Γιόσκα Φίσερ: Αν φύγει ο πρώτος, θα φύγουν πολλοί

© Süddeutsche Zeitung, Joschka Fischer - Geht der Erste, gehen viele 14.6.2015

Όποιος βοηθά την Ελλάδα, βοηθά όλη την Ευρώπη. Όποιος εγκαταλείπει την Ελλάδα, θέτει σε κίνδυνο τη μελλοντική πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με το βλέμμα στο ερχόμενο βρετανικό δημοψήφισμα για την παραμονή ή όχι του ΗΒ στην ΕΕ και στην Ρωσο-Ουκρανική καταστροφή, το Αριστοτελικό «πολιτικόν ζώον» Γιόσκα Φίσερ γράφει για την ελληνική κρίση σε σχέση με το όλο εγχείρημα της ΕΕ.

Εδώ και πολλά χρόνια, συγκεκριμένα από το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2009, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται συνεχώς αντιμέτωπη με νέες κρίσεις που αλληλοδιαδέχονται η μιά την άλλη. Είναι φανερό ότι αυτό υπερφορτώνει τις αντοχές της και ιδιαίτερα τη θεσμική της δομή. Στις περισσότερες περιπτώσεις η ΕΕ δεν καταφέρνει να ανταποκριθεί με κατάλληλο τρόπο. Αυτό δείχνουν όλες οι συγκρούσεις: Η οξεία επιδείνωση της ελληνικής κρίσης, ο πόλεμος στην Ουκρανία και η σύγκρουση με τη Ρωσία, η  κρίση προσφύγων στην περιοχή της Μεσογείου η οποία συνδέεται πολύ στενά τόσο με τους ποικίλους διακρατικούς και εμφύλιους πολέμους στην Αφρική, όσο και με την πολύ σοβαρή, σχεδόν απελπιστική περιφερειακή κρίση σε ολόκληρη την Εγγύς και Μέση Ανατολή, με κέντρο την Συρία και το Ιράκ. 

Όμως αυτή η εμφανής αδυναμία, που προκύπτει όχι επειδή έχουμε «υπερβολικά πολλή Ευρώπη», αλλά ακριβώς το αντίθετο, επειδή έχουμε «πολύ λίγη Ευρώπη», έχει μια συνέπεια: επιδεινώνει την εσωτερική κρίση νομιμοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Διότι οι πολίτες απαιτούν λύσεις, όμως είναι φανερό ότι η ΕΕ δεν μπορεί να τις δώσει ή δεν θέλει. Όμως αυτό διαβρώνει επίσης όλο και περισσότερο την δημοκρατική υποστήριξη προς την Ευρώπη μέσα στα κράτη-μέλη της.

Η χειρότερη περίπτωση: Grexit και μετά από αυτήν Brexit
Όμως μπορεί οι επόμενοι μήνες να είναι ακόμη πιο σκληροί για την ΕΕ. Ήδη από σήμερα είναι προβλέψιμη μια διπλή δραματική κλιμάκωση μέσα στον επόμενο ενάμιση χρόνο: το βρετανικό δημοψήφισμα για την παραμονή ή όχι της Βρετανίας στην ΕΕ και οι γενικές κοινοβουλευτικές εκλογές στην Ισπανία το φθινόπωρο του 2015, οι οποίες μπορούν κάλλιστα να οδηγήσουν σε ένα αποτέλεσμα ανάλογο με τις ελληνικές του Ιανουαρίου 2015. Βέβαια, η εξέλιξη μπορεί και να κινηθεί προς την αντίθετη κατεύθυνση: το Ηνωμένο Βασίλειο να παραμείνει στην ΕΕ και η Ισπανία να επιβεβαιώσει το σημερινό status quo ή και να επιλέξει να το αλλάξει, αλλά να το κάνει με πιο συγκρατημένο, πιο μετριοπαθή τρόπο σε σύγκριση με την Ελλάδα. 
Ωστόσο το σενάριο με το χειρότερο ενδεχόμενο είναι αρκετά ρεαλιστικό. Σε περίπτωση που αυτό το σενάριο γίνει πραγματικότητα, τότε η απειλητική προοπτική για το μέλλον της ΕΕ γίνεται όλο και πιο πιθανή: πρώτα η Grexit (δηλαδή η αποχώρηση της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ), στη συνέχεια ένα εκλογικό αποτέλεσμα στην Ισπανία που θα είναι στην ελληνική κατεύθυνση και τέλος η Brexit (δηλαδή η αποχώρηση της Βρετανίας από την ΕΕ). Έτσι ξαφνικά, η όλη ύπαρξη της ΕΕ θα απειλούνταν πολύ σοβαρά. Γιατί σε περίπτωση που συμβεί αυτή η χειρότερη περίπτωση αλεπάλληλων γεγονότων, τότε με πιθανότητα που αγγίζει τη βεβαιότητα θα πρέπει να αναμένουμε ως επακόλουθο μια κατολίσθηση, μια χιονοστιβάδα, συμπεριλαμβανομένων και άλλων αποχωρήσεων από την ΕΕ.
   

Δεν πρέπει, όμως μπορεί να συμβεί !

Έτσι, εξήντα χρόνια επιτυχημένης ιστορίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα μπορούσαν να τεθούν υπό αμφισβήτηση. Το όλο ευρωπαϊκό εγχείρημα θα μπορούσε να διαλυθεί. Διότι στα περισσότερα κράτη-μέλη, όλες οι ευρωσκεπτικιστές και εθνικιστικές δυνάμεις θα προβάλλουν ως κεντρικό ζήτημα των εθνικών εκλογών την αποχώρηση της χώρας τους από την ΕΕ ή ακόμη και την καταστροφή της, και μάλιστα με αυξανόμενες προοπτικές επιτυχίας. 
Όπως είπα, αυτό δεν πρέπει να συμβεί. Αλλά βλέποντας από τη σημερινή σκοπιά φαίνεται εντελώς ρεαλιστικό να υποθέσουμε ότι θα μπορούσε να συμβεί ! Αυτός ο συνδυασμός της Grexit και της Brexit και οι μοιραίες επιπτώσεις τους στη σταθερότητα όχι μόνο της ομάδας χωρών που συμμετέχουν στη ζώνη του ευρώ, αλλά και ολόκληρης της δομής της ΕΕ, είναι ίσως η μεγαλύτερη απειλή που απειλεί σήμερα την Ευρώπη. 

Η Ελλάδα χρειάζεται  χρήματα και μεταρρυθμίσεις, και μάλιστα πολύ γρήγορα 
Επίσης, αυτή η εσωτερική κρίση στην Ευρώπη αναπτύσσεται μέσα σε ένα επικίνδυνο, ασταθές γεωπολιτικό περιβάλλον. Ίσως να είναι αλήθεια ότι αυτό ενδέχεται να βοηθήσει την εσωτερική συνοχή των κρατών-μελών της ΕΕ, όμως δεν είναι βέβαιο πως θα συμβούν έτσι τα πράγματα. Ιδιαίτερα επειδή η Ρωσία επιχειρεί να προωθήσει μια ενεργή πολιτική διαίρεσης της ΕΕ, μέσω της προσπάθειας να συσπειρώσει και να ενισχύσει εθνικιστικές και ευρω-σκεπτικιστικές δυνάμεις στο εσωτερικό της Ευρώπης με μια δηλωμένη αντι-ευρωπαϊκή και αντι-δυτική στρατηγική. 
Για να αποφευχθεί ένα τέτοια άκρως επικίνδυνο σκηνικό για την ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χρειάζεται σε πρώτη φάση και πρώτα απ' όλα μια στρατηγική λύση για την ελληνική κρίση. Η Ελλάδα έχει ανάγκη από χρήματα και μεταρρυθμίσεις, και μάλιστα πολύ γρήγορα. Και σε κάθε περίπτωση πρέπει να παραμείνει τόσο εντός της ζώνης του ευρώ, όσο και στο εσωτερικό της ΕΕ. 
Ούτε η Αθήνα, ούτε οι Βρυξέλλες αλλά ούτε και το Βερολίνο μπορούν να επιτρέψουν να έχουμε μια Ελλάδα - αποτυχημένο κράτος, το οποίο θα παραμείνει μέχρι νεωτέρας μέλος της ΕΕ στην κατάσταση που βρίσκεται τώρα. Το διαρκές, επίμονο πόκερ ανάμεσα στην Αθήνα και τους πιστωτές καταλήγει να είναι εις βάρος όλων των εμπλεκομένων και κυρίως εις βάρος της Ευρώπης. Αν η Ευρώπη δεν θέλει να βυθιστεί σε μια καταστροφή, το παιχνίδι αυτό μπορεί να τελειώσει μόνον με ένα ανανεωμένο «bail-out», ένα σχέδιο διάσωσης της Ελλάδας από την ευρωζώνη.
  
Η ΕΕ πρέπει επίσης να επιδείξει ευελιξία προς το Λονδίνο
Παρατηρώντας από την ευρωπαϊκή οπτική γωνία (και όχι μόνο από την ελληνική) η αποφυγή της Grexit πρέπει να έχει σαφή προτεραιότητα. Αν καταφέρουμε πράγματι να την αποφύγουμε, τότε την πρόκληση μιας Brexit θα την δούμε με ακόμη πιο χαλαρό τρόπο. Διότι οι κίνδυνοι από αυτήν είναι σε μεγάλο βαθμό μοιρασμένοι μεταξύ των Βρυξελλών και του Λονδίνου. Είναι μάλιστα μεγαλύτεροι για τον βρετανό πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον. Κατά πάσα πιθανότητα μια Brexit δεν θα γίνει αποδεκτή από τη Σκωτία. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμη και στο τέλος του Ηνωμένου Βασιλείου, άν και αυτό απορρίφθηκε πέρυσι από την πλειοψηφία των πολιτών της Σκωτίας. Από ευρωπαϊκή σκοπιά, το τέλος του ΗΒ δεν θα ήταν σε καμμιά περίπτωση επιθυμητό. 
Παρ' όλα αυτά, η ΕΕ θα πρέπει να δείξει ευελιξία και στις διαπραγματεύσεις με το Λονδίνο, οι οποίες θα γίνουν πριν το δημοψήφισμα. Η ευελιξία στις διαπραγματεύσεις είναι εφικτή, με την προυπόθεση ότι δεν θα τεθούν υπό αίρεση οι θεμελιώδεις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά  θα εξετασθούν μόνον ζητήματα περαιτέρω ειδικών ρυθμίσεων κατ' εξαίρεση για τη Βρετανία και η εξέλιξη των μελλοντικών σχέσεων μεταξύ της συνεχώς όλο και πιο ενοποιούμενης ΕΕ (και ιδιαίτερα της νομισματικής ένωσης) και του Ηνωμένου Βασιλείου. 
Αν, πέρα ​​από αυτά τα δύο, κατορθώσει επίσης η ΕΕ να διατηρήσει ή και να ενισχύσει την ενιαία και αποφασιστική στάση της Ευρώπης στην Ουκρανική κρίση απέναντι σε μια επεκτατική Ρωσία, τότε η ΕΕ θα καταφέρει προς το παρόν να αποτρέψει την εκδήλωση μιας σοβαρής υπαρξιακής κρίσης και να αναδυθεί ισχυρότερη από αυτές τις προκλήσεις. Αν όχι, τότε θα εισέλθει στην ακριβώς αντίθετη πορεία: Θα συμβεί αυτό που η Ευρώπη πρέπει να το αποτρέψει τώρα.

 

Ο Joseph Martin Fischer ήταν από το 1983 μέχρι το 2006 ηγετική προσωπικότητα του Πράσινου Κόμματος (Bündnis 90/Die Grünen). Διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών και αντικαγκελάριος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας την περίοδο 1998-2005. Το 2006 αποσύρθηκε απο την πολιτική δραστηριότητα και ασχολήθηκε με τη διεθνή πολιτική στο πανεπιστήμιο Princeton, ΗΠΑ. Τον Σεπτέμβριο του 2010 συμμετείχε στην ίδρυση του think-tank Spinelli με στόχο την υποστήριξη του Ευρωπαικού φεντεραλισμού.

Γιόσκα Φίσερ: Ο Τσίπρας στη Χώρα των Ονείρων (Μετά την Κρίση, 1.5.2015)

         

Γιόσκα Φίσερ: Ελληνική ταφή για τη γερμανική λιτότητα (Μετά την Κρίση, 1.2.2015)
   
Άλλα κείμενα του Γιόσκα Φίσερ στον ιστότοπο Μετά την Κρίση
   

Η αρθρογραφία του Joschka Fischer στο Project Syndicate
  
Luciano Ferrari - Φίσερ: Προειδοποίηση για τον «γερμανικό γίγαντα» - Warnung vor dem «deutschen Riesen» (Ελβετία - Tagesanzeiger - 13.10.2014)

 

Ο Joschka Fischer συζητά για την κρίση με τον Jürgen Habermas και τους ειδικούς της πολιτικής και της νομικής επιστήμης Christian Calliess και Henrik Enderlein: «Η Ευρώπη και το νέο Γερμανικό ζήτημα» (Blätter für deutsche und internationale Politik).
Περιέχεται στο συλλογικό τόμο: Δημοκρατία ή Καπιταλισμός - Η Ευρώπη σε κρίση, Τόμος Α’ που κυκλοφορεί στην ελληνική γλώσσα με επιμέλεια της Ρούλας Γκόλιου. Περιέχονται επίσης κείμενα των Ulrich Beck, Hauke Brunkhorst, Claudio Franzius, Ulrike Guérot, Jürgen Habermas, Oskar Negt, Ulrich Κ. Preuss, Hans-Jürgen Urban.  
Ο Β' τόμος περιέχει εργασίες των Elmar Altvater, Peter Bofinger, Jürgen Habermas, Rudolf Hickel, Paul Krugman, Isabell Lorey, Claus Offe, Wolfgang Streeck, Hubert Zimmermann και Karl Georg Zinn.