1989-2019, Ανατολική Ευρώπη. Οι κομμουνιστικές και οι φιλελεύθερες ελίτ τσαλαπάτησαν την ισότητα και τη δικαιοσύνη, οι λαϊκιστές επωφελούνται και συνεχίζουν

Δημητρίνα Πέτροβα

© Dissent Magazine - Dimitrina Petrova: The 1989 Revolutions and the Roots of Illiberal Populism, 24.10.2019

   

Η βαθιά κοινωνική αδικία στη μεταβατική φάση μετά την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, τροφοδότησε με ψήφους αντίδρασης και οργής την έκρηξη της λαϊκιστικής πολιτικής, της εχθρικής προς τις ελευθερίες του πολίτη, που παρατηρούμε σήμερα σε όλη την περιοχή.

Όμως το μεν άδικο μοντέλο «μετάβασης» στην οικονομία της αγοράς ήταν εισαγωγή από τη Δυτική Ευρώπη (όπου το 1989 είχαν ήδη εμπεδωθεί τα νεοφιλελεύθερα δόγματα και αποξηλώνονταν το κράτος πρόνοιας), οι δε νέες κοινωνικές ελίτ δομήθηκαν με βάση την παλιά νομενκλατούρα της κομμουνιστικής εποχής και τους απογόνους της, για τους οποίους η παλιά ελίτ φρόντιζε «να σπουδάζουν στα καλύτερα πανεπιστήμια της Δύσης». Όταν επικρίνουμε την ανελεύθερη, δεξιά λαϊκίστικη πολιτική στροφή στις κοινωνίες της Κεντρικής & Ανατολικής Ευρώπης μετά το 2010, πρέπει να είμαστε δίκαιοι με αυτούς τους ευρωπαϊκούς λαούς. Δηλαδή αυστηροί και σκληροί με τις τότε (και τώρα) επικρατούσες ιδέες στη Δυτική Ευρώπη, που έγιναν οδηγοί της Ανατολικής το 1989. Αυστηροί και σκληροί με τις παλιές ελίτ της κομμουνιστικής εποχής, όσο και με τις νέες φιλελεύθερες ελίτ (τις ευνοούμενες των Δυτικοευρωπαίων ειδημόνων της κοινωνικής μηχανικής), οι οποίες γρήγορα και αμοιβαία επωφελώς έγιναν ένα σώμα - μια ψυχή με τις παλιές.

Γ. Ρ.

  

Η ιδεολογική νίκη της φιλελεύθερης δημοκρατίας επί του κομμουνισμού διαμόρφωσε τον τρόπο με τον οποίο οι ιστορικοί, οι πολιτικοί και οι κοινωνικοί επιστήμονες κατανόησαν τα γεγονότα του 1989. Όμως, σήμερα, υπάρχουν ισχυρά επιχειρήματα για να δούμε με άλλο, αναθεωρημένο τρόπο τις επαναστάσεις του 1989· να ασκήσουμε κριτική στον τρόπο με τον οποίο οι επικρατούσες αφηγήσεις και θεωρίες έχουν παρουσιάσει αυτές τις επαναστάσεις, ουσιαστικά ως μετάβαση από την τυραννία του κόμματος-κράτους σε μια ελεύθερη και δημοκρατική κοινωνία. Μια πιο σύνθετη και πιο επακριβής εικόνα εκείνης της χρονιάς-ιστορικού σταθμού, δεν μας αποκαλύπτει μόνον τις διαφορετικές δυνατότητες που υπήρχαν εκείνη την ιστορική στιγμή, όμως παραγκωνίστηκαν και επισκιάστηκαν, αλλά και πώς οι ματαιωμένες προσδοκίες διαμόρφωσαν στις επόμενες δεκαετίες τις μετακομμουνιστικές κοινωνίες και πώς συνέβαλλαν στην άνοδο του ανελεύθερου λαϊκισμού στην περιοχή αυτή της Ευρώπης κατά την τελευταία δεκαετία.
Η σημερινή κυρίαρχη αφήγηση για τo 1989 κατανοεί και περγράφει σωστά ένα σημαντικό πράγμα: Η ελευθερία ήταν ο Πολικός Αστέρας που καθοδηγούσε τη δράση πολλών από τους επαναστάτες της εποχής εκείνης, ιδίως όσους ανήκαν στις πνευματικές ελίτ. Όμως η πλειοψηφία των ανθρώπων ήταν περισσότερο ενοχλημένη και οργισμένη από την προδοσία εκ μέρους των κομμουνιστικών καθεστώτων της υπόσχεσης για ισότητα, παρά από την έλλειψη πολιτικών ελευθεριών. Εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτών βγήκαν στους δρόμους και τις πλατείες των πόλεων της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης επειδή οι ελίτ των καθεστώτων εκείνων, οι οποίες είχαν υποσχεθεί ισότητα, αντί να εκπληρώσουν την υπόχεσή τους έχτισαν έναν νέο κόσμο προνομίων για τους εαυτούς τους. Το παράδοξο του 1989 είναι το εξής: Ο κομμουνισμός δέχτηκε επίθεση και κατεδαφίστηκε από τα αριστερά, από ανθρώπους με ανεκπλήρωτους πόθους για ισότητα, αλλά αυτός ο επαναστατικός δρόμος οδήγησε σε μια νέα κοινωνία, την οποία στη συνέχεια οι ίδιοι άνθρωποι βίωσαν ως ακόμη πιο άδικη από της προηγηθείσας κομμουνιστικής εποχής.

1989, Πολωνία, διαπραγματεύσεις στρογγυλής τραπέζης

Για το ψωμί, την παιδεία και την ελευθερία

Στην ιστορική περίοδο που δίκαια ή άδικα μερικοί τη βλέπουν ως συνεχόμενη και την αποκαλούν ακόμη μεταπολιτευτική, η οποία ήδη κρατά μισό αιώνα παρά τέσσερα χρόνια, πόσο εκπληρώθηκε το πιο διάσημο αίτημα που ακούστηκε στο Πολυτεχνείο - των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης, αλλά και στο Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων και αλλού - τον Νοέμβριο του 1973, και έκτοτε έμεινε εμβληματικό; 
1. Το ονομαστικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, μετρούμενο με βάση τον μέσο όρο, είναι βέβαια ένας πρώτος δείκτης για το «ψωμί». Σε πείσμα της μετά το 2008 κρίσης, αυτό που δείχνει είναι μια ανοδική κίνηση. Άλλοι αριθμοί, το διάμεσο (median) εισόδημα, η στατιστική κατανομή των εισοδημάτων στα ανώτερα, μεσαία και χαμηλότερα δεκατημόρια του πληθυσμού, και ιδίως ο σύνθετος δείκτης κοινωνικής ανισότητας Gini, δείχνουν εικόνα αρκετά πιο σκοτεινή και δυσάρεστη. Το διάμεσο (median) καθαρό εισόδημα είναι 7.863 € σε ετήσια βάση για το 2018, ήτοι 655 € το μήνα (βλ. Eurostat 30.8.2019). Στοιχειώδεις γνώσεις Στατιστικής αρκούν για να φανεί καθαρά πόσο απατηλή εικόνα δημιουργεί το αντίστοιχο κατά κεφαλήν ονομαστικό ΑΕΠ των 20.000 δολλαρίων (20.324,37 €). Και δεν είναι τυχαίο ότι κυρίως τέτοιοι δείκτες χρησιμοποιούνται ως έγκυροι στις αναλύσεις και στην επιχειρηματολογία σε «κανονικές» χώρες. Όχι ακόμη στην Ελλάδα. Το κοινώς λεγόμενο ότι «είμαστε 20 χρόνια πίσω», είναι άραγε άσχετο με  το θέμα ή μήπως απλοϊκή υπερβολή, τη στιγμή που βλέπουμε τέτοια ίχνη καθυστέρησης στη χρήση των «αριθμών» και των εργαλείων διάγνωσης της πραγματικότητας ακόμη και στη συζήτηση για το βιοτικό επίπεδο;

Και για να πάμε πέρα από τους αριθμούς: Πόσο καλό ψωμί μπορεί να κάνεις με την εμμονική εμπιστοσύνη, κρίση-ξε-κρίση-πριν-και-μετά-την-κρίση, στις ευεργετικές ιδιότητες του παμπάλαιου, χωρίς προζύμι, τρίπτυχου εθνικού βιοπορισμού με «τις δικές μας βιομηχανίες», δηλαδή τουρισμό-οικοδομή-ναυτιλία;

Novartis: Το σκάνδαλο πέθανε και ενταφιάστηκε, ζήτω το μετα-σκάνδαλο, να 'ναι καλά και τα κορόιδα

του Δημήτρη Κ. Ψυχογιού
 

© in.gr - Δημήτρης Κ. Ψυχογιός: Η υγεία των κορόιδων, 6.11.2019

  

«Τα κόμματα έχουν κλειστεί σε πύργο - γυάλινο, για να μπορούμε να παρακολουθούμε τις κονταρομαχίες τους, να χειροκροτούμε και να ψηφίζουμε», γράφει ο Δ. Ψυχογιός. 

Aς δούμε τη μεγάλη εικόνα: Όλη η αδιαφάνεια βυζαντινού τύπου με τις ανακριτικές και δικαστικές δολοπλοκίες για την υπόθεση Novartis, με τους λεγόμενους Ρασπούτιν, με τους πολιτικά αταίριστους εταίρους τους και με τους πολιτικά ομοαίματους (αλλά από άλλη παρέα) άσπονδους εχθρούς τους, πού κατέληξε στην πράξη; Στο να ξεχαστεί και να ξεπλυθεί, νομικά και πολιτικά, το ίδιο το ζήτημα, δηλαδή η καταλήστευση των ασφαλιστικών ταμείων, του Δημοσίου και όχι μόνον, μέσω της κατευθυνόμενης συνταγογράφησης και της υπερτιμολόγησης των φαρμάκων, και να συζητάμε μόνον για το μετα-ζήτημα. Το «σκάνδαλο» απέθανε και ετάφη, όμως στην περίκλειστη αλλά γυάλινη πολιτική σκηνή ζει και βασιλεύει το μετα-σκάνδαλο: Συζητούν μόνον εάν οι «Ρασπούτιν» και οι συνεργάτες τους στοχοποίησαν άδικα πολιτικούς ως χρηματιζόμενους από την φαρμακευτική εταιρία.

Τέτοια έργα τα ξαναείδαμε. Το φινάλε της κωμοτραγωδίας Novartis θυμίζει την πολιτική θύελλα περί «μαστρωπών»-ολιγαρχών στα ΜΜΕ που προκάλεσαν την περίοδο 2004-2007 οι τότε κυβερνώντες (για την ακρίβεια, τους ολιγάρχες τους αποκαλούσαν «νταβατζήδες»), η οποία, αντί για ξήλωμα των «μαστρωπών» και για ένα τέλος της μαστρωπείας, συνέβαλε, στην πράξη, στην πλήρη ασυδοσία τους. Άραγε, κατά λάθος συνέβη; Θριάμβευσε η ετερογονία των σκοπών, ή κάτι άλλο; Πάντως, κάπως έτσι, φτάσαμε στη σημερινή πραγματικότητα των ελληνικών μέσων ενημέρωσης. Κι όποιος δεν καταλαβαίνει, δεν ξέρει πού πατά και πού πηγαίνει...

Και τί θα γίνει άραγε τώρα με την Novartis, με το σκάνδαλο, με το μετα-σκάνδαλο και με τα νέα κοινοβουλευτικά δικαστήρια δι' αναψυχήν των κορόιδων; Χρησιμοποιώντας τα λόγια του Φρίντριχ Σίλλερ στο δράμα Η Συνωμοσία του Φιέσκο στη Γένοβα, «ο Μαύρος την τέλειωσε την δουλειά του» - εάν το διέπραξε κατά λάθος ή σκόπιμα είναι ερώτημα που δεν έχει και πολλή σημασία. Όπως κι άν έγινε, «ο Μαύρος τώρα μπορεί να φύγει».* Και έτσι, κανείς δεν θα ασχοληθεί ξανά με το τί γινόταν (και τί γίνεται) στο κύκλωμα του φαρμάκου. 

Γ. Ρ.

   
Έχει επιστημολογικό, ίσως και οντολογικό ενδιαφέρον, το ότι η βουλή δεν θα ασχοληθεί με το «σκάνδαλο Novartis» αλλά με το αν υπάρχει και ποιοι κατασκεύασαν σκάνδαλο που ίσως δεν υπάρχει. Όπως λέμε μετα-θεωρίες τις θεωρίες που μελετούν θεωρίες, εδώ έχουμε μετα-σκάνδαλο που το μελετά προ-ανακριτική επιτροπή – αυτό δεν έχει ξαναγίνει. Το τέλος του έργου το ξέρουμε όμως: η νεοδημοκρατική πλειοψηφία θα συντάξει το πόρισμά της, η συριζαϊκή μειοψηφία το δικό της, οι υπόλοιποι θα αποχωρήσουν διακριτικά ένας-ένας – πλην του ΚΙΝΑΛ μάλλον, που θα συνεισφέρει υποσημειώσεις στο πόρισμα της ΝΔ πριν το υπερψηφίσει.

Αφού έτσι έχουν τα πράγματα, τι νόημα έχει αν στη Επιτροπή θα μετέχουν ή όχι οι αξιότιμοι κκ Πολάκης και Τζανακόπουλος; Οι ίδιοι μπορούν να βρουν άλλες αφορμές να δίνουν παραστάσεις και ο ΣΥΡΙΖΑ άλλα θέματα ώστε να μπορεί να κραυγάζει ο κ. Ραγκούσης - με όλο το πάθος του προσήλυτου που πρέπει να πείσει τη νέα εκκλησία του για την ειλικρίνεια της πίστεώς του - ότι μας κυβερνά χούντα. Μόνο ο κ. Παπαγγελόπουλος αγωνιά: κινδυνεύει οι εξ αίματος συγγενείς του να τον παραπέμψουν σε δίκη – αλλά τέτοια είναι η πολιτική, κυριαρχούν αχάριστοι και εκδικητικοί συνωμότες, μαθαίνει στα γεράματά του ο αγνός ιδεολόγος.
Όλα είναι άριστα στον καλύτερο δυνατό κόσμο: κόμματα και πρόσωπα γράφουν πόντους για τις δημοσκοπήσεις ελπίζοντας ότι θα γίνουν ψήφοι στις εκλογές.

* Friedrich Schiller: «The Mohr hat seine Arbeit getan, der Mohr kann gehen»

Ο Ταγίπ με τον Βλαντίμιρ ειρηνευτές στο Σότσι, ο Εμμανουέλ Μακρόν σε ρόλο σαμποτέρ στις Βρυξέλλες - Εποχή των τεράτων ή νέα κανονικότητα;

Εάν οι Κούρδοι της Συρίας, μέχρι χθες σύμμαχοι και συμπολεμιστές των Αμερικανών, «αφήνονται με τόση ευκολία στην τύχη τους, τότε τι μπορούν να περιμένουν άλλοι σύμμαχοι των ΗΠΑ, που δεν έχουν χάσει μάλιστα χιλιάδες μαχητές στο μέτωπο»; Ο σημερινός Πρόεδρος των ΗΠΑ επικαλείται βέβαια ιστορικά γεγονότα: «Στο κάτω-κάτω, σύμμαχοι-ξεσύμμαχοι, και παρόλο που μας αρέσουν, αυτοί οι Κούρδοι δεν βοήθησαν την Αμερική στην απόβαση της Νορμανδίας το 1944».  Αλλά αυτό το επιχείρημα του Ντόναλντ Τραμπ, ακριβώς επειδή μοιάζει με ανέκδοτο και είναι λόγια παιχνιδιάρικα ἐν οὐ παικτοῖς, δίνει ακόμη μεγαλύτερη έμφαση στο ερώτημα του αρθρογράφου της Καθημερινής (Ν. Παπαδόπουλος, «Οι σταθερές έχουν χαθεί», 23.10.2019).

Από την άλλη πλευρά, για το πόσο η σημερινή, η κυβερνώσα Ευρωπαϊκή Ενωση, μπορεί να οικοδομήσει αντίβαρα εμπιστοσύνης, τα πράγματα μιλούν επίσης από μόνα τους. «Μόλις που κατάφερε, με σκληρά προγράμματα λιτότητας που έφεραν την άνοδο της ξενοφοβίας και της Ακροδεξιάς, να ξεπεράσει το οικονομικό τσουνάμι της Lehman Brothers. Πέντε χρόνια τώρα, όμως, δεν κατάφερε να συμφωνήσει σε μια συνολική πολιτική για τη Συρία, ενώ επέτρεψε στην Τουρκία να ελέγχει την κάνουλα των προσφυγικών ροών», γράφει ο ίδιος αρθρογράφος. 
Άς θυμόμαστε όμως καλύτερα τους ανθρώπους, τα λόγια και τα έργα τους. Πρόβλημα δεν είναι μόνον τα βάρη της προσφυγικής κρίσης που επωμίζεται ο ευρωμεσογειακός Νότος, ιδίως η Ελλάδα και η Ιταλία. Γιατί και η κεντρική πολιτική της Άνγκελα Μέρκελ, δηλαδή ο χειρισμός για τη χώρα της, εξαρχής καταγγέλθηκε ως ανεύθυνη και ανήθικη, με επιχειρήματα πολιτικά και ηθικά, από σχολιαστές λίγους μεν, αλλά κάθε άλλο παρά δεξιούς.  Είναι πολλά και αλληλένδετα: Selfies με μετανάστες, «θα τα καταφέρουμε», «η δημοκρατία να είναι συμβατή με τις αγορές»· αλλά και η αναβάθμιση της τουρκικής ημιδημοκρατικής εξουσίας σε ρυθμιστή των μεταναστευτικών ρευμάτων ήταν έργο δικό της.

Ιστορίες με Πύθωνες και άλλα φίδια

Ηθοποιός σημαίνει Φως;

Τελικά, από την παρέλαση των δέκα νεαρών ηθοποιών α λα Monty Python προέκυψε ολόκληρο τσίρκουλο. Αρκετοί, ακόμη και ο ευρωβουλευτής της ΝΔ κ. Σ. Κυμπουρόπουλος, σήκωσαν ευτυχώς το γάντι - ή μάλλον τον μπερντέ - για να δουν και όσοι δεν γνωρίζουν τί έχει μέσα το Μεντράνο.
Μας τα έλεγε πάντα ο Αριστοφάνης, μας τα είπαν και οι βρετανοί Πύθωνες. Με χιούμορ, είτε χοντρό είτε δηλητηριώδες, μπορεί να ξεσκεπαστεί η βαθύτερη ουσία των πραγμάτων. Οι δέκα κοπέλες μας θύμισαν, για μια φορά ακόμη, τί παράδεισο της πολιτικής είχαμε και έχουμε στα δικά μας μέρη. Τουλάχιστον ο ηθοποιός, τώρα δήμαρχος, Γιάννης Βούρος, θα έπρεπε να ξέρει από δρώμενα και πώς παίζεται επί σκηνής ο πολιτευτάκιας. Δυστυχώς ήταν κακή ηθοποιία. Για να κάνεις τον βλαχοδήμαρχο, πρέπει να μπορείς να τον παίξεις με κάποιο χιούμορ. Κατά προτίμησιν βρετανικόν. Είναι απαραίτητο, ιδίως στις δύσκολες σκηνές. Αυτός είχε την ατυχία να τρακάρει με Πύθωνα, αλλά τυλίχτηκε ανάμεσα στις σκοτεινές ερπετο-σπείρες και o ηθοποιός έπαυσε να σημαίνει φώς.
Ακούσαμε και είδαμε πάλι ιστορίες με φίδια και με φιδέμπορους. 
Ο συνάδελφός του ο Αποστόλης Γκλέτσος στην ατυχία του είχε τύχη: Εκείνος τράκαρε με αγριογούρουνο. Φτηνά τη γλύτωσε ο ίδιος: Πήρε πέντε τούμπες το SUV, το αυτοκίνητο καταστράφηκε, το άτυχο γουρούνι σκοτώθηκε, το έκαναν ψητό οι τυχεροί άνδρες και γυναίκες της Τροχαίας που έτρεξαν στο περιστατικό.
Τι έχουν πάθει τελοσπάντων αυτοί οι ηθοποιοί που έγιναν δήμαρχοι και πολιτικοί; Πώς μπλέκουν έτσι σε αδικαιολόγητα τροχαία, δεν βλέπουν τις προειδοποιητικές πινακίδες;