Πολλή πολιτική αλλά χωρίς περιεχόμενο, δημοκρατία μακριά από τον «δήμο»

Εμφανώς στην «ιδιόμορφη περίπτωση» της Ελλάδας, λιγότερο εμφανώς αλλού, η πολιτική και οι πολιτικές δυνάμεις εντός του κράτους μοιάζουν σήμερα να χάνουν το περιεχόμενό τους και να απομένουν άδεια κελύφη και ετικέττες. Κόμματα και πολιτικοί αλληλομάχονται, διεκδικούν με αμφιλεγόμενα μέσα την ψήφο ή την ανοχή των πολιτών αλλά δεν φαίνεται να «κάνουν πράγματα». Τα πραγματικά σημαντικά γεγονότα διαδραματίζονται σε διεθνικό και υπερεθνικό επίπεδο: Στις αμοιβαίες σχέσεις των χωρών της Δύσης μεταξύ τους και με ισχυρές αναδυόμενες χώρες όπως η Κίνα, διαδραματίζονται ως ανεξέλεγκτες ροές κεφαλαίων και ως συστημικές πιέσεις ή κρίσεις ενός χρηματοοικονομικού καπιταλισμού που δεν γνωρίζει σύνορα. Σε ασταθείς ζώνες, όπως στη Μέση Ανατολή, διαδραματίζονται ως εξεγέρσεις, πολεμικές συγκρούσεις ή έξωθεν επεμβάσεις, που μετατρέπουν ολόκληρους πληθυσμούς σε πρόσφυγες χωρίς πατρίδα.

François Bouchot (1840):
Ναπολέων Βοναπάρτης, το πραξι-
κόπημα της 18ης Μπρυμαίρ

Το κλίμα είναι συγκρουσιακό. Όμως η ίδια η δημοκρατική διαπάλη όπως την ξέραμε και μας ήταν οικεία, η μέσα στα όρια του κράτους, μοιάζει απλησίαστη για τους πολλούς πολίτες· αδιαφανής, συχνά μάταιη. Όπως εδώ, με τις τόσο πολλές εκλογικές αναμετρήσεις και με το δημοψήφισμα! Τόσο «πολλή πολιτική», που εκφυλίζεται όμως σε εγχείρημα των μειοψηφικών ελίτ (Χάμπερμας) και γυρίζει άσκοπα σαν ρόδα στον αέρα, δεν καλεί σε συμμετοχή αλλά φέρνει κορεσμό, απογοήτευση, μελαγχολία. Αύριο ίσως φέρει πλήρη αδιαφορία, αποστροφή. Κυρίως έτσι απαξιώνονται παντού πολιτικοί και κόμματα, δεξιά, αριστερά ή κεντρώα, αποτρέπεται το ενδιαφέρον και η κινητοποίηση του λαού.
Οι μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις, οι κορυφώσεις των κάθε είδους κινημάτων που γεννούν οι αγώνες των κοινωνικών τάξεων και άλλες ζυμώσεις στην κοινωνία των πολιτών, είναι από τη φύση τους εκδηλώσεις προσωρινές και βραχύβιες. Συμβαίνουν περιοδικά, συνήθως στις αρχές ή στα προεόρτια των κρίσεων, όταν ο πολιτικός χρόνος συμπυκνώνεται, επιταχύνεται και η ροή του αλλάζει κατεύθυνση. Βραχύβια ήταν π.χ. τα κινήματα Occupy, Ισπανών και λοιπών «Αγανακτισμένων» ή ο αδιέξοδος ελληνικός Δεκέμβρης του 2008, η δε ορμή του οικολογικού κινήματος διατηρήθηκε όσο και ο απόηχος γεγονότων όπως τα πυρηνικά ατυχήματα της Φουκουσίμα και του Τσερνόμπιλ.  

Αυτά που μπορούν και οφείλουν να διασφαλίζουν σταθερούς πολιτικούς δεσμούς συνέχειας στο πέρασμα του χρόνου, είναι τα πολιτικά υποκείμενα τα παγιωμένα σε «θεσμούς» της δημοκρατίας: δηλαδή τα κόμματα και άλλοι μηχανισμοί της κοινωνίας που ασκούν πολιτικές επιδράσεις, όπως λόγου χάρη συνδικάτα ή μέσα ενημέρωσης. Ευνόητο είναι γιατί ισχύει (ή πρέπει να ισχύει) αυτό, τώρα και διαχρονικά, υπό καθεστώς κοινοβουλευτικής δημοκρατίας κάθε λογής. Το εμπειρικά φανερό είχε ήδη διαπιστωθεί και αναλυθεί π.χ. στη «Δημοκρατία στην Αμερική» του Αλεξίς ντε Τοκβίλ, στη «18η Μπρυμαίρ»* του Καρλ Μαρξ, στις ιδέες του Αντόνιο Γκράμσι για την ηγεμονία, στην «Πολιτική ως Επάγγελμα» του Μαξ Βέμπερ (και αρνητικά στην προειδοποίησή του για το «σιδερένιο κλουβί» που μας περιμένει). 
Όταν αυτά τα «θεσμικά» πολιτικά υποκείμενα και οι άνθρωποι που τα εμψυχώνουν απαξιώνονται, τότε μέσα στην κοινωνία απαξιώνεται η πολιτική ως έλλογη δραστηριότητα, παύει να έχει νόημα για το πλαίσιο διαβίωσης.

Η αποτυχία της πολιτικής, των κομμάτων (του ενός μετά το άλλο) και του πολιτικού προσωπικού στην Ελλάδα της κρίσης είναι μόνον ακραία εκδήλωση ενός διεθνικού φαινομένου. Τίθεται όμως το ερώτημα άν είναι κορυφή ενός παγόβουνου που απειλεί το δημοκρατικό περιεχόμενο της πολιτικής σ' όλο τον Δυτικό κόσμο (η απειλή της «μεταδημοκρατίας» που επισημαίνει ο Κόλιν Κράουτς) ή παροδική εκδήλωση μιας μεταβατικής εποχής, μιας «εποχής των τεράτων» και κρίσης ηγεμονίας, έως ότου η πολιτική αναζωογονηθεί, αποκτώντας πραγματικές ικανότητες για δράση και στο επίπεδο όπου «γίνονται τα σημαντικά πράγματα» τώρα: πέραν του εθνικού κράτους.

Γιώργος Β. Ριτζούλης
   

* Κατά τον Μαρξ, ο κοινοβουλευτισμός είναι το «καθεστώς της αναταραχής»: «Ζει μέσα στην πάλη και με την πάλη [...], ζει από τη συζήτηση [...] στην οποία το κάθε συμφέρον, ο κάθε κοινωνικός θεσμός [...] μετατρέπεται εδώ σε γενικές ιδέες [...] Η πάλη των ρητόρων στο βήμα [...] ενεργοποιεί την πάλη των γραφιάδων στον Τύπο [...]. Η λέσχη συζητήσεων στο Κοινοβούλιο [...] συμπληρώνεται αναγκαστικά από τις λέσχες συζητήσεων στα σαλόνια και στις ταβέρνες [...]. Οι αντιπρόσωποι που επικαλούνται ολοένα την κοινή γνώμη [...] δίνουν το δικαίωμα στην κοινή γνώμη να λέει την πραγματική της γνώμη με αναφορές και υπομνήματα. Το κοινοβουλευτικό καθεστώς τα αφήνει όλα στην απόφαση που θα πάρουν ο πλειοψηφίες. Πώς λοιπόν οι μεγάλες πλειοψηφίες έξω από το κοινοβούλιο να μη θέλουν και αυτές να αποφασίζουν; Όταν από την κορυφή του κράτους τούς παίζουν βιολί, τι άλλο περιμένει κανείς, παρά να χορεύουν όσοι βρίσκονται κάτω»; 
(Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη, μτφ. Φ. Φωτίου, Θεμέλιο, Αθήνα 1986, σ. 80-81)

Σαν το πιο διάσημο φιλί της ιστορίας ;

Μετά την Κρίση, 2.6.2015: Kicking the can down the road  
   
Μετα-δημοκρατία, το φάντασμα του πολιτικού εκφυλισμού πλανάται πάνω από την Ελλάδα και την Ευρώπη

Μετά τη συμφωνία, οι πραγματικές δυσκολίες     «Επικοινωνιακή διαχείριση» - το αρχικό ξεκίνημα και 3 μήνες μετά: Στο ίδιο έργο θεατές;

Αποχαιρετισμός ;

 Πέτρος Ρινάλδος-Ρυλμόν: Τι είναι πολιτική δράση σήμερα; («Εποχή» - RED Notebook)
 
Χρίστος Αλεξόπουλος: Υπό κοινωνιολογικό πρίσμα («Μεταρρύθμιση»)
  
Βόλφγκανγκ Στρέεκ: Παγιδευμένοι στη ζώνη του ευρώ. Η ελληνική κρίση (Μετά την Κρίση)