση που κράτησαν στην «πολύ φορτισμένη πολιτικά εποχή της κρίσης στην ευρωζώνη». Επέκρινε την «πολιτική της Ομοσπονδιακής κυβέρνησης για την κρίση», η οποία συχνά παρουσιάζεται ως αναντικατάστατη και χωρίς εναλλακτικές λύσεις, καθώς και την «τεχνοκρατική προσέγγιση», η οποία έχει μόνον προσωρινό αποτέλεσμα και απωθεί την επίλυση των προβλημάτων στο μέλλον.
«Από την οπτική γωνία ενός αναγνώστη εφημερίδας που συμμετέχει στα δρώμενα, αναρωτιέμαι άν θα μπορούσε να επικρατήσει στη χώρα η καθησυχαστική πολιτική της Μέρκελ, που μοιάζει σαν αναπαυτικό στρώμα από σαπουνόφουσκες, σε περίπτωση που δεν είχε με το μέρος της την πρόθυμη υποστήριξη του Τύπου»
Ο Χάμπερμας επικρίνει συγκεκριμένα τη συμπεριφορά της Άνγκελα Μέρκελ αμέσως μετά το βρετανικό δημοψήφισμα. Ήθελε «να καταπνίξει εν τη γενέσει οποιαδήποτε σκέψη για περαιτέρω ευρωπαϊκή ενοποίηση». Αυτό έγινε φανερό όταν ο υπουργός Εξωτερικών Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάγερ (SPD), το πρωί μετά το δημοψήφισμα του Ηνωμένου Βασιλείου, προσκάλεσε τους Υπουργούς Εξωτερικών των έξι ιδρυτικών μελών της ΕΕ. Η Μέρκελ,
«διέκρινε τον κίνδυνο αμέσως» και επέμεινε σε μια συμφωνία όλων των υπόλοιπων 27 κρατών-μελών της ΕΕ, εν πλήρει γνώσει ότι μια εποικοδομητική συμφωνία είναι αδύνατη στο πλαίσιο των 27 και μάλιστα με αυταρχικούς εθνικιστές ηγέτες όπως ο Ορμπάν (Orbán) της Ουγγαρίας ή ο Κατσίνσκι (Kaszyński) της Πολωνίας».
Και συνεχίζει ο Χάμπερμας για την καγκελάριο,
«στις Βρυξέλλες εξόρκισε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να παραμείνει σε αδράνεια. Αλλά δεν είναι καθόλου σημάδι ρεαλισμού το να αφήνεται η πολιτική ηγεσία να γίνει έρμαιο των μολυβένιων βημάτων της ιστορίας».
*
[Τα ριζοσπαστικά κινήματα διαμαρτυρίας της Δεξιάς]
Ο Habermas παρατηρεί με ανησυχία τα νέα δεξιά κινήματα διαμαρτυρίας στην Ευρώπη:
«Η ψήφος του βρετανικού εκλογικού σώματος αντανακλά κάτι από τη γενική κατάσταση κρίσης στην ΕΕ και στα κράτη-μέλη της. Η ανάλυση του εκλογικού αποτελέσματος στο ΗΒ δείχνει ότι επαναλαμβάνεται το πρότυπο που είδαμε στις εκλογές για τον Αυστριακό Ομοσπονδιακό Πρόεδρο της Δημοκρατίας αλλά και στις πρόσφατες κοινοβουλευτικές εκλογές μεμονωμένων Ομόσπονδων Χωρών της Γερμανίας. Το σχετικά υψηλό ποσοστό συμμετοχής σε όλες αυτές τις εκλογές, δείχνει ότι το λαϊκιστικό στρατόπεδο κατάφερε να κινητοποιήσει και να πάρει με το μέρος του μερίδες των πολιτών που συνήθως αποφεύγουν να ψηφίζουν στις εκλογικές αναμετρήσεις. Πήραν με το μέρος τους ως επί το πλείστον εκλογείς από περιθωριοποιημένες ομάδες του πληθυσμού, οι οποίοι αισθάνονται εγκαταλλειμένοι».
[Επιλογές - μεσότιτλοι Γ. Ρ.]
Μετά την Κρίση - Etienne Balibar: Brexit, η αντίστροφη Grexit
Jens-Werner Müller: Βρετανία, το δύστροπο παιδί της Ευρώπης
Από τη «Μαίρη Πόππινς» και τις «Γάτες», στον Μπόρις Τζόνσον και στον Νάιτζελ Φάρατζ
Jürgen Habermas: Το δομικό σφάλμα της νομισματικής ένωσης - Πόσο δημοκρατική είναι η ΕΕ; Η κρίση της ΕΕ υπό το πρίσμα της συνταγματοποίησης του διεθνούς δικαίου - Δημοκρατία ή καπιταλισμός; Από την δυστυχία του κατακερματισμού σε εθνικά κράτη σε μια καπιταλιστική ενοποιημένη παγκόσμια κοινωνία. Τρία κείμενα από το περιοδικό «Blätter für deutsche und internationale Politik», στη συνέχεια δημοσιευμένα στο συλλογικό έργο Demokratie oder Kapitalismus? - Europa in Krise των εκδόσεων Blätter, ως μέρος μιας ευρείας συζήτησης για την κρίση στην ευρωζώνη και την ΕΕ.
Το βιβλίο εκδόθηκε στα ελληνικά σε 2 τόμους, Δημοκρατία ή Καπιταλισμός - Η Ευρώπη σε κρίση, με επιμέλεια της δημοσιογράφου Ρούλας Γκόλιου. Στους τόμους Α' και Β' περιλαμβάνονται επίσης κείμενα των Elmar Altvater, Ulrich Beck, Peter Bofinger, Hauke Brunkhorst, Claudio Franzius, Ulrike Guérot, Rudolf Hickel, Paul Krugman, Isabell Lorey, Oskar Negt, Claus Offe, Ulrich Κ. Preuss, Stephan Schulmeister, Wolfgang Streeck, Hans-Jürgen Urban, Hubert Zimmermann, Karl Georg Zinn, καθώς και μια συζήτηση στρογγυλής τραπέζης των Christian Calliess, Henrik Enderlein, Joschka Fischer και Jürgen Habermas για την κρίση, την Ευρώπη και τη Γερμανία. Για τη δίτομη ελληνική έκδοση του βιβλίου Δημοκρατία ή καπιταλισμός - Η Ευρώπη σε κρίση (biblionet):
Παρουσίαση από τους Άρη Στυλιανού: Πολλά και καλά φιλοσοφικά βιβλία (Εφημερίδα των Συντακτών) & Τάσο Τσακίρογλου: Ευρώπη, Quo Vadis?
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου