Ο Σόιμπλε, ο Μπόφινγκερ και οι άλλοι: Οι «Πέντε Σοφοί» διαφωνούν. Η διαμάχη για το μέλλον της ευρωζώνης μόλις άρχισε

του Μάρτιν Γκρέϊφε
  
© Die Welt, Martin Greive - Wirtschaftsweise: Pleitestaaten sollen den Euro künftig verlassen, 28.07.15

   

Μετά το πρόσφατο δράμα με την Ελλάδα, η Ευρώπη και η Γερμανία προβληματίζονται για το μέλλον της νομισματικής ένωσης. Οι λεγόμενοι Πέντε Σοφοί της Οικονομίας παρουσιάζουν ιδέες. Η πλειοψηφία προτείνει, μεταξύ άλλων, να καθιερωθεί διαδικασία για συντεταγμένες χρεοκοπίες κρατών και θεσμικό πλαίσιο για την έξοδο χωρών από την ευρωζώνη. Άλλες προτάσεις έχουν διαφορετική ή αντίθετη λογική.

Προς το παρόν η ελληνική κρίση έχει κοπάσει. Οι πολύωρες νυχτερινές συνεδριάσεις στις Βρυξέλλες είναι παρελθόν και θα έλεγε κανείς, πως τώρα οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης μπορούν να πάρουν μιαν ανάσα και να απολαύσουν τις διακοπές τους. Όμως δεν είναι έτσι. Στην πραγματικότητα, οι ανώτατοι αξιωματούχοι στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ασχολούνται πυρετωδώς με το μέλλον της ζώνης του ευρώ. Προσπαθούν να βρούν τρόπους, ώστε μια ενδεχόμενη κρίση σε μεμονωμένη χώρα της ευρωζώνης να μην ταρακουνήσει και πάλι τα θεμέλια της νομισματικής ένωσης. 
Στη συζήτηση που τώρα διεξάγεται, παρενέβη και το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο της γερμανικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης με προτάσεις για ριζικές αλλαγές. Οι οικονομικοί εμπειρογνώμονες, οι λεγόμενοι Πέντε Σοφοί, παρουσίασαν μία από τις σπάνιες ειδικές εκθέσεις τους υπό τον τίτλο «Συμπεράσματα από την ελληνική κρίση για μια πιο σταθερή ζώνη του ευρώ». Η Συμβουλευτική Επιτροπή συνέταξε ένα σχέδιο μεταρρυθμίσεων για να αποκτήσει επιτέλους η νομισματική ένωση ανθεκτικότητα στις κρίσεις: Πρόκειται για ένα σχέδιο συμφωνίας Μάαστριχτ 2.0». 

Το πιο προχωρημένο σημείο της πρότασης: Οι σύμβουλοι της κυβέρνησης με τη γνωμοδότηση αυτή προτείνουν να θεσπιστεί η δυνατότητα εξόδου μιας χώρας από τη ζώνη του ευρώ [πράγμα που δεν προβλέπεται τώρα από τις ισχύουσες Συνθήκες]. «Μια διαρκής έλλειψη διάθεσης για συνεργασία εκ μέρους ενός κράτους-μέλους, μπορεί να γίνει απειλητική για τη σταθερότητα της νομισματικής ένωσης», γράφουν οι οικονομολόγοι. Κατά συνέπεια, η αποχώρηση μιας χώρας από τη νομισματική ένωση θα πρέπει να είναι δυνατή «ως έσχατη λύση». 
   
Οι «Σοφοί της Οικονομίας» προτείνουν  καθιέρωση Πτωχευτικού Κώδικα για κράτη 

Εκτός από αυτό το βήμα, οι οικονομικοί εμπειρογνώμονες προτείνουν και άλλα μέτρα για μια νέα αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης. Κεντρικό σημείο είναι η καθιέρωση μιας διαδικασίας αφερεγγυότητας (δηλαδή ενός Πτωχευτικού Κώδικα) για κράτη. Όπως συμβαίνει στις πτωχεύσεις τραπεζών, πρέπει και σε περιπτώσεις κρατικών χρεοκοπιών να είναι δυνατός ο επιμερισμός ζημιών και στους πιστωτές. Αυτό, σε αντίθεση με το παρελθόν, θα έδινε στους επενδυτές ένα κίνητρο να εκτιμούν με μεγαλύτερη ακρίβεια τον πιστωτικό κίνδυνο των κρατικών ομολόγων.

Αυτές οι δύο προτάσεις είναι σύμφωνες με τις ιδέες του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε (CDU). Ο Υπουργός Οικονομικών, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με την Ελλάδα για το τρίτο σχέδιο διάσωσης, έφερε έγγραφη πρόταση για έξοδο της χώρας από τη ζώνη του ευρώ, επισύροντας έτσι μεγάλη δυσαρέσκεια εναντίον του. Επίσης το προσωπικό του υπουργείου του εργάζεται για την σύνταξη ενός Πτωχευτικού Κώδικα για κράτη.

Όμως σε ένα άλλο σημείο, οι οικονομικοί εμπειρογνώμονες βρίσκονται σε σφοδρή αντίθεση με τον Σόιμπλε. Εδώ και πολλά χρόνια, ο 72χρονος τώρα υπουργός προτείνει να θεσμοθετηθεί ένας Ευρωπαίος υπουργός Οικονομικών. Ο πρόεδρος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Sigmar Gabriel θέλει επιπλέον, αυτός ο ταμίας της ζώνης του ευρώ να έχει στη διάθεσή του και έναν προϋπολογισμό της ευρωζώνης συγκεκριμένου ύψους, ο οποίος θα χρηματοδοτείται με φόρους εναρμονισμένους σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Η Γαλλία προτείνει επίσης επίμονα ένα κοινό ευρωπαϊκό ταμείο ανεργίας.

Η ιδέα ενός ξεχωριστού προϋπολογισμού της ευρωζώνης, συνδυασμένη με βήματα περαιτέρω εμβάθυνσης, περιλαμβάνεται και στην κοινή έκθεση για το μέλλον της νομισματικής ένωσης του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jean-Claude Juncker, του Προέδρου του Συμβουλίου της ΕΕ Donald Tusk, του επικεφαλής του Eurogroup Jeroen Dijsselbloem, του Προέδρου της Κεντρικής Τράπεζας Mario Draghi και του Προέδρου του Κοινοβουλίου της ΕΕ Martin Schulz.

Πόσες φορές ξεπέρασαν μερικά κράτη της ΕΕ και της ευρωζώνης
το όριο ετήσιου ελείμματος που επέτρεπε η Συνθήκη του Μάαστριχτ  (3 % του ΑΕΠ)

Κέντρο Ευρωπαϊκών Οικονομικών Ερευνών (ZEW): Προτείνει κοινό ευρωπαϊκό ταμείο ανεργίας 

Αντίθετα, οι [τέσσερις από τους] πέντε οικονομικοί εμπειρογνώμονες απορρίπτουν τέτοια γρήγορα βήματα κοινοτικοποίησης, όπως τον κοινό προϋπολογισμό της ευρωζώνης, την κοινή οικονομική διακυβέρνηση, το ευρωπαϊκό υπουργείο Οικονομικών και το κοινό ταμείο ανεργίας. «Μέτρα με βραχυπρόθεσμη επίδραση, που έχουν ως στόχο να αποτρέψουν οξυμένα προβλήματα της στιγμής, θέτουν σε κίνδυνο την ευρωζώνη μακροπρόθεσμα», προειδοποιούν οι ειδικοί. Ωστόσο το ένα από τα πέντε μέλη, ο Πέτερ Μπόφινγκερ δεν συμφωνεί με την γνωμάτευση των άλλων τεσσάρων.

Με άλλη οικονομική γλώσσα, διαφορετική από των «4 Σοφών», μιλά το Κέντρο Ευρωπαϊκών Οικονομικών Ερευνών (ZEW) σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε ταυτόχρονα. Ένας από τους δύο βασικούς πυλώνες για μια δημοσιονομική ένωση είναι ένα κοινό ευρωπαϊκό ταμείο ανεργίας, γράφουν οι ερευνητές. Το ταμείο ανεργίας πρέπει να ενεργοποιείται μόνον σε περιπτώσεις οικονομικής ύφεσης ιδιαίτερα σοβαρές και να προσφέρει ενισχύσεις στους ανέργους για μέγιστο διάστημα δώδεκα μηνών. Θα μπορούσε να βοηθήσει τις χώρες του ευρώ να αντιμετωπίζουν σοβαρές οικονομικές κρίσεις και συνακόλου θα ελαχιστοποιούσε «τον κίνδυνο μιας ένωσης μεταβιβάσεων οικονομικών πόρων (Transferunion)».

Ωστόσο σε ένα άλλο ζήτημα, το Ινστιτούτο ZEW συμφωνεί απόλυτα με το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο των «Πέντε Σοφών»: Όπως και εκείνοι, το οικονομικό Ινστιτούτο από το Mannheim υποστηρίζει και αυτό την θέσπιση διαδικασίας αφερεγγυότητας (Πτωχευτικού Κώδικα) για υπερχρεωμένα κράτη. Οι χώρες της ευρωζώνης που απειλούνται με κρατική χρεοκοπία θα λαμβάνουν στην αρχή και για τρία χρόνια βοήθεια από το Μηχανισμό Διάσωσης της ευρωζώνης ESM. Αν μια χώρα, παρά τη βοήθεια, δεν καταφέρει να σταθεροποιηθεί, τότε πρέπει να ενεργοποιείται η διαδικασία της χρεοκοπίας.

«Μέσα σ' αυτά τα τρία χρόνια, θα χωρίζει η ήρα από το στάρι», δήλωσε ο οικονομολόγος του ZEW Friedrich Heinemann. Μια τέτοια περίοδος αποδείχθηκε αρκετή για τη σταθεροποίηση χωρών όπως η Ισπανία, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία. Από την άλλη πλευρά, μέσα στο ίδιο χρονικό διάστημα, η Ελλάδα «υποβιβάστηκε σε περίπτωση που έχει ανάγκη μεταβίβασης οικονομικών πόρων».

Σύμφωνα με το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο των «Πέντε», οι διαρκώς επαναλαμβανόμενες συζητήσεις για νέα πακέτα βοήθεια προς την Ελλάδα, αποσπούν την προσοχή από τις επιτυχημένες περιπτώσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής για την κρίση. Η «οικονομική ανάκαμψη» στην Ιρλανδία, την Πορτογαλία -  και μέχρι το τέλος του περασμένου έτους 2014 επίσης και στην Ελλάδα - έχουν δείξει ότι η αρχή «δάνεια έναντι μεταρρυθμίσεων» μπορεί να οδηγήσει στην επιτυχία, γράφουν οι «Πέντε Σοφοί».

«Χωρίς τη βοήθεια των Ευρωπαίων εταίρων τους και του ΔΝΤ, οι χώρες της κρίσης θα είχαν αναγκαστεί να κάνουν πολύ πιο επώδυνες προσαρμογές», ​​δήλωσε ο Christoph Schmidt, Πρόεδρος του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου. Τα δάνεια έκτακτης ανάγκης [που έχουν μακροχρόνιες περιόδους χάριτος] επιμήκυναν κατά πολλά χρόνια τη διάρκεια της απαιτούμενης δημοσιονομικής εξυγίανσης. «Συνεπώς, τα προγράμματα διάσωσης συνέβαλαν στην αποτροπή μιας πιο έντονης λιτότητας», λέει ο Schmidt. Για να επιτύχει το νέο πρόγραμμα βοήθειας προς την Ελλάδα, είναι αναγκαία μια ισχυρότερη βούληση για βαθιές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, σύμφωνα με τους 4 οικονομολόγους.

Η εξέλιξη της σχέσης χρέος/ΑΕΠ στις χώρες της κρίσης

Επίσης, με την παρέμβασή της, η πολιτική απέτρεψε μια συστημική κρίση, η οποία, άν είχε εκδηλωθεί, «θα είχε προκαλέσει πολύ μεγάλες ζημίες σε όλα τα μέλη της νομισματικής ένωσης». Επιπλέον, η νομισματική ένωση οικοδόμησε σημαντικά νέα θεσμικά εργαλεία όπως το Ταμείο Διάσωσης ESM, μέσω του οποίου η ζώνη του ευρώ έγινε πιο ανθεκτική σε κρίσεις.

Ωστόσο, απαιτούνται και άλλα βήματα για την προσαρμογή της νομισματικής ένωσης στις ανάγκες του μέλλοντος. Λόγου χάρη, εκτός από την καθιέρωση μιας διαδικασίας αφερεγγυότητας (Πτωχευτικός Κώδικας) για τα κράτη, πρέπει η τραπεζική ένωση να συμπληρωθεί με μια ανεξάρτητη αρχή εποπτείας ολόκληρου του χρηματοπιστωτικού τομέα. Θα πρέπει επίσης οι τράπεζες να καλύπτουν τις αγορές τους κρατικών ομολόγων με επαρκή ίδια κεφάλαια ως εγγυήσεις. Οι κανόνες σταθερότητας πρέπει να εφαρμόζονται με συνέπεια και να τηρείται η ρήτρα περί μη συνδρομής. Αυτό απαγορεύει να αναλαμβάνει μια χώρα της ΕΕ οικονομική ευθύνη για μια άλλη. 
  

Ο ένας των «Πέντε Σοφών» Μπόφινγκερ θεωρεί επικίνδυνα σχέδια των 4 συναδέλφων του 

Έτσι οι «4 Σοφοί» θέλουν να επιστρέψουν πίσω στο παρελθόν, στον κόσμο της παλιάς Συνθήκης του Μάαστριχτ, αν και με κάποιες τροποποιήσεις. Όμως ο ορισμένος από τα συνδικάτα στο «Συμβούλιο των Πέντε» Μπόφινγκερ, δεν συμμερίζεται την άποψη των συναδέλφων του. Όπως έκανε και στην τακτική ετήσια έκθεση του Συμβουλίου, δημοσίευσε και τώρα μια μειοψηφούσα γνωμάτευση.

Η χρηματοπιστωτική κρίση προκλήθηκε κυρίως από τις λανθασμένες αποφάσεις των ιδιωτών επενδυτών, γράφει ο Μπόφινγκερ. «Είναι λοιπόν παράδοξο, οι παράγοντες της αγοράς οι οποίοι διασώθηκαν από το κράτος με δαπάνη τεράστιων πόρων, να χρησιμοποιούνται τώρα από το ίδιο κράτος ως κριτές για να ορίζουν ποιές είναι οι κατάλληλες μακροοικονομικές πολιτικές». Η χρηματοπιστωτική κρίση απέδειξε το εξής: οι αντιδράσεις της αγοράς μπορούν να γίνονται τόσο απότομες και καταστροφικές, ώστε δεν ήταν πλέον δυνατό να ανταποκρίνονται τα κράτη με κατάλληλο τρόπο και με αποτελεσματικότητα.

Επίσης ο Μπόφινγκερ απορρίπτει εντελώς την καθιέρωση μηχανισμού πτώχευσης που προτείνουν οι συνάδελφοί του. Έχει τη γνώμη, ότι αυτό θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει την ευρωζώνη, καθώς οι επενδυτές θα έβγαζαν το συμπέρασμα ότι κάθε φορά που μια χώρα τίθεται υπό πίεση στις αγορές κεφαλαίων, ουσιαστικά επίκειται αναδιάρθρωση των κρατικών ομολόγων. Έτσι, ακόμη και με τις μικρότερες διαταραχές της αγοράς, θα ήταν πιθανό να σταματούσαν τις αγορές κρατικών ομολόγων. Επιπλέον, η καθιέρωση διαδικασίας αφερεγγυότητας θα αφαιρούσε από τις χώρες τη δυνατότητα να καταπολεμούν τις υφέσεις με πακέτα τόνωσης της οικονομίας.

Ο Μπόφινγκερ προτείνει μια μερική τουλάχιστον ανάληψη κοινής ευρωπαϊκής ευθύνης για τα χρέη των κρατών, έναν κοινό προϋπολογισμό της ευρωζώνης και ένα Ευρωπαίο υπουργό Οικονομικών - δηλαδή αυτά που οι άλλοι 4 συνάδελφοί του «Σοφοί» απορρίπτουν. Η διαμάχη για το μέλλον της νομισματικής ένωσης είναι ακόμη πολύ μακριά από τη λήξη της. Έχει μόλις αρχίσει.

Η εξέλιξη των ποσοστών κέρδους μακροπρόθεσμων κρατικών ομολόγων (δεκαετή και άνω) μετά το 1990

Ο Martin Greive (1982) σπούδασε οικονομικά και δημοσιογραφία στα πανεπιστήμια του Μύνστερ, του Πεκίνου και της Κολωνίας και αρθρογραφεί στην εφημερίδα Die Welt για θέματα οικονομίας και πολιτικής

   
Αρθρογραφία στη Welt      Start-up-Szene rebelliert gegen Schäubles Pläne

Peter Bofinger: Το τρίγωνο του διαβόλου: Πως η κρίση  του δημόσιου χρέους, η κρίση των τραπεζών και η ύφεση απειλούν τη ζώνη του ευρώ. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Blätter für deutsche und internationale Politik» (περιορισμένη πρόσβαση, γερμανικά) και στη συνέχεια συμπεριλήφθηκε στο συλλογικό έργο «Demokratie oder Kapitalismus? - Europa in Krise» των εκδόσεων «Blätter», ως μέρος της ευρύτερης συζήτησης για την κρίση.

  

Το «Tρίγωνο του διαβόλου» περιλαμβάνεται στον Β' τόμο της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου, με επιμέλεια και εισαγωγή της Ρούλας Γκόλιου. Ο Β' τόμος περιέχει επίσης εργασίες για την κρίση στην ευρωζώνη των Elmar Altvater, Jürgen Habermas, Rudolf Hickel, Paul Krugman, Isabell Lorey, Claus Offe, Stephan Schulmeister, Wolfgang Streeck, Hubert Zimmermann, Karl Georg Zinn. Τα περιεχόμενα εδώ.

Στον Α' τόμο της ελληνικής έκδοσης «Η Ευρώπη σε κρίση - Δημοκρατία ή καπιταλισμός;» περιέχονται κείμενα και συζητήσεις των Ulrich Beck, Hauke Brunkhorst, Christian Calliess, Henrik Enderlein, Joschka Fischer, Claudio Franzius, Ulrike Guérot, Jürgen Habermas, Oskar Negt, Ulrich Κ. Preuss, Hans-Jürgen Urban.

Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση:

     

Στέφαν Σούλμάιστερ: «Η Ελλάδα είναι αποδιοπομπαίος τράγος, η Ευρώπη χρειάζεται New Deal» - συνέντευξη του Stephan Schulmeister στη Ruth Fulterer

  

Το χρέος της Ελλάδας μπορεί και πρέπει να ελαφρυνθεί εντός της ευρωζώνης. Συσχέτιση επιτοκίων με την ανάπτυξη και μορατόριουμ πληρωμών - των Άρμιν φον Μπόγκνταντυ, Μάρτσελ Φράτσερ και Γκούντραμ Βολφ

   
Το «όχι» της Ελλάδας και το μέλλον της ΕΕ - του Μάρκους Γκάτσκε

   

Μανιακή τήρηση των κανόνων ή κοινοτικοποίηση των χρεών; Πώς η Γερμανία και η Γαλλία διχάζουν τη ζώνη του ευρώ  - του Στέφαν Κάιζερ

    
O υπουργός Wolfgang Schäuble: Ένας παγερός, σκληροπυρηνικός πολιτικός; - Χέριμπερτ Πραντλ
   
Το μέλλον της ζώνης του ευρώ: Πέντε μαθήματα από την ελληνική κρίση - του Χένρικ Μύλλερ 

    

Habermas: «Η Μέρκελ έπαιξε στα ζάρια την καλή φήμη της Γερμανίας - Η Ευρώπη είναι εγκλωβισμένη σε πολιτική παγίδα»

  

Η Ευρώπη πρέπει να αντιστρέψει την πορεία της.  Η πολιτική επιστρέφει - της Ούλρικε Γκερό

   
Παγιδευμένοι στη ζώνη του ευρώ. Η ελληνική κρίση - του Βόλφγκανγκ Στρέεκ

    

Jürgen Habermas: Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί να δράσουν πολιτικά - Μια νέα αρχή για την οικονομία και για τον ελληνικό λαό

  

Νεο-φιλελευθερισμός και ορντο-φιλελευθερισμός - Χανς Κούντνανι 
   

Γερμανία: Η μακρά σκιά του ορντο-φιλελευθερισμού - Ούλρικε Γκερό, Σεμπάστιαν Ντούλιεν

To Συμβούλιο των «Πέντε Σοφών» (Peter Bofinger, Volker Wieland,
Isabel Schnabel, Christoph M. Schmidt, Lars P. Feld)

Update 7.8.2015:

Jacques Delors, Gerhard Cromme, Henrik Enderlein, Pascal Lamy, Antonio Vittorino: Tρεις κίνδυνοι και τρεις ευκαιρίες για Ευρώπη και Ελλάδα («Το Βήμα») 

Ο Ζακ Ντελόρ είναι ο πρώην πρόεδρος της Επιτροπής και ιδρυτής του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ, ο Γκέρχαρντ Κρόμε είναι πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου της Siemens, ο Χένρικ Εντερλάιν είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ στο Βερολίνο, ο Πασκάλ Λαμί είναι πρώην επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και ο Αντόνιο Βιτορίνο είναι πρόεδρος του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ.