Ο Χάιντεγκερ ήταν ο πιο μαύρος Ναζιστής. Οι προκαταλήψεις ενός μεγάλου στοχαστή

του Αλεξάντερ Γκράου

   

από το περιοδικό © Cicero Alexander Grau: Heidegger war der braunere Nazi - Ressentiments eines Meisterdenkers - 7.3.2015
   

Δημοσιεύτηκε πρόσφατα ο τέταρτος τόμος των Απάντων του Martin Heidegger. Περιλαμβάνει όσα έγραψε από το 1942 μέχρι το 1948. Είναι μέρος από τα «Μαύρα Τετράδιά» του, ενός είδους ημερολογίου. Στις 1.700 σελίδες του, ο καταξιωμένος στοχαστής εμφανίζεται ως φιλόσοφος γεμάτος προκαταλήψεις, για τον οποίο ακόμη και οι Ναζί δεν ήταν αρκετά ριζοσπαστικοί. Είναι καιρός να αποκαθηλωθεί ο Heidegger από το βάθρο του. 

  

Μερικά από όσα έγραψε είναι με ακούσιο τρόπο κωμικά. Ένα παράδειγμα: «Το να καταλήγει το όλον ενθαδικό Είναι στο θάνατο, είναι ταυτόχρονα απώλεια του Είναι του ενθάδε/εδώ» (“Das Erreichen der Gänze des Daseins im Tode ist zugleich Verlust des Seins des Da„). Άλλα είναι απλώς ερμητικά: «Το Μηδέν καταστρέφει τον ίδιο τον εαυτό του» (“Das Nichts selber nichtet„). Όμως ακριβώς αυτή η επιτηδευμένη γλώσσα του είναι ο λόγος που τον έκανε τόσο ελκυστικό για πολλούς απ΄ όσους αναζητούν βαθειά νοήματα: Μάρτιν Χάιντεγκερ.
Εδώ και ένα χρόνο γίνεται και πάλι έντονη συζήτηση γύρω από τον αρχιστοχαστή από το Meßkirch. Δημοσιεύονται επιφυλλίδες η μία μετά την άλλη, οι ειδήμονες είναι σε συναγερμό, περιοδικά όπως το “Hohe Luft„ και η “Philosophie„ παρουσιάζουν αφιερώματα για τον Χάιντεγκερ. Και τον Ιανουάριο, ο πρόεδρος της «Εταιρείας Μάρτιν Χάιντεγκερ», ο καθηγητής φιλοσοφίας Günter Figal παραιτήθηκε από τη θέση του. Ο λόγος για την αναταραχή είναι τα «Μαύρα Τετράδια».

Τα «Μαύρα Τετράδια» είναι οι ημερολογιακές σημειώσεις του Heidegger. Αρχίζουν από το 1931 και σταματούν το 1975, ένα χρόνο πριν από το θάνατό του. Οφείλουν το όνομά τους στο χρώμα των εξωφύλλων τους. Πριν από λίγες ημέρες, κυκλοφόρησε ο τέταρτος τόμος τους ως μέρος των Απάντων του Χάιντεγκερ. Περιλαμβάνει όσα έγραψε από το 1942 μέχρι το 1948.

  
Το τέλος των μύθων

Τι τόσο συναρπαστικό και τόσο απίστευτα σκανδαλώδες υπάρχει σ' αυτά τα «Μαύρα Τετράδια»; Είναι απλό: Δείχνουν ότι ο Heidegger ήταν Ναζί και αντισημίτης.
Αυτό δεν είναι βέβαια καθόλου καινούργιο: από τότε που κυκλοφόρησε το βιβλίο του Victor Farias “Heidegger und der Nationalsozialismus„ και έλαβαν χώρα οι συζητήσεις οι σχετικές με την περίφημη Πρυτανική Ομιλία στο Φράιμπουργκ της 27 Μάη 1933 [και εδώ], ήταν σαφές ότι ο Heidegger ήταν κάτι περισσότερο από ό,τι ένας απλός οπαδός.
Αλλά ακόμη και τότε, στις αρχές της δεκαετίας του '90, πολλοί υπερασπίστηκαν τον Χάιντεγκερ. Το επιχείρημά τους: Όλα αυτά δεν είναι και τόσο τραγικά. Από τη μία πλευρά, προβλήθηκε ο ισχυρισμός ότι ο Heidegger είχε πράγματι φλερτάρει για λίγο με τον εθνικοσοσιαλισμό, στον απόηχο των γεγονότων του 1933 [μετά την ανάληψη της εξουσίας απο τον Χίτλερ], ωστόσο υποτίθεται «του πέρασε» μέσα σε λίγους μήνες. Άλλοι υπέθεσαν ότι τα εγκώμια του Heidegger για τον Φύρερ ήταν υποκριτικά, θεατρινισμοί, καιροσκοπική προσαρμογή στη νέα πολιτική κατάσταση του ναζιστικού καθεστώτος. Και αρκετοί ειδήμονες, τον είδαν να αρχίζει από τα μέσα της δεκαετίας του '30 ένα είδος εσωτερικής αντίστασης στο Τρίτο Ράιχ.
Σε όλους αυτούς τους μύθους βάζουν τώρα τα «Μαύρα Τετράδια» ένα τέλος.
   
Οι Ναζί του φαίνονταν υπερβολικά ανθρώπινοι
Σε όσες περιπτώσεις ο Heidegger επικρίνει το ναζιστικό καθεστώς, το κάνει γιατί δεν βρίσκει τον εθνικοσοσιαλισμό αρκετά ριζοσπαστικό. Ο Heidegger είχε ελπίσει σε πολύ περισσότερα πράγματα απ' όσα πέτυχε το καθεστώς. Ήταν αηδιασμένος με τους καθημερινούς Ναζί και τη μικροαστική νοοτροπία τους, που βυθίζονταν μέσα στη φλύαρη ρητορική τους και λησμονούσαν τι πραγματικά διακυβεύονταν: η μοίρα της Δύσης, μια νέα αρχή, μια παγκόσμια ανάφλεξη που θα απελευθέρωνε το Είναι από τα ερείπια της νεωτερικότητας.
Διότι, σύμφωνα με τον καθηγητή της φιλοσοφίας στο Φράιμπουργκ, αυτό ήταν το ζήτημα της ημερήσιας διάταξης: η καταστροφή, μια εκ βάθρων αλλαγή των καιρών, η Αποκαλυψιακή υπέρβαση της σημερινής εποχής.
Αλλά ο Heidegger έμελλε να αντιληφθεί πολύ σύντομα, ότι το Τρίτο Ράιχ δεν θα κατάφερνε να υπερβεί τη μισητή νεωτερικότητα. Οι Ναζί αποδείχτηκαν εκφυλισμένα παιδιά της σύγχρονης εποχής: αν και παραληρούσαν με αλαζονεία για Αίμα και Γή (Blut und Boden), για γερμανικό πνεύμα και για γερμανικό πνευματικό πολιτισμό, στην πραγματικότητα κατασκεύαζαν αυτοκινητόδρομους, χρηματοδοτούσαν τον κινηματογράφο και το ραδιόφωνο και λησμονώντας το Είναι, προωθούσαν την καθολική επικράτηση της τεχνολογίας και τη μηχανοποίηση της κοινωνίας.
Ο πραγματικός, ο υπαρκτός εθνικοσοσιαλισμός, ήταν για τον Χάιντεγκερ στην καλύτερη περίπτωση μια μεταβατική φάση, μια μικροαστική προδοσία της πρωταρχικής ιδέας, η οποία ήταν καταδικασμένη να αποτύχει εξαιτίας του «εξανθρωπισμένου ανθρώπου» (“vermenschten Menschen„), εξαιτίας του μαλθακών, αλλοτριωμένων και ηδονιστών φιλισταίων.  

1.700 σελίδες γεμάτες μίσος και περιφρόνηση 

Κατά τον Heidegger, τη λησμοσύνη του Είναι στη νεωτερικότητα την εκφράζει ο «Παγκόσμιος Εβραϊσμός». Όλοι οι εκφυλισμοί της σύγχρονης εποχής, η σύγχρονη τεχνολογία, οι φυσικές επιστήμες, η πίστη στην προβλεψιμότητα και στη δυνατότητα ελέγχου του κόσμου, είναι γι' αυτόν εκφράσεις μιας μεταφυσικής μολυσμένης από τον εβραϊσμό. 

Σύμφωνα με τον αρχιστοχαστή, ο βιολογιστικός αντισημιτισμός και η βιομηχανοποιημένη εξόντωση των Εβραίων, είναι προϊόν αυτής της εβραϊκής αρχής, η οποία στρέφεται ακόμη και εναντίον του ίδιου του Ιουδαϊσμού. Είναι αδύνατο να βρεθεί κάτι πιο ύπουλο.

Το να διαβάσει κανείς αυτές τις σελίδες (μέχρι τώρα 1.700) ασφαλώς αξίζει τον κόπο. Όμως δεν είναι κάτι που εκπλήττει. Όποιος έχει διαβάσει φιλοσοφικά κείμενα του Χάιντεγκερ, ίσως αυτά τα γνωρίζει ήδη: το μίσος του εναντίον της νεωτερικότητας με την τεχνολογία της και εναντίον της φυσικής επιστήμης, την αποστροφή του για τον σύγχρονο κόσμο, το Αποκαλυψιακό, το όραμά του για μια φιλοσοφία η οποία απαρνείται τη σκέψη.
Αυτά τα πράγματα είναι και κλασικοί Τόποι της ναζιστικής κοσμοθεωρίας. Το γεγονός ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες η πραγματικότητα αυτή σχετικά παραβλέφτηκε, παρόλο που είναι τόσο φανερή, δείχνει μια ακραία τύφλωση της ακαδημαϊκής φιλοσοφίας στην άσκηση των καθηκόντων της, η οποία όμως μπορεί να έχει ως κίνητρα και κοσμοθεωρητικές τάσεις.
Είναι καιρός να αποκαθηλωθεί ο Heidegger από το βάθρο του. Όχι επειδή ήταν ο πιο φαιός Ναζί. Πάνω απ' όλα, ήταν ένας γεμάτος προκαταλήψεις στοχαστής, με επαρχιώτικο πνεύμα. Άν αποστάξει κανείς τη φιλοσοφία του έως ότου απομείνουν μόνον τα βασικά της μοτίβα, δεν απομένει τίποτε άλλο παρά εχθρότητα εναντίον της επιστήμης, περιφρόνηση για τη νεωτερικότητα και ένας θαμπός πρωτογονισμός που μεταμορφώνεται σε επιδειξιομανία του Είναι.

Ο Alexander Grau σπούδασε φιλοσοφία και γλωσολογία και εργάζεται ως δημοσιογράφος, με κύριο πεδίο δραστηριότητας τα θέματα πολιτισμού και επιστήμης.  Επιμελήθηκε το βιβλίο „Religion. Facetten eines umstrittenen Begriffs“ (Evangelische Verlagsanstalt Leipzig) που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2014.

Αρθρογραφία του Alexander Grau στο περιοδικό Cicero

Ο προσωπικός ιστότοπος του Alexander Grau
   

Βιβλία του Αλεξάντερ Γκράου και αρθρογραφία σε άλλες εφημερίδες και περιοδικά

 

*** Update 19.3.2015

Marx est obsolète, Engels auch, Gramsci invecchiato completamente ?

Προς μια «Αριστερά Χ-Σ»; Χαϊντεγκεριανός - Σμιττιανός «μαρξισμός» ;

  

Διαβάζοντας για τη βία. Σχόλιο σε δύο βιβλία: Τζαρέλλας Διον, Εγκώμιο της βίας. Δοκίμιο πολεμικής & Labica Georges, Η βία; Ποια βία; - του Χάρη Παπαχαραλάμπους (Αναγνώσεις της Αυγής, 1.3.2015)