του Νιλς Καντρίτσκε
Η επαναφορά της δραχμής δεν ανοίγει καμμιά προοπτική για το μέλλον, παρά μόνον για τους κερδοσκόπους
Αν θα συμβεί Grexit δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε σήμερα. Ακόμη και αν η έξοδος της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ αποφευχθεί τις εβδομάδες που έρχονται, ένα «ατύχημα», ένα Graccident θα παραμείνει πιθανό για μεγάλο χρονικό διάστημα: είναι ένα είδος ιστορικού «εργοστασιακού ατυχήματος» το οποίο κανείς δεν θέλει να συμβεί στην πραγματικότητα, αλλά πολύ λίγοι ηγέτες της ΕΕ είναι πρόθυμοι να το αποτρέψουν με κάθε τρόπο.
Η απειλή αυτή θα αποτραπεί μόνον όταν παρασχεθεί στην Ελλάδα από τους πιστωτές της η ευκαιρία μιας επανεκκίνησης και όταν η κυβέρνηση της Αθήνας αδράξει την ευκαιρία αυτή. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να πληρούνται τρεις προϋποθέσεις: Πρώτον μια μεγάλη ελάφρυνση του χρέους με στόχο να τερματιστεί η πολιτική της θανάσιμης λιτότητας. Δεύτερον ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα εσωτερικών μεταρρυθμίσεων, που θα στοχεύουν ιδίως στη δημιουργία αποτελεσματικών δημόσιων υπηρεσιών και στην επιβολή αυστηρής φορολογικής πειθαρχίας που θα εγγυάται τη σταθερότητα των κρατικών εσόδων. Και τρίτον, ένα ρεαλιστικό πρόγραμμα για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας, το οποίο θα ενεργοποιήσει τις δυνατότητες της χώρας και θα μπορεί επίσης να προσελκύει ξένες επενδύσεις.
Το αντίθετο μιας τέτοιας «φυγής προς τα εμπρός» για έξοδο από την κρίση θα ήταν η Grexit. Με μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού πληθυσμού την θεωρεί ως εθνική και προσωπική καταστροφή. Όλες οι δημοσκοπήσεις μετά την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ και τον σχηματισμό της κυβέρνησης Τσίπρα, δείχνουν ότι 70 έως 80 % των ερωτηθέντων θέλουν να παραμείνει η Ελλάδα στη ζώνη του ευρώ για να αποφευχθεί η υποτροπή σε ένα πληθωριστικό νόμισμα. Μόνο το 18 - 25 % υποστηρίζουν την Grexit ή δεν θεωρούν ατυχία ένα ατύχημα - «Graccident». Όμως μόνον το 13 % όσων υποστηρίζουν την επιστροφή στη δραχμή, συσχετίζουν αυτή την επιστροφή με ελπίδα διεξόδου από την κρίση [1].
 |
| © Satoshi Kambayashi |
Και οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ υποστηρίζουν κατά πλειοψηφία την παραμονή στη ζώνη του ευρώ. Ωστόσο, σχεδόν το 1/3 από αυτούς πιστεύουν ότι ο Τσίπρας θα πρέπει να διακινδυνεύσει μια Grexit, σε περίπτωση που οι διαπραγματευτές εταίροι της «Ομάδας των Βρυξελλών» (η πρώην τρόικα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της ΕΚΤ και του ΔΝΤ) δεν προσεγγίσουν επαρκώς τις απόψεις της Αθήνας [2] Ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού θέλει λοιπόν να προχωρήσει η κυβέρνηση Τσίπρα στον «έντιμο» συμβιβασμό που δηλώνει ρητά ότι επιδιώκει η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ για να αποφύγει την Grexit.
Κατ' αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί πώς μπορεί να συμβεί μια Grexit - με ή χωρίς Graccident. Το σημείο εκκίνησης θα ήταν η πτώχευση του κράτους. Εάν οι πιστωτές δεν εγκρίνουν τη χορήγηση της νέας χρηματοδότησης στην Αθήνα, η κυβέρνηση, το αργότερο στο τέλος του Ιουνίου δεν θα μπορεί πια να πληρώνει μισθούς. Αυτό θα προκαλούσε τραπεζικό πανικό. Ο καθένας θα απέσυρε τα τελευταία ευρώ του και θα τα έκρυβε κάτω από στρώματα[3]. Για να σωθούν οι τράπεζες, θα πρέπει τότε αμέσως να επιβληθούν μέτρα ελέγχου της κίνησης κεφαλαίων, περιλαμβανομένου ενός ορίου ανάληψης μετρητών. Δεδομένου ότι η κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να δανείζεται πια από ελληνικές τράπεζες, θα έπρεπε τότε να πληρώσει μισθούς και συντάξεις με ένα αυτοσχέδιο «υποκατάστατο νομίσματος», με υποσχετικές που ονομάζονται IOUs (I owe you - Σου χρωστάω). Αυτό θα ήταν το πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση μιας λίγο ή πολύ συντεταγμένης αποχώρησης από την Ένωση του νομίσματος ευρώ.
Τι θα σήμαινε μια Grexit για τη ζώνη του ευρώ; Για το ζήτημα αυτό, διατυπώνονται απόψεις πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, στις Βρυξέλλες, στην ΕΚΤ της Φρανκφούρτης και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Οι πολιτικοί που θέλουν να θέσουν την Αθήνα υπό πίεση, υποβαθμίζουν τον κίνδυνο μετάδοσης σε άλλες χώρες που βρίσκονται σε κρίση. Ο κίνδυνος αυτός είναι τώρα πραγματικά μικρότερος σε σχέση με πριν τρία χρόνια. Τα «τείχη» μεταξύ των εστιών της κρίσης έχουν ενισχυθεί. Οι πρώην υποψήφιες χώρες για μετάδοση, όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία μπορούν σήμερα να καλύπτουν και πάλι τις δανειακές τους ανάγκες από τις χρηματοπιστωτικές αγορές[4].
Ωστόσο, πολλοί παρατηρητές βλέπουν και τον πολιτικό κίνδυνο. Επιφανείς αντίπαλοι της Grexit όπως ο Joseph Stiglitz και ο Paul Krugman προφητεύουν έναν «τεράστιο πολιτικό και χρηματοοικονομικό κίνδυνο για την υπόλοιπη Ευρώπη»[5]. Από την σκοπιά της Αθήνας η πολιτική πλευρά του ζητήματος είναι σημαντική, διότι η στάση των Ευρωπαίων εταίρων καθορίζεται από το πώς εκτιμούν πολιτικά την κατάσταση. Έτσι ο Τσίπρας βλέπει τον πρόεδρο Juncker και τον επίτροπο Moscovici ως δυνητικούς συμμάχους ενάντια στους δημοσιονομικά «σκληρούς» πολιτικούς όπως ο Σόιμπλε και Dijsselbloem, ο επικεφαλής του Eurogroup, οι οποίοι εδώ και εβδομάδες παίζουν με την πιθανότητα ενός Graccident - ή απειλούν με αυτό.
Είναι όμως πραγματική απειλή; Ορισμένοι οικονομολόγοι θέλουν πράγματι να παρουσιάσουν ως ελκυστική προοπτική την επιστροφή της Ελλάδας σε ένα ξεχωριστό νόμισμα. Ο πιο υπερκινητικός Γερμανός ειδικός στο ελληνικό πρόβλημα, ο Hans Werner Sinn, επικεφαλής του ινστιτούτου Ifo στο Μόναχο, απο την αρχή της κρίσης ισχυρίζεται ότι η επιστροφή στη δραχμή θα μπορούσε να σώσει την ελληνική οικονομία: «Ήδη μέσα σε ένα έως τρία έτη, η άμπωτις θα μετατραπεί σε παλίρροια και θα αρχίσει η πτώση της ανεργίας. Χρησιμοποιώντας τη φτηνή δραχμή, η Ελλάδα «θα μπορούσε να ρίξει στην ευρωπαϊκή αγορά προϊόντα εξαιρετικά χαμηλού κόστους και να προσελκύσει τουρίστες και επενδυτές»[6]
Υπερπληθωρισμός και πανάκριβες εισαγωγές - αδυναμία εξαγωγών, εξάρτηση από εισαγόμενα
Ο Sinn αναφέρεται στο πρότυπο της Αργεντινής, που υποτίθεται ότι ξεπέρασε οικονομική κρίση με την αποσύνδεση του νομίσματός της απο το δολάριο. Υπάρχουν όμως σημαντικές διαφορές: Η Αργεντινή έχει οφέλη από το φθηνό πέσο μόνον επειδή είναι σε θέση να εξάγει προϊόντα εμπορεύσιμα στην παγκόσμια αγορά (σόγια, το κρέας). Η Ελλάδα δεν έχει συγκρίσιμα εξαγώγιμα εμπορεύματα. Και για να αναπτύξει μια βιομηχανία που θα μπορούσε να παράγει προϊόντα για εξαγωγή με υψηλή προστιθέμενη αξία, τις βασικές πρώτες ύλες και κεφαλαιουχικά αγαθά (τεχνολογία, προϊόντα πετρελαίου) θα πρέπει να τα εισάγει. Με μια πληθωριστική δραχμή θα ήταν πανάκριβα.
Έτσι φθάσαμε στο κεντρικό ζήτημα. Οι περισσότεροι υποστηρικτές της δραχμής σιωπούν για τις επιπτώσεις του πληθωριστικού νομίσματος σε μια χώρα που εισάγει το 48 % των τροφίμων της και το 82 % της ενέργειάς της. Επίσης, βασικά προϊόντα, όπως τα φάρμακα ή τα ανταλλακτικά για τη βιομηχανία θα γίνονται όλο και πιο ακριβά με ασύλληπτους ρυθμούς. Αντί για την αποκατάσταση του ισοζυγίου πληρωμών μέσω των εξαγωγών, η αύξηση των τιμών των εισαγωγών θα επιδεινώσει το έλλειμμα. Με τόσο υψηλά ποσοστά εισαγώμενων της Ελλάδας, την χώρα θα την απειλούσε υπερπληθωρισμός και συνεπώς μείωση των πραγματικών εισοδημάτων, αποδυνάμωση της εγχώριας οικονομίας και αύξηση της ανεργίας[7]. Ως γνωστόν ο πληθωρισμός πάντα αποβαίνει εις βάρος των απλών ανθρώπων.
Ούτε το πρόβλημα του χρέους θα λυθεί με μια Grexit. Αντίθετα θα επιδεινωθεί: μια πληθωριστική δραχμή θα ανατιμήσει πολύ όλες τις υποχρεώσεις αποπληρωμής, που είναι υπολογισμένες σε ευρώ, όχι μόνο του δημόσιου χρέος, αλλά και του χρέους των επιχειρήσεων σε ξένους προμηθευτές. Το αποτέλεσμα θα είναι η τελειωτική χρεοκοπία όχι μόνο του κράτους αλλά και βιώσιμων επιχειρήσεων, επομένως και περισσότερες απώλειες θέσεων εργασίας.
Τουρισμός και γεωργία: ανεπαρκείς για επανεκκίνηση
Ωστόσο, η Grexit προσφέρει και μια ευκαιρία, τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως. Στην Ελλάδα, η πραγματική «εξαγωγική βιομηχανία» είναι ο τουρισμός. Θα μπορούσε λοιπόν να προσφέρει φθηνότερα αυτή την υπηρεσία στους ξένους. Ωστόσο παραμένει ανοικτό το ερώτημα, ποια τύχη θα είχε το προϊόν «διακοπές στην Ελλάδα» απέναντι σε παρόχους χαμηλού κόστους, όπως είναι η Ισπανία και η Τουρκία. Επιπλέον, μια έκρηξη του all-inclusive τουρισμού δεν θα φέρει πολλή ωφέλεια στην Ελλάδα, επειδή τα κέρδη του τα αποσπούν οι διεθνείς εταιρείες αυτού του τομέα.
Το δυναμικό των «εξαγωγικών τομέων» της γεωργίας και του τουρισμού είναι πολύ περιορισμένο, προκειμένου να μπορέσει να τραβήξει έξω από την κρίση μια οικονομία της δραχμής. Έτσι φαίνεται σύμφωνα με ένα άρθρο εμπειρογνωμόνων του Bloomberg οι οποίοι για την περίπτωση «κρατικής χρεοκοπίας συν Grexit» υπολογίζουν τα εξής: Η ελληνική πραγματική οικονομία έχει ήδη συρρικνωθεί κατά 25 % σε σύγκριση με την αρχή της κρίσης. Μια περαιτέρω συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 10 % μόνο (η αισιόδοξη υπόθεση) θα μπορούσε να επιφέρει «απόλυτη πολιτική και οικονομική κατάρρευση», όμοια με τήξη του πυρήνα στους ατομικούς αντιδραστήρες[8].
Την εκτίμηση αυτή την συμμερίζονται πολλοί οικονομολόγοι[9]. Ιδιαίτερα αξιόπιστες προειδοποιήσεις εναντίον της Grexit προέρχονται από τον Έλληνα Υπουργό Οικονομικών Βαρουφάκη, ο οποίος το 2001 υπήρξε αποφασισμένος αντίπαλος της ένταξης της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ. Όπως υποστηρίζει, αν και η είσοδος στη ζώνη του ευρώ ήταν λάθος εκείνη την εποχή, αυτό δεν σημαίνει ότι η έξοδος είναι το σωστό σήμερα: «Όταν είσαι μέσα δεν μπορείς να βγείς έξω, χωρίς να συμβεί καταστροφή»[10].
Στο θέμα αυτό ο Βαρουφάκης δεν σκέφτεται μόνο σχετικά με την οικονομική κρίση. Υπάρχουν τρεις άλλες πτυχές που αγνοούνται στην καθαρά οικονομική συζήτηση περί Grexit - ιδιαίτερα μεταξύ «ειδικών» οι οποίοι είναι εξοικειωμένοι με τα νεοφιλελεύθερα μοντέλα αλλά δεν είναι γνώστες της Ελλάδας.
Παθογένειες της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας με ευρώ και με δραχμή
Η πρώτη πτυχή αφορά την οργάνωση της μετάβασης προς ένα ιδαιίτερο, δικό της νόμισμα. Απαιτεί λεπτομερή σχεδιασμό και υλοποίηση, που θα υπερφόρτωνε εντελώς την ελληνική γραφειοκρατία, ειδικά κάτω από μια νέα κυβέρνηση που έχει ελάχιστη διοικητική εμπειρία. Και αυτό απαιτεί ένα επίπεδο πειθαρχίας και εξουσίας, που είναι ξένο για το σύνολο της ελληνικής πολιτικής τάξης. Στην εφημερίδα Financial Times, ο απόδημος Έλληνας Χαρίδημος Τσούκας έγραψε τον Μάιο του 2015 ότι «η αλλαγή νομίσματος είναι αδύνατο να γίνει, όταν έχεις μια γραφειοκρατία χωρίς ηθικό, ανίκανη και πελατειακή».
Η λέξη-κλειδί «πελατειακή» αφορά τη δεύτερη πτυχή. Με την κρίση τα τελευταία πέντε χρόνια, πολλοί Έλληνες ευαισθητοποιήθηκαν για τα «προπατορικά αμαρτήματα» που οδήγησαν στη δυσαρμονική εξέλιξη της κοινωνίας τους: η φοροδιαφυγή, η διαφθορά και οι πελατειακές σχέσεις μεταξύ της πολιτικής τάξης και των πολιτών[11]. Ο ειδικός Jens Bastian που ζει στην Ελλάδα αιτιολογεί το μεγάλο ποσοστό Ελλήνων που προτιμά το ευρώ και ως εκδήλωση δυσπιστίας εναντίον των δικών τους ελίτ: Οι άνθρωποι δεν θέλουν «και αρχίσουν και πάλι οι εκπρόσωποί τους στο ελληνικό κράτος να τυπώνουν χρήματα κατά βούληση στο δικό τους τυπογραφείο για να κάνουν παροχές στους οπαδούς τους με εθνικό νόμισμα»[12] Η εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ εξέφρασε εκτός των άλλων την πεποίθηση ότι αυτή η νοσηρή πολιτική θα πρέπει να ξεπεραστεί. Όμως μια Grexit θα καταπνίξει και πάλι εν τη γενέσει αυτή τη νέα προσέγγιση, που προέκυψε στην πορεία της κρίσης.
Αυτό θα ήταν το πραγματικό «Graccident», το οποίο πολλοί Έλληνες φοβούνται, διότι θα τους επιφέρει ελέγχους στην κίνηση κεφαλαίων, παρα-εμπορία συναλλάγματος και μια μαύρη αγορά ευρώ. Το χάος θα δημιουργήσει μια νέα αλλά τόσο γνωστή από τα παλιά κατηγορία κερδοσκόπων: Δωροδοκούμενους εφοριακούς και λαδωμένους τραπεζίτες και όλους εκείνους που έχουν μια πολύ παχιά δέσμη ευρώ - κάτω από το στρώμα ή σε ξένες τράπεζες.
Αυτή είναι η τρίτη και κοινωνικά πιο καταστροφική πτυχή της Grexit. Η επιστροφή σε μια πληθωριστική δραχμή θα παραδώσει τα κοινωνικά εξουθενωμένα στρώματα του λαού σε μια κάστα ιδιοκτητών ευρώ, οι οποίοι κυριολεκτικά θα αγοράσουν τη χώρα - προπαντός τα τουριστικά εκμεταλλεύσιμα ακίνητα. Το αποτέλεσμα θα είναι η μεγαλύτερη ανακατανομή πλούτου στην Ευρώπη μετά την έλευση του καπιταλισμού στην πρώην Σοβιετική Ένωση. Οι κερδισμένοι από την κρίση δεν θα είναι μόνον οι Έλληνες πολίτες, κάτοικοι της Ελλάδας, που έχουν βγάλει τα ευρώ τους στην Ελβετία, στο Λονδίνο ή στο Βερολίνο. Αλλά και ξένες εταιρείες ή hedge funds που ψάχνουν για επενδύσεις που τους στοιχίζουν φτηνά, χωρίς να νοιάζονται για γρήγορα κέρδη. Πράγμα που ισχύει επίσης για κάθε είδους μαφίας.
«Παράταξη της δραχμής», οπαδοί του Grexit στον ΣΥΡΙΖΑ, δεξιοί αντίπαλοι του ευρώ
Ο επικεφαλής οικονομολόγος της «αριστερής ομάδας» που υποστηρίζει την Grexit είναι ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Κώστας Λαπαβίτσας. Δηλώνει μαρξιστής και πιστεύει ότι το χάος μετά την εισαγωγή της δραχμής θα κρατήσει το πολύ «μερικές εβδομάδες», ότι το νέο νόμισμα θα υποτιμηθεί μόνον κατά 15 - 20 % και η οικονομία θα ανακάμψει μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Όταν του αντιτείνεται η απότομη αύξηση του βάρους του χρέους σε ευρώ, ο Λαπαβίτσας το αντιμετωπίζει με την απαίτηση για «πλήρες κούρεμα». Αυτό είναι "το κόστος που πρέπει να καταβάλει η Ευρώπη, ώστε η Ελλάδα να εγκαταλείψει τη ζώνη του ευρώ». Αυτή η άποψη, την οποία διατύπωσε στο κεντρικό όργανο των Γερμανών οπαδών της Grexit, στην εφημερίδα Bild, είναι αντιγραμμένη από το πρόγραμμα του δεξιού ακραία ευρωσκεπτικιστικού κόμματος Εναλλακτική Λύση για τη Γερμανία (AfD) και από τις απόψεις των νεοφιλελεύθερων εχθρών του ευρω όπως είναι ο Hans Olaf Henkel[13]. Η αριστερή πτέρυγα του ΣΥΡΙΖΑ έχει κοινή γραμμή με τους ευρωσκεπτικιστές δεξιούς λαϊκιστές που θέλουν να διδάξουν τις γερμανικές αρετές στους τεμπέληδες Έλληνες. Αυτή είναι μια παράξενη και ιδιόμορφη συνύπαρξη. Παρά το γεγονός ότι οι εσωκομματικοί αντίπαλοι του Τσίπρα δεν τρέφουν καμία συμπάθεια για τους κερδοσκόπους του Grexit, πράττουν αντικειμενικά σαν χρήσιμοι ηλίθιοι στην υπηρεσία τους.
Σημειώσεις:
1 Δημοσκόπηση, "Καθημερινή", 19 Μαίου 2015, άλλα παραδείγματα βλ. Niels Kadritzke στον ιστότοπο www.nachdenkseiten.de.
2 Δημοσκόπηση για την κομματική εφημερίδα "Αυγή" 24 Μαίου 2015.
3 Τα ταμειακά αποθέματα των ελληνικών τραπεζών είναι τώρα τα χαμηλότερα εδώ και 11 χρόνια. Από το Νοέμβριο 2014 οι καταθέτες απέσυραν πάνω από 30 δις ευρώ. Βλ. "Καθημερινή", 6 Ιουνίου 2015.
4 Τα επιτόκια για τα ισπανικά και προρτογαλικά 10-ετή ομόλογα δημοσίου βρίσκονται τώρα μεταξύ 2 und 3 %, τα αντίστοιχα ελληνικά μεταξύ 10 και 12 %.
5 New York Times, 20.4 2015, έκθεση του Bloomberg, 19. 5.2015.
6 Handelsblatt, 2. 4. 2015 (Reuters, 2.5. 2015).
7 Rudolf Hickel, „Exit aus Grexit“, Blätter für deutsche und internationale Politik, Φεβρουάριος 2015.
8 Greece is stuck with the Euro and vice versa“, BloombergView, 29. 4. 2015.
9 Βλ. και θέσεις γερμανο-γαλλικών ομίλων, στους οποίους συμμετέχουν και οι πρόεδροι γνωστών οικονομικών ινστιτούτων όπως το DIW (Βερολίνο) και το Bruegel των Βρυξελλών (Süddeutsche Zeitung, 21.5.2015 [αναφέρεται στους ομίλους Άιφελ και Γκλίνικε]
10 "Καθημερινή" 13. 5. 2015,και συνεντεύξεις στην "Εφημερίδα των Συντακτών", 2. 5. 2015 και στο BBC, 24. 5.2015.
11 Niels Kadritzke, „Griechenland auf dem Boden der Tatsachen“, Le Monde diplomatique, Φεβρουάριος 2015.
12 „Wird das griechische Drama zu einer europäischen Tragödie?“, Südosteuropa Mitteilungen, τεύχος 2/2015, σ. 41.
13 Συνέντευξη 16. 3. 2015, στο Press Project, 17. 3. 2015. Οι θέσεις του Henkel: Handelsblatt, 5. 6. 2015.
© Le Monde diplomatique, Berlin
3 Τα ταμειακά αποθέματα των ελληνικών τραπεζών είναι τώρα τα χαμηλότερα εδώ και 11 χρόνια. Από το Νοέμβριο 2014 οι καταθέτες απέσυραν πάνω από 30 δις ευρώ. Βλ. "Καθημερινή", 6 Ιουνίου 2015.
4 Τα επιτόκια για τα ισπανικά και προρτογαλικά 10-ετή ομόλογα δημοσίου βρίσκονται τώρα μεταξύ 2 und 3 %, τα αντίστοιχα ελληνικά μεταξύ 10 και 12 %.
5 New York Times, 20.4 2015, έκθεση του Bloomberg, 19. 5.2015.
6 Handelsblatt, 2. 4. 2015 (Reuters, 2.5. 2015).
7 Rudolf Hickel, „Exit aus Grexit“, Blätter für deutsche und internationale Politik, Φεβρουάριος 2015.
8 Greece is stuck with the Euro and vice versa“, BloombergView, 29. 4. 2015.
9 Βλ. και θέσεις γερμανο-γαλλικών ομίλων, στους οποίους συμμετέχουν και οι πρόεδροι γνωστών οικονομικών ινστιτούτων όπως το DIW (Βερολίνο) και το Bruegel των Βρυξελλών (Süddeutsche Zeitung, 21.5.2015 [αναφέρεται στους ομίλους Άιφελ και Γκλίνικε]
10 "Καθημερινή" 13. 5. 2015,και συνεντεύξεις στην "Εφημερίδα των Συντακτών", 2. 5. 2015 και στο BBC, 24. 5.2015.
11 Niels Kadritzke, „Griechenland auf dem Boden der Tatsachen“, Le Monde diplomatique, Φεβρουάριος 2015.
12 „Wird das griechische Drama zu einer europäischen Tragödie?“, Südosteuropa Mitteilungen, τεύχος 2/2015, σ. 41.
13 Συνέντευξη 16. 3. 2015, στο Press Project, 17. 3. 2015. Οι θέσεις του Henkel: Handelsblatt, 5. 6. 2015.
© Le Monde diplomatique, Berlin
O Niels Kadritzke (1943) είναι δημοσιογράφος, κοινωνιολόγος και συγγραφέας στο Βερολίνο. Συντάκτης της Monde Diplomatique και της Tageszeitung, συγγραφέας του βιβλίου Άτλας της ΠαγκοσμιοποίησηςNiels Kadritzke για την Ελλάδα, στην Tageszeitung
Βιβλία του Νιλς Καντρίτσκε
(NachDenkSeiten, Γερμανικά)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου