Κόσμος χωρίς σύνορα, ψευδαισθήσεις στα εθνικά κράτη

του Χένρικ Μύλλερ
   
© Der Spiegel - Henrik Müller: Welt ohne Grenzen: Der Unsinn der Nationen  20.9.2015 
  

Στην Ελλάδα έγιναν εκλογές - όμως τι πραγματικές εναλλακτικές επιλογές έχει στη διάθεση της αυτή η χώρα; Παντού στον κόσμο, μέσα στα εθνικά κράτη συμπεριφέρονται λές και μπορούν πραγματικά να καθορίζουν την τύχη τους αυτά τα ίδια, μόνα τους. Πρόκειται για ψευδαίσθηση. 

  

Ο Αλέξης Τσίπρας ήθελε να παραμείνει επικεφαλής της κυβέρνησης. Φυσικό. Ήθελε να κερδίσει τις εκλογές. Αλλά τι πραγματικά σκοπεύει να κάνει παραμένοντας σ' αυτό το αξίωμα; Είχε υποσχεθεί άλλοτε στους συμπολίτες του εθνική αυτοδυναμία. Αξιοπρέπεια σε έναν υπερήφανο λαό, να αποφασίζει αυτός για την τύχη του. Δεν το επέτυχε. Στο τέλος, ο Τσίπρας δεν είχε άλλη επιλογή, παρά μόνον να υποκύψει στις απαιτήσεις των δανειστών της χώρας του.
Προβλήματα εθνικής κυριαρχίας; Μα δεν εντοπίζονται πια μόνον σε μικρές χώρες όπως η Ελλάδα. To κύριο καθήκον της Τζάνετ Γέλεν (Janet Yellen) είναι να κρατά χαμηλά τον πληθωρισμό και την ανεργία στην Αμερική. Είναι δουλειά  της Κεντρικής Τράπεζας Fed της Ουάσιγκτον, στην οποία προεδρεύει, να φροντίζει για την οικονομία των ΗΠΑ. Αυτό λέει ο νόμος. Και πράγματι, είχε πλέον έλθει η ώρα να τελειώσει η εποχή των μηδενικών επιτοκίων, δεδομένου ότι η οικονομία των ΗΠΑ μεγεθύνεται τώρα με αξιοσημείωτους ρυθμούς. Αλλά όταν ήρθε η ώρα της πράξης, την περασμένη Πέμπτη, η Yellen και οι συνεργάτες της στην ηγεσία της Fed αποθαρρύνθηκαν, φοβήθηκαν να αυξήσουν το βασικό της επιτόκιο. Σε μια εποχή που η Κίνα και άλλες μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες απειλούνται από οικονομική επιβράδυνση, η ηγεσία της Fed φοβάται μιαν αλυσιδωτή αντίδραση παγκόσμιας κλίμακας.

Εθνική κυριαρχία; Μα, ακόμη και η ηγεσία της κεντρικής τράπεζας της μεγαλύτερης οικονομίας στον κόσμο, βλέπει πια πως δεν έχει τη δυνατότητα να αποφασίζει κυρίαρχα, αυτεξούσια, για το νόμισμά της.

O Βίκτορ Όρμπαν (Viktor Orbán) θέλει να οχυρώσει και να απομονώσει τη χώρα του από τα προβλήματα του έξω κόσμου και άν γίνεται, να μην απορροφήσει ούτε έναν πρόσφυγα. Η κυβέρνηση της Βουδαπέστης διακήρυξε πρόσφατα ότι οι Ούγγροι ως παλαιό έθνος με χιλιετή ιστορία, έχουν το δικαίωμα να διατηρήσουν την πολιτισμική τους ενότητα. Έφτιαξε λοιπόν στα σύνορα της χώρας έναν φράχτη με αγκαθωτά συρματοπλέγματα, ελπίζοντας έτσι να κατευθύνει προς άλλες χώρες τις ροές των προσφύγων. Σχεδόν ταυτόχρονα, η  Ανγκελα Μέρκελ διακήρυξε με αυτοπεποίθηση ότι η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας θα υποδεχθεί τους πρόσφυγες («η Γερμανία είναι μια ισχυρή χώρα και μπορούμε να τα καταφέρουμε»). Αυτή η δήλωση αλλού εκλήφθηκε ως πρόσκληση που απευθυνόταν στους πρόσφυγες.* Μετά από αυτό, η μια χώρα της ΕΕ μετά την άλλη κλείνει τα σύνορά της. Κάθε κυβέρνηση ενεργεί από μόνη της: η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια κατάσταση χάους. Άς δώσουμε λοιπόν προσοχή στην έκτακτη Σύνοδο Κορυφής την Τετάρτη.

Αυτά τα τρία πρόσφατα παραδείγματα δείχνουν πόσο εξωπραγματική έχει ήδη γίνει η ιδέα της εθνικής κυριαρχίας. Εδώ και καιρό, τα κράτη δεν μπορούν πια να επιβάλλουν έτσι απλά τα συμφέροντά τους χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τα άλλα κράτη. Όποιος προσπαθεί να δράσει με αυτό τον τρόπο, προκαλεί εκτεταμένες καταστροφές.

  

Ο καθένας σκέφτεται μόνον τον εαυτό του 

Μεμονωμένα τα εθνικά κράτη δεν μπορούν να κάνουν σχεδόν τίποτε. Παρ' όλα αυτά, η ξεπερασμένη αρχή της εθνικής κυριαρχίας καθορίζει την πολιτική όπως και προηγουμένως. Εδώ και μερικά χρόνια είναι μάλιστα και πάλι σε άνοδο: θα δούμε σε λίγο τις επιδόσεις των Καταλανών αυτονομιστών στις περιφερειακές εκλογές της Ισπανίας. Κάθε λαός ενδιαφέρεται πρώτα απ' όλα για τον εαυτό του και μόνον. Οι πολιτικές συζητήσεις συνήθως περιορίζεται σε έναν εθνικό χώρο αναφοράς. Αυτό δεν αλλάζει ακόμη και σε σημαντικά γεγονότα, όπως είναι π.χ. η Σύνοδος Κορυφής του ΟΗΕ στις 25 Σεπτεμβρίου 2015.

Συνακόλουθα, η πολιτική διαδραματίζεται μέσα σε εθνικούς φανταστικούς κόσμους. Έτσι, ο Αλέξης Τσίπρας υποσχέθηκε κάποτε μια ριζική αλλαγή πορείας και οι συμπατριώτες του τον πίστεψαν. Έτσι, στις αρχές της προεκλογικής εκστρατείας των ΗΠΑ, ο Ντόναλντ Τραμπ (Donald Trump) προηγείται προς το παρόν στις δημοσκοπήσεις για την προεδρική υποψηφιότητα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, εκτός των άλλων και επειδή βρυχάται ότι η Αμερική πρέπει να βάλει στη θέση τους τους Κινέζους, τους Μεξικανούς, τους Ρώσους και ούτω καθεξής. Έτσι, στην ΕΕ, κανείς σχεδόν πολιτικός δεν προωθεί δημόσια την υπέρβαση της σημερινής διάρθρωσής της με βάση τα εθνικά κράτη. Αντ' αυτού, επικρατεί μια μεγάλη, κακόφωνη λογομαχία υπεράσπισης των επιμέρους εθνικών συμφερόντων, ή για την ακρίβεια, υπεράσπισης αυτών των πραγμάτων που εκλαμβάνονται ως εθνικά συμφέροντα.

Για να κυριολεκτήσουμε, η εθνική κυριαρχία πρέπει να τελειώνει εκεί όπου οι εθνικές αποφάσεις επιφέρουν διασυνοριακές επιπτώσεις. Και αυτό ισχύει σε όλο και περισσότερους τομείς: Σε αντίθεση με το παρελθόν, είναι πια αδύνατο να φυλακίζοουμε πίσω από εθνικούς προστατευτικούς φράκτες τους ανθρώπους, τα κεφάλαια, τους περιβαλλοντικούς ρύπους ή τις πληροφορίες.

Η εθνική κυριαρχία είναι εφικτή μόνον με οχύρωση πίσω από φράχτες; 

Οι αμοιβαίες επιρροές έχουν γίνει εν τω μεταξύ τόσο έντονες, ώστε μια κυβέρνηση δεν μπορεί να λάβει σχεδόν καμμία απόφαση χωρίς να επηρεάσει άλλες χώρες. Αν η Ελλάδα σταματήσει να εξυπηρετεί το εξωτερικό της χρέος ή άν η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ πυροδοτήσει μια παγκόσμια χρηματιστηριακή κατάρρευση, τότε και στις δύο περιπτώσεις αυτοί που θα υποστούν τις άμεσες επιπτώσεις αυτής της πολιτικής βρίσκονται εκτός της Ελλάδας ή των ΗΠΑ. Όταν η Ουγγαρία εκτρέπει τις ροές των προσφύγων προς τις γειτονικές χώρες, λόγου χάρη προς την Κροατία, ή αν η ενεργειακή στροφή της Γερμανίας [με την εγκατάλειψη των πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής] διαταράσσει την τροφοδοσία με ηλεκτρικό ρεύμα  αλλού στην Ευρώπη, αυξάνοντας ταυτόχρονα εκεί τις εκπομπές CO2, τότε οι πολιτικές αυτές της Ουγγαρίας ή της Γερμανίας προφανώς θα αποτύχουν. Δεν θα έχουν παραγάγει καθόλου καλές λύσεις, δεν θα έχουν αποκαταστήσει μια λογική ισορροπία μεταξύ των συμφερόντων όλων των ενδιαφερομένων.

Ως πραγματικά εθνικά κυρίαρχος φαίνεται πως μπορεί να ενεργεί μόνον όποιος κλείνει τα σύνορά του όσο πιο στεγανά μπορεί. Με αυτή την έννοια, η Βόρεια Κορέα ενεργεί σε κάποιο βαθμό ως εθνικά κυρίαρχο κράτος. Κάποιες αναδυόμενες χώρες, από την Αργεντινή έως τη Ρωσία, φλερτάρουν και πάλι σήμερα με την ιδέα της οικονομικής αυτάρκειας. Αυτό είναι πράγματι μια εφικτή εναλλακτική λύση, αν και δεν είναι καθόλου καλή λύση. Όποιος δεν εξαρτάται από κανέναν άλλο, δεν χρειάζεται να λαμβάνει υπόψη κανέναν άλλο. Αυτό είναι μια συγκρουσιακή πορεία που δεν οδηγεί στην ευημερία.

Ο λογικός δρόμος είναι να αναβαθμίσουμε την ιδέα της κυριαρχίας σε ένα υψηλότερο επίπεδο. Εάν τώρα πια, στον ενοποιημένο κόσμο, τα εθνικά κράτη δεν έχουν τη μοίρα τους αποκλειστικά και μόνον στα δικά τους χέρια, τότε πρέπει να αναπτυχθούν οιονεί κρατικές δομές και πέρα από το εθνικό κράτος.

Η πολιτική παρέμεινε εγκλωβισμένη μόνον μέσα στο εθνικό κράτος

Αυτή είναι η αυθεντική ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης: η δημιουργία μιας υπερεθνικής οιονεί-κρατικής υπόστασης: των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Αυτός και μόνον είναι ο λόγος που υπάρχει το ευρώ. Γι αυτό και μόνον, η Ελλάδα, όπως και τα άλλα κράτη-μέλη, υπόκειται σε μια συνολική παρακολούθηση και στον έλεγχο από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα.

Όμως αυτό δεν είναι αρκετό. Σε τελευταία ανάλυση, οι θεσμοί και οι κανόνες είναι ανίσχυροι, εφ' όσον η πολιτική παραμένει εγκλωβισμένη στα εθνικά πλαίσια, εφ' όσον η κοινή γνώμη σε κάθε εθνικό κράτος συζητά αποκλειστικά και μόνον για τις ιδιαίτερες υποθέσεις του δικού της κράτους, εφ΄ όσον τα τα υπερεθνικά θεσμικά όργανα δεν εξασφαλίζουν νομιμοποίσηση μέσω υπερθνικών εκλογών.

Υπ' αυτό το πρίσμα, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση παρέμεινε καθηλωμένη στα μισά του δρόμου. Σήμερα αυτό που έχει επιτευχθεί μέχρι τώρα, τίθεται υπό αμφισβήτηση.

Και στο παγκόσμιο επίπεδο χρειαζόμαστε νέα, καλύτερα το νομιμοποιημένα θεσμικά όργανα. Έτσι, το νομισματικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό παγκοσμιοποιημένο, αλλά δεν είναι ρυθμισμένο σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή η κατάσταση το καθιστά τόσο ασταθές, ώστε το νομισματικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα παράγει την μια κρίση μετά την άλλη. Ακόμη και η ίδια η Fed που εξουσιάζει το δολάριο, το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί μόνη της να αντεπεξέλθει στο σημερινό ρόλο της.

Στην Ελλάδα, όλο το παράλογο δράμα της εθνικής ψευδαίσθησης κατέρρευσε μέσα σε εννέα μήνες. Τον περασμένο χειμώνα ο Τσίπρας κατέβηκε στις εκλογές ως κήρυκας ενός αριστερού-εθνικού κινήματος αναγέννησης. Καθώς δεν μπόρεσε να επιβάλει την πολιτική του στις Βρυξέλλες, κάλεσε το λαό στις κάλπες για δημοψήφισμα, ασκώντας τυπικά τα κυριαρχικά δικαιώματα, απλά και μόνον για να κάνει μετά το αντίθετο από την εντολή που του έδωσε ο λαός. Από τότε, ο Τσίπρας μπορεί να επικαλεστεί προς υποστήριξή του μόνον ένα επιχείρημα: ότι αυτός τουλάχιστον προαπάθησε, με όλα τα μέσα.

Δεν υπάρχει τίποτε πιο άχρηστο από μια ιδέα που ο καιρός της έχει περάσει.
   

*  Η πρόεδρος της Δημοκρατίας της Κροατίας κατηγορεί την Άνγκελα Μέρκελ για χαοτική πολιτική:  

     «Η Μέρκελ πρώτα κάλεσε τους πρόσφυγες στη χώρα της και μετά τράβηξε χειρόφρενο».

Ο Henrik Müller είναι καθηγητής οικονομικής δημοσιογραφίας στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Dortmund. Εργάστηκε επίσης ως αναπληρωτής αρχισυντάκτης του περιοδικού Manager Magazin. Επιπλέον, είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων για θέματα οικονομικής και νομισματικής πολιτικής.

 

Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση: 

   

Χένρικ Μύλλερ: Το μέλλον της ζώνης του ευρώ: Πέντε μαθήματα από την ελληνική κρίση

Γκέρχαρντ Σικ/Σβεν Γκίγκολντ: Οι κεντρικές τράπεζες θα αυξήσουν τα βασικά επιτόκια μόνον όταν επανενεργοποιηθούν οι επενδύσεις στην πραγματική οικονομία
   

Πολλή πολιτική αλλά χωρίς περιεχόμενο, δημοκρατία μακριά από τον «δήμο»
   

Πρόσφυγες, μετανάστευση και η ενοχή της Ευρώπης

   

Κριστιάν Μαράτσι:Υποτίμηση του νομίσματος της Κίνας, Ευρώπη, ΗΠΑ
   

Βόλφγκανγκ Στρέεκ: Παγιδευμένοι στη ζώνη του ευρώ. Η ελληνική κρίση

  

Κ. Μ. Σοφούλης: Στην εποχή του χρηματοοικονομικού καπιταλισμού και της συστημικής διεθνοποίησης: Γιατί κοιλοπονάει η Σοσιαλδημοκρατία;

  

Η Ευρωπαϊκή κρίση, ο πολυ-πολικός κόσμος, η αβέβαιη ηγεμονία