Jakob Augstein: Η δημοκρατία πεθαίνει στο Κέντρο

του Γιάκομπ Άουγκστάιν

  

© Der Spiegel - Jakob Augstein: Im Zweifel links: Deutschland, dein Elend ist die Mitte, 6.08.2015

  

Στην Ευρώπη συμβαίνουν ζυμώσεις. Η πολιτική διαμαρτυρία είναι παρούσα και πάλι.  Εξαίρεση αποτελεί προς στιγμήν η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, όπου η δημοκρατία μοιάζει σαν να αποκοιμήθηκε. Οι Γερμανοί συγχέουν τώρα τη σταθερότητα με την απάθεια. Ωστόσο οι ποικίλες νέες ζυμώσεις στην ευρωπαϊκή επικράτεια, ακόμη και όταν παίρνουν τη μορφή του λαϊκισμού, απελευθερώνουν δυνάμεις αναγκαίες για την ανανέωση του κατεστραμμένου συστήματος. Oι πολιτικοί του Κέντρου δεν το κατανοούν, παρερμηνεύουν την πραγματικότητα. Ο Γ. Άουγκστάιν ρίχνει μια «αιρετική» ματιά στη σημερινή Ευρώπη.

   

Μια επανάσταση βρίσκεται σε εξέλιξη. Μια μεγάλη αναστάτωση. Το άν πρόκειται να μας οδηγήσει σε κάτι καλύτερο ή σε κάτι χειρότερο, δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί. Το όπλο αυτής της επανάστασης είναι ο λαϊκισμός. Το Μέσο που την διαδίδει είναι το Διαδίκτυο. Όπως και κάθε επανάσταση, έτσι και αυτή έχει τους στόχους της και τα θύματά της. Στόχος είναι η ανανέωση της δημοκρατίας, πράγμα που είναι απολύτως αναγκαίο. Το θύμα είναι το κομματικό σύστημα με βάση το Κέντρο. Δεν αξίζει να χύνουμε και πολλά δάκρυα για το θύμα. Προς το παρόν, η Γερμανία, ο γίγαντας στην καρδιά της Ευρώπης που πάσχει από υπνηλία, νοιώθει μόνον ένα ασθενικό αεράκι από την επερχόμενη θύελλα. Όμως άν όλα πάνε κατ΄ευχήν, σύντομα θα πνεύσει και εδώ ένας ζωογόνος άνεμος και θα διώξει τη μούχλα που προκαλεί ασφυξία στο πολιτικό σύστημα. Είναι η μούχλα του Κέντρου. 

Ίσως είναι καλό το γεγονός ότι όλο και λιγότεροι άνθρωποι διαβάζουν εφημερίδες. Γιατί άν τις πιστέψουμε, το ποιά θα είναι η επόμενη Καγκελάριος είναι ήδη δεδομένο: η Άνγκελα Μέρκελ. Επίσης, γιατί μερικοί πολιτικοί στη Σοσιαλδημοκρατία δεν είναι σίγουροι για το αν θα πρέπει να έχουν έναν δικό τους υποψήφιο για την καγκελαρία. Η Γερμανία δείχνει πώς μια δημοκρατία μπορεί να αυτοκτονήσει. Η δυστυχία των Γερμανών είναι ότι συγχέουν τη σταθερότητα με την απάθεια. Και αυτή η δυστυχία έχει ένα όνομα: Κέντρο. Το Κέντρο είναι η περιοχή της πολιτικής διαφθοράς. Η δημοκρατία πεθαίνει στο Κέντρο.

«Βγάλτε το κράνος». Από την εφημερίδα Freitag, τ. 33/2015

Εύκολα λησμονούμε ότι εδώ στη Δύση, ούτως ή άλλως δεν βρίσκεται μπροστά μας η καθαρή δημοκρατία, αλλά μεικτές μορφές διακυβέρνησης, όπου η εκπροσώπηση του λαού και μια νέα ολιγαρχία ασκούν την εξουσία από κοινού. Αυτό απαιτεί μια λεπτή ισορροπία. Όμως οι ολιγαρχικές ελίτ των επιχειρήσεων, του χρηματοπιστωτικού συστήματος και της διοίκησης διαφεύγουν όλο και περισσότερο από τον δημοκρατικό έλεγχο.

Ο Γάλλος συντηρητικός πολιτικός Φιλίπ Σεγκέν (Philippe Seguin) είχε δηλώσει: 

«Όπου υπάρχει η δημοκρατία, λαμβάνονται όλο και λιγότερες αποφάσεις. Και αντίστροφα, όπου λαμβάνονται όλο και περισσότερες αποφάσεις, εκεί δεν υπάρχει πια δημοκρατία».

Αυτοί που ξεριζώνουν τους βλαστούς οι οποίοι ανανεώνουν τη ζωή της δημοκρατίας είναι οι πολιτικοί του Κέντρου, με το επιχείρημά τους ότι δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις. Ακόμη και ένας συντηρητικός στοχαστής όπως ο Χέρφριντ Μίνκλερ (Herfried Münkler) παραδέχεται ότι η κυριαρχία του κέντρου στο γερμανικό κομματικό σύστημα οδηγεί σε περιορισμό του πολιτικού προγραμματικού περιεχομένου:

«Μπορεί κανείς να πει: ακόμη και οι πολιτικοί ορίζοντες στενεύουν».

 Η εξέγερση των αδύναμων

Ναι, η γερμανική πολιτική έχει πολύ στενό ορίζοντα. Κάτω από τον μολυβένιο ουρανό της «ανυπαρξίας εναλλακτικών λύσεων» η δημοκρατία παθαίνει ασφυξία. Αν ο λαός θεωρεί όλο και πιο απίθανη μια αλλαγή στην εξουσία, τότε το μόνο που του μένει είναι να γυρίσει την πλάτη στην πολιτική ή και να στραφεί εναντίον της πολιτικής γενικά. Συμβαίνουν και τα δύο.

«Το νιώθεις πως κάτι πάει στραβά στη χώρα, παρά το γεγονός ότι όλα πηγαίνουν τόσο καλά», 

γράφτηκε πριν από λίγο καιρό σε ένα κύριο άρθρο της εφημερίδας «Die Zeit».* Ήταν μια φράση πολυσήμαντη και μελαγχολική. Όταν ακόμη και ένα Μέσο Ενημέρωσης - βασικός εκφραστής της γερμανικής αυταρέσκειας, επισημαίνει την αυξανόμενη ανησυχία που εξαπλώνεται στις ευρύτερες μεσοαστικές τάξεις, αυτό κάτι σοβαρό σημαίνει.  

Πρόσφατα στην «Zeit»** εκφράζεται αγανάκτηση για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η σάτιρα στη γερμανική τηλεόραση. «Τροφοδοτεί με τεράστια επιτυχία την σφοδρή σκανδαλοθηρία και την αποστροφή για τα Μέσα Ενημέρωσης» και συνακόλουθα αυξάνει την «αποστροφή και την καχυποψία» κατά του συστήματος. «Στη σάτιρα επιτρέπονται τα πάντα», λέει η «Zeit». 

«Είναι σαφές, μπορεί ελεύθερα να είναι θυμωμένη, μονομερής, κυνική. Αλλά άν από το περιθώριο της πολιτικής συζήτησης η σάτιρα εισβάλλει στο κέντρο της, τότε αυτό λέει πολλά για την κοινωνία».  

Αλλά και εδώ ο σχολιασμός δεν προχωρά πιο πέρα από την διαπίστωση των συμπτωμάτων. 

Μέχρι στιγμής κανείς δεν έχει καταφέρει στη Γερμανία να μετατρέψει τη δυσαρέσκεια σε επιτυχημένη πολιτική. Οι Εναλλακτικοί (AfD) και η Pegida είναι η εξέγερση των αδύναμων, η αναγέννηση της δυσαρέσκειας και οργής. Εδώ το «όχι» γίνεται η μόνη δημιουργική πράξη. Και το Διαδίκτυο, το οποίο αλλού έχει γίνει πηγή και δύναμη της διαμαρτυρίας, στη Γερμανία έχει γεννήσει μόνο το αποτυχημένο εγχείρημα του κόμματος των «Πειρατών».

Η δύναμη του Διαδικτύου

Αντίθετα, στην Ελλάδα και την Ισπανία έχουν αναπτυχθεί νέου είδους προοδευτικά αριστερά κινήματα. Ταυτόχρονα στην Αγγλία συμβαίνει το ανήκουστο: Αυτόν τον Σεπτέμβριο, το Εργατικό Κόμμα κατάφερε να εκλέξει ως πρόεδρο ένα πραγματικό, γνήσιο αριστερό. Είναι ένας άνθρωπος που δεν του αρέσουν τα πυρηνικά όπλα, αντιμετωπίζει αρνητικά του ΝΑΤΟ, δεν θεωρεί το δημόσιο χρέος ως τον δρόμο προς το διάβολο ούτε τις ιδιωτικοποιήσεις ως τον δρόμο της σωτηρίας. 

Είναι ένας άνθρωπος ο οποίος έχει και εξωτερική εμφάνιση διαφορετική από τους κοστουμαρισμένους ήρωες των σημερινών κεντρώων κομμάτων της Ευρώπης: Ο Jeremy Corbyn έχει κοντά γένεια, φοράει κοτλέ παντελόνι και το παρουσιαστικό του θυμίζει καθηγητή του μαθήματος της κοινωνιολογίας. Είναι βουλευτής εδώ και δεκαετίες, όμως ποτέ μέχρι τώρα δεν είχε πάρει οποιοδήποτε σημαντικό αξίωμα και σε όλες τις περιπτώσεις που οι Άγγλοι σοσιαλιστές έχουν συμπράξει σε κάποια «γουρουνιά» του κατεστημένου, είτε σε πολέμους είτε σε ιδιωτικοποιήσεις, ο Κόρμπιν ήταν αντίθετος. Στο Διαδίκτυο είναι αγαπητός. «Το hashtag #JezWeCan στο Twitter χρησιμοποιείται κάθε 25 δευτερόλεπτα», γράφει ο «Guardian». 

Στην Ιταλία, το Κίνημα Πέντε Αστέρων του κωμικού, κλόουν και ακτιβιστή Beppe Grillo έχει κάνει άνω-κάτω ολόκληρο το κομματικό σύστημα χρησιμοποιώντας τη δύναμη του Διαδικτύου. Στις βουλευτικές εκλογές του 2013 έλαβε 25 % των ψήφων. Ο Γκρίλλο κρατά επιδεικτικά απόσταση από τα θεσμικά όργανα. Ελέγχει το κίνημά του και την παράταξη του μέσω του Διαδικτύου. Ο Γάλλος πολιτικός επιστήμονας Jacques de Saint Victor αποκαλεί το blog του Γκρίλλο «όπλο μαζικής καταστροφής για την κατάκτηση της κοινής γνώμης». Ο Βικτόρ είναι ένας φιλελεύθερος συντηρητικός. Το δοκίμιό του, στο οποίο διαμαρτύρεται για την εμφάνιση νέων πολιτικών δυνάμεων μέσω του Διαδικτύου, έχει τον τίτλο «Les antipolitiques». Και το Διαδίκτυο με το ωμό ύφος του, με τη δυνατότητα συμμετοχής που προσφέρει, με τους κινδύνους της χειραγώγησης που δημιουργεί, είναι για τους συντηρητικούς κάτι το φρικώδες. 

Το συντηρητικό κατεστημένο, βλέποντας τη νέα απειλή, χτυπά συναγερμό, χρησιμοποιεί ως φόβητρο τη σειρήνα του λαϊκισμού. Όμως αυτό είναι μια παρερμηνεία της πραγματικότητας. Γιατί ο λαϊκισμός απελευθερώνει δυνάμεις που είναι αναγκαίες για την ανανέωση του κατεστραμμένου συστήματος. Οι πολιτικοί του Κέντρου δεν καταλαβαίνουν τι συμβαίνει. Ούτε και το αισθάνονται. 

* Matthias Geis - Bernd Ulrich : Ausweitung der Kampfzone (Die Zeit 12.2.2015)
Οι πολιτικοί διακηρύσσουν ότι δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις και τα Μέσα Ενημέρωσης αντιμετωπίζουν ως σκάνδαλο και στιγματίζουν κάθε παραβίαση των ταμπού. Δεν είναι να απορεί κανείς που όλο και περισσότεροι πολίτες αισθάνονται σήμερα απογοητευμένοι από το «σύστημα». Το πραγματικά κακό θα συμβεί άν οι πολίτες μείνουν μόνον στην απογοήτευσή τους και δεν προχωρήσουν ένα βήμα πιο πέρα.

 
** Götz Hamann:  Wer vertraut uns noch? (Die Zeit 25.6.2015)

Ενα δοκίμιο για τα λάθη των ΜΜΕ και της δημοσιογραφίας, για αναγνώστες και τηλεθεατές έτοιμους να λυντσάρουν, για τις ευθύνες της ίδιας της κοινής γνώμης.

O Jakob Augstein, γιός του ιδρυτή του Spiegel Rudolf Augstein, αρθρογραφεί στον Spiegel και στις εφημερίδες Süddeutsche Zeitung, Zeit, Der Freitag (Παρασκευή, που εκδίδει ο ίδιος).
  
Επιλογή πρόσφατης αρθρογραφίας του J. Augstein: Η στήλη  Im Zweifel links  (Σε περίπτωση αμφιβολίας, αριστερά - Der Spiegel - σε γερμανική γλώσσα) 
    
Γιάκομπ Άουγκστάϊν, στον ιστότοπο Μετά την Κρίση
  
Ανοικτή επιστολή προς την καγκελάριο: Αγαπητή κυρία Μέρκελ...

  

Γιάκομπ Άουγκστάϊν: Το αυτοκίνητο; Η απάτη! Το σκάνδαλο της Φολκσβάγκεν και ο καπιταλισμός (ελληνικά, στα «Ενθέματα της Αυγής», 27.9,2015)

Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση:
    
Ulrike Guérot: Η ακραία ανισότητα και οι απατηλοί μύθοι που αφηγούνται οι κοινωνικές ελίτ
  
Πολλή πολιτική αλλά χωρίς περιεχόμενο, δημοκρατία μακριά από τον «δήμο» 
  

Μετα-δημοκρατία, το φάντασμα του πολιτικού εκφυλισμού πλανιέται πάνω από την Ελλάδα και την Ευρώπη

 

Πάνος Λουκάκος & Cas Mudde: Η ταξική ψήφος και τι αλλάζει

Κριστομπάλ Ροβίρα Κάλτβάσσερ: Οι λαϊκιστικές δυνάμεις δεν είναι ανόητες - θέτουν εύλογα ερωτήματα για την σημερινή κατάσταση της δημοκρατίας

 

Κας Μούντε - Ερνέστο Λακλάου: Λαϊκισμός, το φάντασμα της Βαϊμάρης, η Λατινική Αμερική και το μέλλον της Ευρώπης    Ινίγκο Ερρεχόν: Ερνέστο Λακλάου, θεωρητικός της ηγεμονίας     Το μεταδημοκρατικό πλαίσιο και οι προκλήσεις των ΣΥΡΙΖΑ και PODEMOS       Ο Christopher Lasch εναντίον των κοινωνικών ελίτ      Ιβάν Κράστεφ: Το παράδοξο της δημοκρατίας και η κρίση στην Ευρώπη (ένα ασυνήθιστα διεισδυτικό άρθρο του εξαιρετικού Βούλγαρου πολιτικού επιστήμονα)