Τέλος μιας εποχής για τη Γερμανία (και την Μέρκελ*). Ώρα της βαθιάς κρίσης και της περισυλλογής για τη Σοσιαλδημοκρατία - Με δύο άρθρα του Β. Μυνχάου

«Το αποτέλεσμα της πολιτικής ανισότητας είναι απώλεια ισχύος των κοινοβουλίων, των πολιτών και των συνδικάτων, ενώ τα εκτελεστικά όργανα και οι ελίτ, πολιτικές και οικονομικές, κερδίζουν ισχύ. Όσο πιο δραματικές είναι οι αλλαγές, τόσο πιο γρήγορα μένουν χωρίς εναλλακτικές λύσεις όλοι (και όσοι έχουν μεγάλη, και όσοι έχουν μικρή δύναμη). Το πεδίο των εναλλακτικών λύσεων συρρικνώνται στο έπακρο, και εκείνος ή εκείνη που έχει τη μεγαλύτερη ηγετική ευθύνη θα έχει χάσει όλη του/της την ισχύ, ακριβώς όταν θα βρίσκεται στο απόγειο της δύναμης. Αυτός είναι ο τελικός προορισμός της Άνγκελα Μέρκελ». 

Αυτά έγραφε, ήδη το 2015, ο Γερμανός κοινωνιολόγος Hauke Brunkhorst μιλώντας για την πολιτική στη Γερμανία και στην Ευρώπη (βλ. → εδώ ← ελληνική μετάφραση). Και δεν ήταν ο μόνος. Πέρισυ μας το ξαναθύμισε ένας από τους πιο διορατικούς και νηφάλιους αναλυτές της ευρωπαϊκής οικονομίας και πολιτικής, ο Wolfgang Münchau, με άρθρο στους Financial Times υπό τον τίτλο «Προετοιμαστείτε για μια μετατόπιση ισχύος μετά τις γενικές εκλογές στη Γερμανία». Αυτό ακριβώς συμβαίνει τώρα. Η Γερμανία ακολουθεί τον δρόμο του κατακερματισμού στο κομματικό φάσμα, όπως η Γαλλία, η Ολλανδία, η Αυστρία, η Ιταλία, η Ελλάδα και άλλοι: Τα μεγάλα παραδοσιακά κόμματα, CDU/CSU και SPD, μόλις και μετά βίας συγκέντρωσαν αθροιστικά το 50 %. Μετά την κατηγορη-ματική αυτοτοποθέτηση των Σοσιαλδημοκρατών στην αντιπολίτευση, ο μοναδικός δρόμος που άφησε το εκλογικό αποτέλεσμα για σχηματισμό κυβέρνησης είναι το κακοτράχαλο μονοπάτι προς την Μαυρο-Πρασινο-Κίτρινη «Τζαμάικα» που πιθανώς θα αποδειχθεί και αυτό αδιάβατο. Έτσι στη συρρικνωμένη πλευρά της Πύρρειας νικήτριας Μέρκελ, μια σκέψη κυριαρχεί: «Άλλη μια τέτοια νίκη και θα χαθούμε εντελώς». Μικρό αυτό το ίδιο το κακό· όμως η ενίσχυση των ακροδεξιών (AfD) και των ακραίων νεοφιλελεύθερων με ευρωσκεπτικιστική λογική (FDP), με μεγάλες μετατοπίσεις, διασπορά και κατακερματισμό του εκλογικού σώματος αυξάνει πολύ τους κινδύνους για την Ευρώπη. Και οι πολλοί δεν το περίμεναν. Εδώ και καιρό «οι κίνδυνοι σταθερά υποεκτιμώνται»· αυτό μας το θύμισε ξανά ο Wolfgang Münchau στο περισυνό άρθρο, όμως θεωρούσε ανοιχτό το ενδεχόμενο ενός ακόμη κυβερνητικού μεγάλου συνασπισμού Χριστιανοδημοκρατών - Σοσιαλδημοκρατών για μια συνέχεια στο ίδιο στραβό-κουτσό, αλλά κάπως βατό, ευρωπαϊκό μονοπάτι. Αλλά αυτό το ακύρωσαν οριστικά οι βίαιες ανατροπές στο εκλογικό αποτέλεσμα.
Και τι θα κάνουν τώρα οι Σοσιαλδημοκράτες; Μετά την βραχυχρόνια εκτόξευση στα σύννεφα με τον νέο τους ηγέτη Μάρτιν Σουλτς, έπεσαν στο βαθύ εκλογικό πηγάδι με το χειρότερο ποσοστό της μεταπολεμικής τους ιστορίας. Σε τέτοιο πολιτικό τρενάκι του τρόμου σπάει και ο πιο ανθεκτικός χαρακτήρας. Πρώτα-πρώτα, ένα είναι σαφές: Το τί θα κάνουν δεν αφορά μόνον αυτούς. Και δεν θα έχει επιπτώσεις μόνον στο δικό τους κόμμα και στη Γερμανία. Πριν από μισό χρόνο, σ' αυτόν εδώ τον ιστοχώρο γραφόταν το εξής: «[...] Το μέλλον και η μοίρα της ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας θα κριθεί εκεί όπου γεννήθηκε τον 19ο αιώνα, εκεί όπου ενηλικιώθηκε και έχει τις πιό βαθειές ρίζες της». Δηλαδή κατά πρώτο λόγο στο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας και κατά δεύτερο στο Εργατικό Κόμμα της Βρετανίας. Το πιο σημαντικό: Η μοίρα της Σοσιαλδημοκρατίας δεν αφορά μόνον τους ίδιους τους Σοσιαλδημοκράτες, αλλά την Αριστερά ως όλον (μόνον αριστεροί χωρίς συνείδηση της ιστορίας της το παραβλέπουν αυτό). Και σε μεγάλο βαθμό, συνδέεται επίσης με την τύχη του ευρωπαϊκού κράτους πρόνοιας, με το μέλλον των ευρωπαϊκών κοινωνιών και με τη συνοχή της κοινής συντροφιάς των χωρών της ηπείρου μας σε έναν κόσμο απότομων μεταβολών, ραγδαίων οικονομικών ή γεωπολιτικών μετατοπίσεων και σκοτεινών κινδύνων.

Στο νεότερο άρθρο που δημοσιεύουμε πρώτο, γραμμένο μια βδομάδα πριν τις εκλογές στη Γερμανία και αναμένοντας το βέβαιο αποτέλεσμα, ο Μύνχάου περιέγραψε τον μόνο δρόμο που απέμεινε στους Σοσιαλδημοκράτες - και όχι μόνον της Γερμανίας, οι οποίοι φαίνεται πως ήδη στρέφονται προς αυτόν: Βαθειά περισυλλογή, μακριά από κυβερνήσεις, κατανόηση της πραγματικής πραγματικότητας, νέες ιδέες. Δρόμος πιο κακοτράχαλος ακόμη και από τον «βραχώδη δρόμο για την Τζαμάικα». Όμως, άν και αυτός αποδειχτεί αδιάβατος, τούτο το αδιέξοδο θα είναι ασύγκριτα πιο καταστρεπτικό από ένα κυβερνητικό αδιέξοδο στη Γερμανία. 

Γ. Ρ.

1. SPD: Ο καιρός της περισυλλογής και της ανασυγκρότησης

© ft - Wolfgang Münchau: Time for Germany’s Social Democrats to regroup and reflect, 17.9.2017

  

Η επαπειλούμενη εκλογική καταστροφή για το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας μου θυμίζει κάπως τον περιβόητο ορισμό της τρέλας: Είναι το να επαναλαμβάνεις διαρκώς το ίδιο πράγμα και να περιμένεις διαφορετικά αποτελέσματα. Το SPD έχασε τις προηγούμενες τρεις εκλογές με το να αυτοτοποθετηθεί στο ήδη κατειλημμένο πολιτικό κέντρο της Γερμανίας. Με τον Μάρτιν Σουλτς (Martin Schulz) ως νέο ηγέτη του, είναι βέβαιο ότι θα χάσει και πάλι. 

Αμπελοχώραφα στον κομματικό χάρτη αντί προγραμματικής πολιτικής. Η συζήτηση στον «ενδιάμεσο χώρο» και η εποχή Σημίτη

Στις συζητήσεις για την ανασυγκρότηση του πολιτικού χώρου που ορίζεται άλλες φορές ως της «κεντροαριστεράς», άλλες φορές ως «ενδιάμεσος» ή κεντρώος και πιο σπάνια - αλλά σύμφωνα με την τυπική ορολογία της λοιπής Ευρώπης - ως σοσιαλδημοκρατικός, μια από τις ενδιαφέρουσες παρεμβάσεις ήταν το κριτικό-υποστηρικτικό άρθρο του Μάνου Ματσαγγάνη υπό τον τίτλο Το Τέλος της Αρχής στην εφημερίδα Τα Νέα (16.9.2017)· με αυτό το γραπτό, ο Μ. Μ. δηλώνει το ενδιαφέρον του και αυτοτοποθετείται πολιτικά στον χώρο αυτό. Είναι ενδιαφέρουσα, εκτός των άλλων, διότι ο Ματσαγγάνης είναι αυτά τα χρόνια ένας από τους λίγους που επισημαίνουν διαρκώς και επίμονα στον δημόσιο διάλογο το πρόβλημα της υψηλής κοινωνικής ανισότητας στην Ελλάδα. Μάλιστα, το τεκμηρίωσε με την ερευνητική του δραστηριότητα ως οικονομολόγος και επισήμανε τη διαχρονικότητά του: Τόσο στη μακροχρόνια περίοδο της διαρκούς και έντονης ανόδου του ονομαστικού ΑΕΠ όσο και στην επόμενη φάση της απότομης πτώσης. Αντίθετα με πιο διαδεδομένες απόψεις, το έβλεπε ως μια ελληνική σταθερά «πριν και μετά τα μνημόνια», όπως θα έλεγε κανείς στην τετριμμένη πολιτική καθομιλουμένη. Ωστόσο, στο επίκεντρο αυτής της κριτικής-υποστηρικτικής παρέμβασης του θέτει κυρίως το ζήτημα των ευθυνών: 

«Ο ενδιάμεσος χώρος», γράφει, «πλήρωσε τα σπασμένα της βαθιάς και παρατεταμένης οικονομικής κρίσης της τελευταίας δεκαετίας. Εν μέρει δικαίως. Το ΠΑΣΟΚ – ιδίως της προ Σημίτη εποχής – συνέβαλε καθοριστικά στην εδραίωση της πεποίθησης ότι για να γίνει πλουσιότερος ένας λαός αρκεί να εκλέξει μια αρκούντως κιμπάρικη κυβέρνηση».

Δεν το γράφει ρητά, όμως δεν είναι αλήθεια πως αυτό έχει άμεση σχέση και με την καθιέρωση της υψηλής κοινωνικής ανισότητας ως μετρήσιμης σταθεράς του μεταπολιτευτικού μας βίου; Και γενικά είναι αξιοπαρατήρητο, ότι πλήν εξαιρέσεων (π.χ., Μ. Ματσαγγάνης, Τάσος Γιαννίτσης), στις συζητήσεις αυτού του υπό ανασυγκρότηση «ενδιάμεσου χώρου», το πρόβλημα της σταθερά υψηλής κοινωνικής ανισότητας στην Ελλάδα δεν φαίνεται να θεωρείται θέμα υψηλής προτεραιότητας· και σε κάθε περίπτωση δεν συσχετίζεται στενά ούτε με την οικονομική αποτυχία ούτε με τα πολιτικά ζητούμενα μιας Ελλάδας σε επανεκκίνηση.  
Ας δούμε λοιπόν πιο γενικά, παίρνοντας ως αφορμή μόνον την παρέμβαση Ματσαγγάνη, πώς συνδέεται αυτό που επισημαίνει - οι πολιτικές που βιώσαμε στο παρελθόν - με την  οικονομική αποτυχία, με τις δυσλειτουργίες της δημοκρατίας και με την καταστροφή της κοινωνικής συνοχής.

Μια αγορά, ένα νόμισμα, μια δημοκρατία. Η Ευρώπη και η αφωνία περί Ευρώπης στις γερμανικές εκλογές

της Ούλρικε Γκερό

  

© NDR - Ulrike Guérot: Ein Markt - eine Währung - eine Demokratie, 18.08.2017

  

1: Η γερμανική πολιτική βρίσκεται αντιμέτωπη με την απαίτηση για λειτουργούσα Ευρώπη

Μέχρι τη στιγμή αυτή, το 2017 δεν ήταν κακό έτος για την ευρωπαϊκή πολιτική. Οι ακροδεξιοί της Αυστρίας και της Ολλανδίας, ο Norbert Hofer και ο Geert Wilders, εμποδίστηκαν από την άνοδο στην εξουσία. Στη Γαλλία, ο Emmanuel Macron κέρδισε τις προεδρικές εκλογές. Έχει όμως η Ευρώπη την πολυτέλεια να χαλαρώσει και να ακινητοποιηθεί; Καθόλου, γιατί η ευρωπαϊκή δημοκρατία πρέπει επειγόντως να επαθεμελιωθεί. 

Υπέρ αυτής της άποψης δεν συνηγορεί μόνον το αποτέλεσμα των βρετανικών κοινοβουλευτικών εκλογών, το οποίο, και δεν έδωσε το πράσινο φως για μια «σκληρή Brexit», αλλά μάλλον εξέφρασε και μιαν αμφιβολία που είναι αδύνατο να παραβλεφθεί, εξαιτίας της οποίας η Brexit φαίνεται να αμφισβητείται και πάλι. Δεύτερον, συνηγορεί και το γεγονός ότι ο Εμμανουέλ Μακρόν εμφασίστηκε στον πολιτικό στίβο με τη σαφή δέσμευση ότι η ευρωζώνη πρέπει να αναδιοργανωθεί θεσμικά και οικονομικά. Και τέλος, εν τω μεταξύ εμφανίστηκε μια ζωντανή κοινωνία των πολιτών η οποία, με τη λέξη-κλειδί: #pulseofeurope, βγαίνει στο προσκήνιο για την Ευρώπη, ακόμη και στην Ανατολική Ευρώπη, στην Πολωνία, στην Ουγγαρία, στη Ρουμανία ή στην Τουρκία. Για την Ευρώπη, για ελευθερία, δημοκρατία, για κοινωνικό κράτος και κράτος δικαίου. Η αναδιοργάνωση της Ευρώπης έχει γίνει σκοπός της ευρωπαϊκής κοινωνίας των πολιτών.

Wendy Brown, Micha Brumlik, Ulrike Guérot, Mathias Greffrath  (© Blätter für deutsche und internationale Politik)

Άνοδος της Ακροδεξιάς: Προκαλεί μεγάλη ανησυχία, αλλά όχι αυτοεξέταση και έρευνα για το πώς και το γιατί

του Γιάκομπ Άουγκστάιν
 

© Der Spiegel - Jakob Augstein: AfD vor Einzug in den Bundestag Tüchtig aufgeregt, wenig überlegt, 11.09.2017

Με αφορμή το γερμανικό κόμμα της Εναλλακτικής (AfD), το οποίο γεννήθηκε ως ακραία ευρωσκεπτικιστικό-νεοφιλελεύθερο και ενηλικιώθηκε ως ακροδεξιό εθνικιστικό-ρατσιστικό, ο Jakob Augstein λέει πράγματα που ισχύουν ευρύτερα. Μιλά για το πώς αντιμετωπίζουν οι Δυτικές κοινωνίες και οι φιλελεύθερες δημοκρατίες την άνοδο ακροδεξιών ή ριζοσπαστικών εθνικιστικών κομμάτων: Στη Γερμανία, στις ΗΠΑ, στην Ελλάδα, στη Βρετανία ή αλλού. «Πρέπει να ανησυχούμε και να αναστατωνόμαστε πολύ», λένε· «αλλά προς Θεού, δεν πρέπει θέσουμε το ερώτημα πώς σχετίζεται η άνοδος αυτή με εμάς. Με το τί πράξαμε και τί πράττουμε εμείς οι φιλελεύθεροι δημοκράτες».
Κι όταν το εκλογικό ποσοστό ενός κόμματος σαν την ΧΑ εμμένει σταθερά επί αρκετά χρόνια λίγο κάτω από το 10 %, αυτό δεν είναι σοβαρή ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά στη δημοκρατική Πολιτεία και στην κοινωνία που το παράγει; 

Γ. Ρ.

  

Η χειρότερη υποψία επαληθεύτηκε: Η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) είναι κόμμα ακροδεξιό. Με δεδομένη την γενική αγανάκτηση για το e-mail που αποδίδεται στην πολιτικό αυτού του κόμματος Αλίς Βάιντελ (Alice Weidel), έρχεται στο νού, κάπως παραλλαγμένο, ένα παλιό ανέκδοτο για τον «Τιτανικό»: Τουλάχιστον τώρα, κανείς πια δεν μπορεί να πει ότι δεν ήξερε τι υποστηρίζει η AfD.  
Παράλογο. Οι ψηφοφόροι της AfD το ήξεραν  πολύ καλά ήδη από πριν. Οι άνθρωποι αυτοί δεν ψηφίζουν αυτό το κόμμα παρόλες τις ακροδεξιές του εκρήξεις, αλλά ακριβώς εξαιτίας αυτών. Τι λέει το κόμμα αυτό για τη Γερμανία;
Οι Άραβες, οι Τσιγγάνοι είναι «λαοί χωρίς πολιτισμό», οι κυβερνητικοί πολιτικοί της Γερμανίας είναι «γουρούνια» και η Γερμανία «δεν είναι κυρίαρχο κράτος». Αυτά φέρεται να έγραψε πριν λίγο καιρό στη Φρανκφούρτη η Alice Weidel, η ωραία οικονομολόγος, και τώρα, στην τελευταία φάση της προεκλογικής εκστρατείας, αυτές της οι λέξεις πλανώνται παντού στον αέρα. Αλλά η Βάιντελ δεν είναι μόνη της. Δίπλα της, σ' αυτό το κόμμα βρίκονται ο κακός Μπιερν Χέκε (Björn Höcke) που μιλάει για «το μνημείο της ντροπής» [αναφερόταν στο Μνημείο του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο] και ο κομψός Αλεξάντερ Γκάουλαντ (Alexander Gauland), που θέλει να «ξεφορτωθεί» μια πολιτικό στέλνοντάς την στην Ανατολία [αναφερόταν στην τουρκικής καταγωγής βουλευτή - και μία από τις αντιπροέδρους του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας - Aydan Özoguz, η οποία από το 2013 είναι υπουργός παρά την καγκελλάριο Μέρκελ με αρμοδιότητα για τους μετανάστες, τους πρόσφυγες και την ενσωμάτωσή τους στη γερμανική κοινωνία]. Αυτή είναι ναζιστική ορολογία. 

Η αντιευρωπαϊκή αρχή της AfD και η ακροδεξιά-ρατσιστική της «ωριμότητα»

Μάικλ Σαντέλ: Ευρωπαίοι, ξυπνήστε από το «Αμερικανικό Όνειρο»

© Kultura Liberalna - Pobudka z amerykańskiego snu - Ο Michael Sandel μιλάει στον Łukasz Pawłowski, τεύχος 284  (24/2014),17.6.2014

  
Ο Michael Sandel είναι σήμερα ο πιό δημοφιλής καθηγητής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και πιθανότατα όλων των αμερικανικών πανεπιστημίων. Τα αμφιθέατρα όπου διδάσκει πολιτική φιλοσοφία είναι πάντα κατάμεστα. Η σειρά μαθημάτων του «Περί Δικαιοσύνης» είναι η πρώτη σειρά παραδόσεων του Χάρβαρντ που υπάρχει δωρεάν στο διαδίκτυο (youtube) και στην τηλεόραση. Την έχουν παρακολουθήσει δεκάδες εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο των κόσμο, περιλαμβανομένης της Κίνας, όπου ο Σαντέλ χαρακτηρίστηκε ως «η πιο επιδραστική αλλοδαπή προσωπικότητα της χρονιάς» (2011, China Newsweek).
Ο M. Σαντέλ μιλά στον Λούκας Παβλόφσκι της σπουδαίας πολωνικής πολιτικής επιθεώρησης Kultura Liberalna για τις δυσοίωνες επιπτώσεις μιας ελεύθερης αγοράς χωρίς περιοριστικούς φραγμούς, για τις συνέπειες των αυξανόμενων κοινωνικών ανισοτήτων σε ΗΠΑ και Ευρώπη, για την σιωπηλή, αυτοκαταστροφική επανάσταση που υφίστανται εδώ και δεκαετίες οι δυτικές δημοκρατίες: Από οικονομίες της αγοράς μετατρέπονται σε κοινωνίες της αγοράς.

Γ. Ρ.

  

Łukasz Pawłowski: Στα βιβλία σας προειδοποιείτε για τους κινδύνους που προέρχονται από την ελεύθερη αγορά. Όμως. τώρα συζητάμε σε μια χώρα όπου οι άνθρωποι, πριν από 25 χρόνια, αγωνίστηκαν με πολλές θυσίες για να κερδίσουν όχι μόνον την πολιτική τους ελευθερία αλλά και την οικονομική τους ελευθερία. Χάρις στην επιτυχία αυτού του αγώνα, η Πολωνία έχει φτάσει σε επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης στο οποίο θα ήταν αδύνατο να φτάσει με τέτοιο ταχύ ρυθμό αν είχε επιβιώσει το προηγούμενο σύστημα. Και τώρα έρχεστε εσείς εδώ από τις Ηνωμένες Πολιτείες, που θεωρούνται το πρότυπο της ελεύθερης αγοράς, για να μας προειδοποιήσετε για τα κακά αυτής της ελεύθερης αγοράς. Από τι ακριβώς θέλετε να μας προστατεύσετε; 
Michael Sandel: Αυτός είναι πολύ ενδιαφέρων τρόπος για να ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας. Μπορώ να ρωτήσω όλους εσάς που έχετε συγκεντρωθεί εδώ, τι σηματοδοτεί η 25η επέτειος των [πρώτων πολυκομματικών] κοινοβουλευτικών εκλογών στην Πολωνία του Ιουνίου 1989: Ελεύθερη αγορά ή ελευθερία; Και είναι αυτά τα δύο πράγματα ταυτόσημα; Ή μήπως είναι μια γιορτή της δημοκρατίας ή επίκληση κάποιου είδους αλληλεγγύης; Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορούμε να μιλήσουμε για το τί έγινε πριν από περίπου 25 χρόνια - πανηγυρίζουμε απλά και μόνον για την ελεύθερη αγορά ή για την έλευση μιας δημοκρατίας και μιας ελευθερίας που ήρθε μαζί με την ελεύθερη αγορά; Κατά μία έννοια, οι άνθρωποι που αγωνίστηκαν ενάντια στο προηγούμενο σύστημα, πιθανώς υποστήριζαν κάποιο ή κάποια από αυτά τα ιδανικά. Ένα από αυτά τα ιδανικά ήταν η οικονομική ελευθερία, και αυτό εκ πρώτης όψεως με βάζει σε δύσκολη θέση. Μόνον εκ πρώτης όψεως όμως· διότι ο στόχος μου δεν είναι να επικρίνω την ελεύθερη αγορά καθεαυτή. Θέλω μόνον να πω, ότι πρέπει να αρχίσουμε μια δημόσια συζήτηση για τα ηθικά όρια της ελεύθερης αγοράς. 

Ο Μ. Σαντέλ στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ

[Η σιωπηλή επανάσταση στις δυτικές δημοκρατίες: Από οικονομίες της αγοράς γίνονται κοινωνίες της αγοράς]

Ł. P. : Γιατί πρέπει να το κάνουμε;
Michael Sandel: Εδώ και μερικές δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες δυτικές χώρες έχουν υποβληθεί σε μια επανάσταση, σε μια πολύ σιωπηλή επανάσταση. Με τρόπο που δεν έγινε αντιληπτός από κανέναν, αυτο-μεταμορφωθήκαμε και από οικονομίες της αγοράς γίναμε κοινωνίες της αγοράς.

Φράνσις Φουκουγιάμα: «Ζούμε σε εποχή πολιτικής αποσύνθεσης. Ωστόσο, πιστεύω ακόμη στην πρόοδο»

© Kultura Liberalna (Βαρσοβία): I still believe in progress · ο Francis Fukuyama συζητά με τον Jarosław Kuisz και τον Łukasz Pawłowski, 13.6.2017

Το έτος 2017 σηματοδοτεί την 25η επέτειο από τη δημοσίευση ενός από τα πιο διάσημα έργα του Francis Fukuyama, του βιβλίου Το Τέλος της Ιστορίας και ο Τελευταίος Άνθρωπος, στο οποίο - παρακινούμενος και από τα κοσμοϊστορικά γεγονότα του 1989 - ισχυριζόταν ότι η εξάπλωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας σε όλον τον κόσμο μπορεί να σηματοδοτήσει το τελικό σημείο της κοινωνικοπολιτισμικής εξέλιξης της ανθρωπότητας και να γίνει η τελική μορφή διακυβέρνησης. Τι άλλαξε στον κόσμο από τότε μέχρι σήμερα και τι εξακολουθεί να ισχύει; Τι πρεσβεύει σήμερα ο Fukuyama για τη δημοκρατία και την άνοδο των λαϊκισμών, για την ιστορική μνήμη και τις εναλλακτικές μορφές καθεστώτων, για τις δυσλειτουργίες των δημοκρατικών θεσμών και για τις επιπτώσεις των μεγάλων μεταναστευτικών ρευμάτων;
Μια συζήτηση εφ' όλης της ύλης στην εξαιρετική δίγλωσση Πολωνική επιθεώρηση Kultura Liberalna (βλ. και Μετά την Κρίση - εξίσου αξιόλογη είναι η επίσης Πoλωνική Krytyka Polityczna).  Είναι μεγάλη έλλειψη το γεγονός ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πια σήμερα έντυπα ή ηλεκτρονικά περιοδικά με θεματολογία και ποιότητα ανάλογη, λόγου χάρη, με τα δύο αυτά Πολωνικά.

Γ. Ρ.
 

Jarosław Kuisz: Θυμάστε ακόμη, μετά από 25 χρόνια, ποιές ήταν οι πρώτες αντιδράσεις των ανθρώπων της Ανατολικής και της Δυτικής Ευρώπης απέναντι στο βιβλίο σας Το τέλος της ιστορίας και ο Τελευταίος Άνθρωπος; Υπήρξαν διαφορές ως προς το πώς προσλήφθηκε το βιβλίο αφενός στην Ανατολική και αφετέρου στην Δυτική Ευρώπη, δηλαδή στις μετα-κομμουνιστικές χώρες και στις χώρες που δεν γνώρισαν την διακυβέρνηση απο τον κομμουνισμό;
Francis Fukuyama: Υπήρξε μια διαφορά στην αρχή, το 1989, όταν δημοσιεύτηκε το σχετικό άρθρο μου στο περιοδικό «The National Interest». Μερικοί από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές μου ήταν από την Ανατολική Ευρώπη, ενώ οι κριτικές από την Δυτική Ευρώπη ή τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν πολύ πιο επικριτικές. Εκείνη την εποχή οι άνθρωποι στη Δυτική Ευρώπη θεωρούσαν τη δημοκρατία ως κάτι δεδομένο και μερικοί από αυτούς είδαν τη μετάβαση άλλων χωρών στη δημοκρατία ως δυνητικό πρόβλημα, ως πηγή αστάθειας. 

Αυτό έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια: Οι Δυτικοευρωπαίοι είναι τώρα λιγότερο πεπεισμένοι για την ανθεκτικότητα των δημοκρατιών τους. Από την άλλη πλευρά, ως αποτέλεσμα των πολιτικών εξελίξεων στην Ουγγαρία, τη Ρωσία και στη χώρα σας την Πολωνία, υπάρχει τώρα στην Ανατολική Ευρώπη η αίσθηση ότι μια δημοκρατία μπορεί να οπισθοδρομήσει· έτσι, βλέπουν τώρα τα επιχειρήματά μου με περισσότερο σκεπτικισμό . 

Βέβαια, έχει αλλάξει και η ίδια η επιχειρηματολογία μου. Την εποχή που έγραψα πρώτα το άρθρο και μετά το βιβλίο, είναι αλήθεια πως δεν είχα λάβει υπόψη το ενδεχόμενο μιας πολιτικής αποσύνθεσης, μιας πολιτικής παρακμής μεγάλης έκτασης στις Ηνωμένες Πολιτείες, πράγμα που συμβαίνει εδώ και λίγα χρόνια.

Egon Schiele: Παλιός Νερόμυλος (1916)