Η νομοθέτηση προληπτικών μέτρων επιδρά φιλοκυκλικά, επιδεινώνει την κατάσταση στην ελληνική οικονομία. Πότε θα διδαχτεί η ΕΕ από την ελληνική κρίση;

του Μάρτσελ Φράτσερ

  

© Der Spiegel - "Reformen auf Vorrat": Europa will aus der Griechenlandkrise nicht lernen - Ein Gastbeitrag von Marcel Fratzscher, 09.05.2016

  

Στην ελληνική κρίση συμβαίνουν διαρκώς κορυφώσεις, η μία μετά την άλλη, γιατί η Ευρώπη κάνει συνεχώς τα ίδια λάθη. Τρεις λόγοι για τους οποίους η τακτική των δανειστών είναι παράλογη και ατελέσφορη.

 

Για άλλη μια φορά, οξύνθηκε και πάλι η αντιπαράθεση ανάμεσα στην Ελλάδα και στους Ευρωπαίους δανειστές της. Μετά το δράμα του περασμένου καλοκαιριού (2015), όταν η Ελλάδα με δυσκολία απέφυγε την Grexit και μια οικονομική καταστροφή, θα μπορούσαμε πάλι να φθάσουμε σε μια ακόμη αναμέτρηση, εκτός των άλλων επειδή η Ευρώπη δεν φαίνεται να διδάσκεται από την κρίση και επαναλαμβάνει τα παλιά λάθη. Αυτό φαίνεται από την απαίτηση για «προληπτικά μέτρα» και από τη συζήτηση για περικοπή του χρέους.

Ο εξαναγκασμός στην ψήφιση «προληπτικών μέτρων», με τα οποία θα επιβάλλονται αυτόματα περαιτέρω μειώσεις δαπανών και αυξήσεις φόρων στην Ελλάδα όταν δεν επιτυγχάνονται οι δημοσιονομικοί στόχοι, είναι παράλογος και ατελέσφορος. Και μάλιστα για τρεις λόγους.

Πρώτον: ¨Ολες οι προβλέψεις είναι λανθασμένες

Η ιδέα των προληπτικών μέτρων βασίζεται στην ψευδαίσθηση ότι οι δανειστές μπορούν να προγραμματίσουν επακριβείς δημοσιονομικούς στόχους για την Ελλάδα και οι στόχοι αυτοί να επιτευχθούν. Όμως εδώ και έξι χρόνια, όλες, ανεξαιρέτως όλες οι προβλέψεις για την Ελλάδα, ήταν λανθασμένες και είχαν υποτιμήσει έντονα το πραγματικό δημοσιονομικό πρόβλημα της χώρας. 

Γιατί να είναι διαφορετικά τώρα; Οι δανειστές δεν πρέπει να θέτουν άκαμπτους ποσοτικούς στόχους, αλλά να θέτουν επίμονα το ζήτημα, ποιές μεταρρυθμίσεις είναι σωστές και απαραίτητες. Οι σωστές μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να εφαρμόζονται, ανεξάρτητα από το αν και πώς πληρούνται οι δημοσιονομικοί στόχοι. Στην πραγματικότητα, οι δημοσιονομικοί στόχοι δεν θα έπρεπε να συνιστούν λόγο ανησυχίας, αν όλες οι μεταρρυθμίσεις εφαρμόζονταν με επιτυχία. 

   
Δεύτερον: Τα προληπτικά μέτρα επιδεινώνουν την κρίση 

Το δεύτερο βασικό ελάττωμα της ιδέας των «προληπτικών μέτρων» είναι το εξής: Μπορούν να επιδεινώσουν την κρίση στην Ελλάδα, δεδομένου ότι απαιτούν την άσκηση φιλο-κυκλικής δημοσιονομικής και διαρθρωτικής πολιτική. Αν ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ στην Ελλάδα αποδυναμωθεί - για παράδειγμα, λόγω της προσφυγικής κρίσης, των γεωπολιτικών συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή ή από άλλες εξωτερικές διαταραχές - τότε αυτόματα θα πρέπει να περικοπούν και άλλες δαπάνες ή να αυξηθεί η φορολογία και έτσι η χώρα θα οδηγηθεί ακόμη βαθύτερα στην κρίση. 
Και πάλι βλέπουμε το εξής: τα τελευταία έξι χρόνια βιώνουμε σ' ολόκληρη την Ευρώπη τη ζημία που προκαλεί μια τέτοια φιλο-κυκλική πολιτική· θα έπρεπε λοιπόν τώρα να έχουμε επιτέλους πάρει το μάθημά μας από την εμπειρία αυτή.
 
Τρίτον: είναι ανέφικτο να εξαναγκάσουν την ελληνική κυβέρνηση

Φυσικά, οι αρχιτέκτονες των «προληπτικών μέτρων» έχουν κάτι άλλο στο μυαλό τους. Πιστεύουν ότι μπορούν να εξαναγκάσουν την ελληνική κυβέρνηση να εφαρμόσει τις μεταρρυθμίσεις που έχει υποσχεθεί, αν ειδάλλως απειλείται με αυτόματη εφαρμογή ακόμη πιο δυσάρεστων μέτρων. Αυτή η ιδέα ακούγεται έξυπνη αλλά δεν είναι. Ακόμη και τέτοια «μέτρα τύπου προστίμου», η ελληνική κυβέρνηση μπορεί να τα αποφύγει και αυτό θα κάνει. 

Γιατί ένα άλλο μάθημα από αυτά τα έξι χρόνια της ελληνικής κρίσης είναι το εξής: Οι δανειστές δεν μπορούν να επιβάλουν την ελληνική κυβέρνηση την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων παρά τη θέλησή της. Εδώ και πολλά χρόνια το προσπαθούν και πάντοτε αποτυγχάνουν. Αντίθετα, οι δανειστές θα πρέπει να διερευνήσουν πώς επιτελους θα μπορέσουν να μεταβιβάσουν στην ελληνική κυβέρνηση την «κυριότητα» των μεταρρυθμίσεων. Αντί για «πρόστιμα» όταν οι μεταρρυθμίσεις παραλείπονται, οι δανειστές θα πρέπει να ανταμείβουν την ελληνική κυβέρνηση για τις μεταρρυθμίσεις που εφαρμόζει επιτυχώς. 
Αυτό το κεντρικό σημείο αφορά και την περικοπή του χρέους, την οποία ζητούν όλο και πιο έντονα το ΔΝΤ και ορισμένοι Ευρωπαίοι, ενάντια στην αντίσταση της Γερμανίας. Το επόμενο έτος, το δημόσιο χρέος της Ελλάδας μπορεί να αυξηθεί μέχρι και το 200 % του ΑΕΠ.

 

Η εξυπηρέτηση του χρέους πρέπει να συνδεθεί με το ρυθμό της οικονομικής ανάπτυξης

Είναι λανθασμένη η αντίληψη ότι οι μελλοντικές πληρωμές τόκων για το χρέος αυτό είναι μικρές. Γιατί τα επιτόκιά τους είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους συνδεδεμένα με τα επιτόκια της αγοράς στη ζώνη του ευρώ. Αν αυτά τα επιτόκια, που είναι τώρα πάρα πολύ χαμηλά, επανέλθουν και πάλι στην κανονική κατάσταση στα χρόνια που έρχονται (όπως ελπίζουμε), τότε η Ελλάδα θα πρέπει ίσως να πληρώνει τόκους με επιτόκια τουλάχιστον 5 έως 6 %. Άν συνυπολογίσουμε και τις αποπληρωμές του κεφαλαίου του χρέους, οι οποίες, λόγω της περιόδου χάριτος, θα αρχίσουν μόνον μετά το 2023, τότε η Ελλάδα πιθανώς θα πρέπει να καταβάλλει ετησίως περισσότερο από το 15 % του ΑΕΠ της για την εξυπηρέτηση του χρέους. Όλοι συμφωνούν ότι αυτό θα ήταν υπερβολικό και μη βιώσιμο. 
Γι' αυτόν τον λόγο, η Ευρώπη θα πρέπει να δώσει στην Ελλάδα μια προοπτική για αναδιάρθρωση του χρέους της: όχι διαγραφή χρέους, αλλά μια σύνδεση των αποπληρωμών τόκων με το ρυθμό της οικονομικής ανάπτυξης στην Ελλάδα. Όταν η χώρα θα αντιμετωπίζει δυσκολίες και δεν αυξάνεται το ΑΕΠ της, τότε θα διευκολύνεται με χαμηλότερο ύψος αποπληρωμών τόκων. Όταν αυξάνεται το ΑΕΠ της, οι δανειστές θα λαμβάνουν ένα οριοθετημένου ύψους μερίδιο αυτής της επιτυχίας της. 

Αυτή η ρύθμιση, εκτός από τη μεγάλη βελτίωση της βιωσιμότητας του χρέους (πράγμα που αποδεικνύεται από μια μελέτη του Ινστιτούτου DIW στο Βερολίνο), θα δώσει και ένα σημαντικό μήνυμα προς την Ελλάδα: Δεν θέλουμε να σας τιμωρήσουμε, αλλά θέλουμε να είστε επιτυχείς· γι αυτό το λόγο συμμμετέχουμε στην προσπάθεια να βγεί η χώρα από την κρίση. 

Υπάρχει ακόμη η δυνατότητα να αποφευχθεί η κλιμάκωση της ελληνικής κρίσης. Ωστόσο, για το σκοπό αυτό, οι δανειστές δεν πρέπει μόνον να πείσουν την ελληνική κυβέρνηση να συνεχίσει τις μεταρρυθμίσεις, αλλά πρέπει να αποφύγουν το λάθος των «προληπτικών μέτρων» και να προσφέρουν στην Ελλάδα μια προοπτική αναδιάρθρωσης του χρέους, ως αντάλλαγμα για την επιτυχή ολοκλήρωση του τρίτου προγράμματος βοήθειας. Έτσι μπορούμε να αποφύγουμε την επόμενη πράξη του ελληνικού δράματος.

Ο Marcel Fratzscher, από τους πιο γνωστούς οικονομολόγους της Γερμανίας, είναι πρόεδρος του Γερμανικού Ινστιτούτου Έρευνας της Οικονομίας (Deutsches Institut für Wirtschaftsforschung - DIW) στο Βερολίνο και καθηγητής Μακροοικονομίας και Χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου. Εργάστηκε επίσης στην ΕΚΤ ως σύμβουλος και δίδαξε Διεθνές Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο Γκαίτε της Φρανκφούρτης.
Δεν είναι σύμβουλος της καγκελαρίου Μέρκελ, όπως λανθασμένα γράφτηκε στον ελληνικό Τύπο, αλλά επιστημονικός σύμβουλος στο Ομοσπονδιακό Υπουργείο για την Οικονομία και την Ενέργεια (με υπουργό τον Σοσιαλδημοκράτη Πρόεδρο Ζίγκμαρ Γκάμπριελ).

Μαζί με τους Henrik Enderlein, Clemens Fuest, Jakob von Weizsäcker και άλλους νομικούς, οικονομολόγους και πολιτικούς επιστήμονες με φιλοευρωπαϊκή ή και φεντεραλιστική κατεύθυνση, ίδρυσαν την Ομάδα Γκλίνικερ (Glienicker Gruppe).

Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση:

Άρμιν φον Μπόγκνταντυ, Μάρτσελ Φράτσερ, Γκούντραμ Βολφ: Το χρέος της Ελλάδας μπορεί και πρέπει να ελαφρυνθεί εντός της ευρωζώνης. Συσχέτιση επιτοκίων με την ανάπτυξη και μορατόριουμ πληρωμών
  
«Βοηθήστε την Ελλάδα!» Οι όμιλοι Άϊφελ και Γκλίνικε (Γαλλία, Γερμανία)
  
Μάρτιν Γκράιφε: Ο Σόιμπλε, ο Μπόφινγκερ και οι άλλοι: Οι «Πέντε Σοφοί» διαφωνούν. Η διαμάχη για το μέλλον της ευρωζώνης μόλις άρχισε
  
Ευρώπη, 2015 και 2016. Που θα καταλήξει το αδιέξοδο; Συνέντευξη του Κλάους Όφφε