Αγώνας για την Ουκρανία : Μια παρτίδα σκάκι σε ναρκοπέδιο

του Ούβε Κλούσμαν 

Uwe Klußmann - Kampf um die Ukraine: Schachspiel im Minenfeld  (© Der Spiegel, 20.2.2014) 

Η αιματηρή σύγκρουση στην Ουκρανία θα μπορούσε να γίνει ο καταλύτης μιας νέας αντιπαράθεσης Ανατολής και Δύσης. Το ζήτημα δεν αφορά πιά μόνο την ΕΕ, ή έναν ίσως διεφθαρμένο πρόεδρο, αλλά την κυριαρχία στην Ευρώπη. Η ίδια η Ουκρανία θα μπορούσε να διολισθήσει σε εμφύλιο πόλεμο.

Οδοφράγματα - © Zurab Kurtsikidze/EPA

Από τις ταραχές στο Κίεβο

Μια αξέχαστη φράση γράφτηκε στον Spiegel, και 33 χρόνια μετά, ακούγεται εξαιρετικά επίκαιρη: «Πρέπει να διασφαλίσουμε, ότι αν καταρρεύσει λόγω της δικών της εσωτερικών αντιφάσεων αυτή η σοβιετική αυτοκρατορία, να το κάνει με έναν λυγμό και όχι με ένα μεγάλο βρόντο» [λογοπαίγνιο με τους στίχους «This is the way the world ends / Not with a bang but a whimper»*, από το ποίημα του T. S. Eliot, The Hollow Men - Οι Κούφιοι Άνθρωποι]. Αυτό είχε δηλώσει ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Κάσπαρ Γουάινμπέργκερ [Caspar Weinberger] τον Σεπτέμβριο του 1981 σε μια συνέντευξη.

Προς το παρόν, αυτά που γίνονται στην Ουκρανία, μια χώρα του σκληρού πυρήνα αυτής της πρώην αυτοκρατορίας, μοιάζουν πολύ με μεγάλο βρόντο. Μαχητικές διαδηλώσεις, πυροβολισμοί, δεκάδες νεκροί και εκατοντάδες σοβαρών τραυματισμών, είναι μόνο η αρχή μιας δραματικής αντιπαράθεσης για το μέλλον του μεγαλύτερου σε έκταση αμιγώς Ευρωπαϊκού κράτους. 
Στις επιχειρήσεις συμμετέχουν ακόμη και μαχητές που ξέρουν καλά από μεγάλους βρόντους. Π.χ. ο γερουσιαστής των ΗΠΑ Τζον Μακέϊν [John McCain], ο οποίος ως πιλότος του σώματος των πεζοναυτών, καταρρίφθηκε το 1967 κατά τη διάρκεια μιας αεροπορικής επίθεσης σε υδροηλεκτρικό σταθμό στο Βόρειο Βιετνάμ [και πέρασε πεντέμισυ χρόνια της ζωής του ως αιχμάλωτος πολέμου στο Β. Βιετνάμ]. Στα 77 του χρόνια πήγε και πάλι στο μέτωπο του πολέμου. Από το βήμα της Πλατείας Ανεξαρτησίας στο Κίεβο, τον Δεκέμβριο έδωσε το μήνυμα: «Ουκρανικέ λαέ, αυτή είναι η στιγμή σου. Ο ελεύθερος κόσμος είναι μαζί σου, η Αμερική είναι μαζί σου !» 

Ο Ψυχρός Πόλεμος, λέει το μήνυμα, είναι και πάλι εδώ, και πάλι εναντίον της Μόσχας, αλλά με νέα όπλα.

Η πλατεία στο Κίεβο φλέγεται

Κάντε μάτ στη Ρωσία

Εδώ και καιρό, το θέμα δεν αφορά μόνον τη συμφωνία σύνδεσης της Ουκρανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, ούτε μόνον το μέλλον ενός προέδρου που καταγγέλλεται για διαφθορά. Αφορά τη γεωπολιτική, δηλαδή ποια κέντρα εξουσίας θα κυριαρχήσουν στην Ευρώπη και στον Ευρασιατικό χώρο. Ο πρώην Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι [Zbigniew Brzezinski] έχει παρομοιάσει τον χώρο αυτό με μια σκακιέρα. Σκακιστές σ' αυτη την παρτίδα είναι οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ.

Είναι παρτίδα σκάκι σε ναρκοπέδιο. Πόσο ναρκοθετημένη είναι η περιοχή που λέγεται Ουκρανία, το επισήμανε ο πρώην πρωθυπουργός της Ρωσίας Γεγκόρ Γκαϊντάρ, ένας φιλελεύθερος μεταρρυθμιστής και φίλος της Δύσης, σε μια συζήτηση το 2008, ένα χρόνο πριν το θάνατό του. Όποιος θέλει να οδηγήσει την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ, όπως ο τότε πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτορ Γιούσενκο, παραβλέπει ότι με τον τρόπο αυτό, η Ρωσία, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, δεν θα είναι πλέον στρατιωτικά υπερασπίσιμη. Κατά τη συμβουλή του έμπειρου πολιτικού, μάλλον είναι καλύτερα να μην την αγγίζει κανείς.

Ο γεωπολιτικός των ΗΠΑ Brzezinski θα ήθελε ευχαρίστως να κάνει ματ στη Ρωσία. Στο βιβλίο του «Η Μεγάλη Σκακιέρα» (The Grand Chessboard - τίτλος της γερμανικής έκδοσης: «Η Μοναδική Παγκόσμια Δύναμη» ) γράφει: «Χωρίς την Ουκρανία», η Ρωσία θα ήταν «ουσιαστικά ένα ασιατικό αυτοκρατορικό κράτος» που θα είχε να ασχοληθεί με συγκρούσεις στην Κεντρική Ασία. Όμως, με τον έλεγχο της Ουκρανίας και των μεγάλων φυσικών πόρων της, τόνιζε ο πρώην προεδρικός σύμβουλος, η Ρωσική Ομοσπονδία θα ήταν ένα «ισχυρό αυτοκρατορικό κράτος». Κίνδυνο βλέπει ο Αμερικανός στρατηγικός αναλυτής σε περίπτωση «Γερμανο-Ρωσικής συμφωνίας» και «αμοιβαίας κατανόησης μεταξύ της Ευρώπης και της Ρωσίας, με στόχο να εκδιώξουν την Αμερική από την Ευρωπαϊκή ήπειρο». 
Ο Μπρεζίνσκι εκφράζει μιαν Αμερικανική στρατηγική που ισχύει ακόμη και σήμερα: Οι ΗΠΑ θέλουν να σπρώξουν τη Ρωσία όσο το δυνατόν περισσότερο προς τα πίσω, ακόμη και στην άμεση γειτονιά της. Άν συμπράξουν και παίξουν και οι Ευρωπαίοι στο ζητημα της Ουκρανίας επιδεινώνοντας έτσι τις σχέσεις τους με τους Ρώσους, αυτό μόνον καλό κάνει στις ΗΠΑ. 

Η πρόσφατη περιβόητη φράση της υφυπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Βικτόρια Νούλαντ [Victoria Nuland] «Fuck the ΕU», σ' αυτό το πλαίσιο, δεν είναι λάθος, αλλά μια λογική, αν και κάπως χυδαία έκφραση της γεωπολιτικής. 

Κεριά για τα θύματα των συγκρούσεων

Αδύνατα σημεία της στρατηγικής των ΗΠΑ

To αδύνατο σημείο αυτής της στρατηγικής: Η Ουκρανία, με 45 εκατομμύρια κατοίκων, είναι πολύ μεγάλη για να ενσωματωθεί στη Δύση όπως οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Βαλτικής, με διαφανή και σαφή οικονομικά στατιστικά στοιχεία.

Επιπλέον, η χώρα είναι βαθιά διχασμένη : οι οικονομικά αδύναμες περιοχές στα δυτικά είναι τα προπύργια των εθνικιστών. Οι μεγάλες επιχειρήσεις της Ουκρανίας, π.χ. χαλυβουργεία, βιομηχανίες κατασκευής πλοίων και κινητήρων, βρίσκονται στα ανατολικά και η αγορά για τις εξαγωγές τους είναι η Ρωσία. 

Τα ρωσικά είναι η γλώσσα που επικρατεί στην καθημερινή ζωή, ακόμη και στην Ουκρανική πρωτεύουσα. Εκατομμύρια Ρώσοι ζουν στα ανατολικά της χώρας και στην Κριμαία. Η χερσόνησος στη Μαύρη Θάλασσα προσαρτήθηκε μόλις το 1954 στην Ουκρανία, ενάντια στη βούληση του πληθυσμού της.

Η Κριμαία θα μπορούσε σύντομα να είναι ο επόμενος στόχος της σύγκρουσης. Εκεί, στην [πληθυσμιακά] Ρωσική πόλη-λιμάνι της Σεβαστούπολης, σταθμεύει ο Στόλος της Μαύρης Θάλασσας της Ρωσίας. Αυτό είναι είναι ένα αγκάθι πλευρά των Ουκρανών εθνικιστών και των Αμερικανών φίλων.

Ο πρεσβευτής των ΗΠΑ Τζέφρυ Πάιατ [Geoffrey Pyatt] τόνισε τον Οκτώβριο σε σε μιαν εκδήλωση στο Κίεβο, ότι για την Ουκρανία «δεν υπάρχει καλύτερος φίλος από τις Ηνωμένες Πολιτείες»,  και υποσχέθηκε στους Ουκρανούς, ότι άν βρεθούν από την πλευρά των Αμερικανών, θα έχουν «μυριάδες δυνατότητες». 

Με τέτοιες γλυκές υποσχέσεις, όμοιες με ακάλυπτες επιταγές, μία από τις φτωχότερες χώρες στην Ευρώπη ίσως οδηγείται κατα λάθος σε εμφύλιο πόλεμο. Στην Ουκρανία δεν παραπαίει μόνον η εξουσία ενός κυβερνητικού μηχανισμού ύποπτου για διαφθορά, αλλά και ένα κράτος που δεν φαίνεται να είναι βιώσιμο στα σημερινά του σύνορα. Διότι η μέχρι τώρα τακτική του καθεστώτος Γιανουκόβιτς με ένα σκωτσέζικο ντούς βάναυσης καταστολής και προσωρινών υποχωρήσεων, το μόνο που θα καταφέρει είναι να κάνει πιό ριζοσπαστικό το κίνημα διαμαρτυρίας.

Όπου προπάντων αποφασισμένοι διοικητές στο πεδίο της μάχης καθορίζουν τους νόμους του παιχνιδιού, αρχίζει να εμφανίζεται η δυναμική της απόσχισης, όπως έγινε προηγουμένως στον Καύκασο. Ήδη το Προεδρείο της ανώτατης λαικής αντιπροσώπησης της Κριμαίας απειλεί να καλέσει τους πολίτες της χερσονήσου να υπερασπισθούν την κοινωνική ειρήνης. 

Μέχρι στιγμής το Κρεμλίνο δεν έχει ενθαρρύνει αποσχιστικές διαθέσεις στην ανατολική και νότια Ουκρανία. Και δεν φαίνεται ότι το βαθιά συντηρητικό σύστημα εξουσίας του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν θα ήθελε έναν εμφύλιο πόλεμο στο κατώφλι του σπιτιού του.

Αυτός όμως θα μπορούσε να ανάψει, ακόμη και παρά την θέληση της Μόσχας. Όποιος γνωρίζει την ιστορία της Ουκρανίας, ξέρει ότι οι μαχητικοί εθνικιστές στα δυτικά της χώρας, ξανά και ξανά εμπλέκονται σε μάχες που μπορούν μόνον να χάσουν. Έτσι, ο Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός εξακολούθησε και μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, για πέντε χρόνια, έναν άσκοπο ανταρτοπόλεμο ενάντια στο Σοβιετικό κράτος, με χιλιάδες θύματα και στις δύο πλευρές.

Ο υπουργός Εξωτερικών της Ομοσπονδιακής Γερμανίας Φράνκ Βάλτερ Στάινμάιερ [Frank-Walter Steinmeier] έχει ονομάσει την Ουκρανία «βαρέλι γεμάτο πυρίτιδα», κοντά στο οποίο δεν επιτρέπεται να ανάβουμε φωτιά. Σε κάθε περίπτωση, ο επαναστατικός ρομαντισμός μπορεί να οδηγήσει μόνο στον «μεγάλο βρόντο». Οι συνέπειές του δεν θα περιορίζονται στην Ουκρανία.

* Από τη μεταγλώττιση του ποιήματος από τιν Γιώργο Σεφέρη:  

  Έτσι τελειώνει ο κόσμος / Όχι με έναν β ρ ό ν τ ο / μα μ' ένα λ υ γ μ ό

 

Ο Uwe Klussmann (1961) με σπουδές ιστορικού, από το 1990 είναι δημοσιογράφος του Spiegel. Από το 1999 έως το 2009 ήταν ανταποκριτής στη Μόσχα. Οι εργασίες του ως ιστορικού αφορούν κυρίως τη Γερμανική, Ρωσική και Σοβιετική ιστορία. Πρόσφατα βιβλία του οι Hohenzollern (2011) και Η εξουσία των Τσάρων (2012). 

Βιβλία και βιογραφία του Uwe Klußmann (Random House)

Τα όνειρα της Ευρώπης, βλέποντας από την Ουκρανία  - Βλαδίμηρος Eρμολένκο