Όσοι δίκαια νίκησαν - Δήθεν ισότητα στην εκπαίδευση και ελιτισμός

Όσοι δίκαια νίκησαν 

 του Νίκου Χατζηνικολάου

από τα "Ενθέματα της Αυγής", Όσοι δίκαια νίκησαν (1.3.2015)
 

Με τέτοιους όμως τρόπους ποτέ

δεν θα μπορούσε κανένας νόμος

να σταθεί, αν, όσοι δίκαια νικούν,

τους βάζαμε στην άκρη, και

φέρναμε μπροστά αυτούς που

πίσω ξέμειναν. 

Σοφοκλής, Αίας (μετ. Δ.Ν. Μαρωνίτης)
    

Πώς ακούμε ένα δράμα να διαβάζεται; Τί προσέχουμε και τί όχι ; Δυο φορές μας δόθηκε η δυνατότητα το τελευταίο διάστημα να ακούσουμε την εξαιρετική μετάφραση του Αίαντα του Σοφοκλή του Δημήτρη Μαρωνίτη (ΜΙΕΤ, 2012), πρώτα να διαβάζεται ολόκληρη απ’ τον ίδιο και μετά, σπασμένη στα τρία, με την Αμαλία Μουτούση και τον Γιώργο Γάλλο να τον συνοδεύουν. Είναι εντυπωσιακό το πόσο ακούμε τις λέξεις σε συνάρτηση με τις εμπειρίες μας! Το πόσα γίνονται ανάγλυφα και ζωντανεύουν στην ακοή μας χάρη στις αλυσίδες συνειρμών που τροφοδοτούνται απ’ όσα ζούμε καθημερινά και το πόσα χάνονται τελείως ή είναι λιγότερο ευδιάκριτα και τα προσπερνάμε. Λέξεις που διαδέχονται η μία την άλλη. Αλλά λέξεις που φορτίζονται διαφορετικά ανάλογα με τις περιστάσεις. 

Μέσα στα τόσα που άκουσα οι φράσεις που μπήκαν σαν μότο πιο πάνω μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση ενώ παλαιότερα μπορεί να μην τις πρόσεχα καθόλου. 

Είναι λόγια του Αγαμέμνονα. Συνδέει την ισχύ και μακροβιότητα των νόμων : («…ποτέ δεν θα μπορούσε κανένας νόμος να σταθεί…») με ό,τι εκείνος θεωρεί αξιοκρατία: δεν μπορούμε «να βάζουμε στην άκρη όσους δίκαια νικούν και να φέρνουμε μπροστά αυτούς που πίσω ξέμειναν». 

Δεν υπάρχει περιοχή στον πλανήτη όπου να μην τιμάται από την κοινωνία ο άριστος. Ο κυνηγός, ο τοξότης, ο ποιητής, ο επιστήμονας, ο δάσκαλος. Οι οργανωμένες κοινωνίες βραβεύουν τους άριστους. Θυμάμαι τον θαυμασμό και την ικανοποίηση που νιώσαμε πριν από πολλές δεκαετίες, όταν ο γιός οικογενειακού φίλου μπήκε στο Πολυτεχνείο που ήταν το δυσκολότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα της χώρας. Κι όταν η ελληνική ομάδα κέρδισε στη Λισσαβόνα την Πορτογαλία δεν ξεσηκώθηκε η χώρα ολόκληρη; Το Νόμπελ στον Σεφέρη πόσα στήθη γέμισε χαρά; 

Στο Πανεπιστήμιο Χούμπολντ του Βερολίνου ανεβαίνοντας την κεντρική σκάλα για να μπεις στην αίθουσα τελετών βλέπεις τις φωτογραφίες των 34, αν θυμάμαι καλά, διδασκόντων του ιδρύματος που έχουν τιμηθεί με το Βραβείο Νόμπελ.

Πανεπιστήμιο Χούμπολντ, Βερολίνο:

Στη σκάλα με τα 34 Νόμπελ

Το ζήτημα είναι να είσαι βέβαιος πως το παιχνίδι δεν ήταν στημένο, και πως τον τίτλο, το χρυσό μετάλλιο, το βραβείο, το κύπελλο, την υποτροφία, την επιπλέον χρηματοδότηση, την αριστεία κατέκτησαν «εκείνοι που δίκαια νίκησαν». 

Έχουμε κάθε λόγο να είμαστε δύσπιστοι: τόσες πολλές είναι οι φορές που η απονομή της αριστείας είναι συνέπεια υπολογισμών και συσχετισμών δυνάμεων. Ποιος ξέχασε την πιεστική παρέμβαση εκπροσώπων της ελληνικής πολιτείας για να μην πάρει το Νόμπελ ο «κομμουνιστής» Καζαντζάκης ή τα βραβεία που δόθηκαν σε συγγραφείς μόνο και μόνο για να τιμηθεί η χώρα καταγωγής τους ; 

Μετά, ο ξέφρενος ανταγωνισμός μπορεί να γίνει απάνθρωπος ή να υπονομεύεται από συμφέροντα. Δεν θέλουμε μιαν αρρωστημένη ανταγωνιστικότητα που θα δικαιώνει τις κοινωνικές ανισότητες και θα προσπαθεί να πείσει ότι εκείνοι που σε κάποια φάση της ζωής «πίσω ξέμειναν» φταίνε αποκλειστικά οι ίδιοι γι’ αυτό. Ούτε όμως θέλουμε μια κοινωνία όπου στο όνομα μιας εικονικής ισότητας θα ντρεπόμαστε να βραβεύσουμε τους καλύτερους. «Πρώτοι στα μαθήματα, πρώτοι στους αγώνες», έλεγαν κάποτε κάποιοι. Αυτό δεν είναι ελιτισμός. Γιατί μια τέτοια ελίτ ούτε αποκτά «μονιμότητα» ούτε αναδεικνύεται χάρη στα προνόμια που έχει αλλά χάρη στη σκληρή δουλειά και στις ικανότητές της.

Πανεπιστήμιο Χούμπολντ:

«Σ' αυτή την αίθουσα δίδασκε ο Max Planck»

Η αριστεία είναι ρετσινιά όπου και όποτε δεν έχει διασφαλιστεί ότι η απονομή της ήταν προϊόν δίκαιης κρίσης. Η αριστεία είναι απάτη και εμπαιγμός αν δεν έχει διασφαλιστεί η αξιοκρατική αξιολόγηση των διαγωνιζομένων. Ο νέος Υπουργός Παιδείας, άνθρωπος ακέραιος και καταξιωμένος επιστήμονας ο ίδιος, καλείται να συμβάλει στη διαμόρφωση των θεσμών που θα εγγυηθούν την απονομή της αριστείας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και της έρευνας στα Ιδρύματα και στα άτομα που το αξίζουν. 

Η δημιουργία μηχανισμών που θα διασφαλίζουν την αξιοκρατική κρίση για την απονομή της αριστείας είναι από τα πιο ευαίσθητα και δύσκολα ζητήματα, η αντιμετώπιση των οποίων εκκρεμεί. Αυτό δεν μπορεί να γίνει απ’ τη μια μέρα στην άλλη. Ούτε όμως μπορεί να αγνοηθεί η αναγκαιότητα επίλυσής τους και το πράγμα να παραπεμφθεί στις ελληνικές καλένδες. Είναι το στοίχημα της εποχής.

Ο Νίκος Χατζηνικολάου είναι ιστορικός της τέχνης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης
 
Βιβλία του Ν. Χατζηνικολάου  -  Βιογραφικό και κριτικογραφία
  
Ν. Χατζηνικολάου: Στα ελληνικά πανεπιστήμια το επίπεδο πέφτει συνεχώς (συνέντευξη, Γιούλη Επτακοίλη - Καθημερινή 06.04.2014) 
     

Βασίλης Κρεμμυδάς - Προς τον κ. Υπουργό Παιδείας (ανοιχτή επιστολή, "Ενθέματα της Αυγής")
   

Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση:

Το ουτοπικό πλεόνασμα: Έρνστ Μπλόχ, Μίκης Θεοδωράκης... - του Αριστείδη Μπαλτά

«Κατά της αριστείας» στην εκπαίδευση: 

Ο αντιλαϊκός ελιτισμός της δήθεν ισότητας

Είναι καλή και αναγκαία η φροντίδα για ισότητα, η καταπολέμηση του ελιτισμού και η λαϊκότητα στην πράξη. Αλλάζει όμως σε επικίνδυνα παραπλανητική αυταπάτη, όταν ο ψευδής ριζοσπαστισμός τη μεταλλάσει σε εξύμνηση της εγωϊστικής μαλθακότητας και σε δήθεν αντιαυταρχική, αλλά στην πραγματικότητα σκληρά θετικιστική εκδίωξη των αξιολογικών κρίσεων από τα πράγματα της εκπαίδευσης.
Και ακριβώς αυτό το είδος δήθεν φροντίδας για ισότητα (που υποκύπτει σε πειρασμούς να κατεβάσει το επίπεδο της δημόσιας εκπαίδευσης στο «επίπεδο των κατώτερων τάξεων»), στην πράξη καταλήγει να προάγει το σκληρό ελιτισμό: τη διάσπαση της κοινωνίας σε προνομιούχους παραλήπτες υψηλής εκπαίδευσης και σε παρίες.
Είναι εντελώς φανερό: οι γόνοι των ανώτερων κοινωνικών «ορόφων» («δεξιοί» ή «αριστεροί» - και δεν χρειάζεται να κάνει κανείς έρευνες για να διαπιστώσει σε τι έκταση η υπαρκτή Αριστερά είναι γεμάτη γόνους), θα βρούν εύκολα τον τρόπο και θα αγοράσουν την εκπαίδευση υψηλού επιπέδου.
Αλίμονο όμως στους μη γόνους, όταν οι κυβερνώντες τούς την στερούν εκ των προτέρων επιλέγοντας ιδεολογικά, δηλαδή μένοντας δέσμιοι της ψευδούς συνείδησης τους και αποφεύγοντας να αναστοχαστούν την αληθινή πραγματικότητα.
Κάπως έτσι επικυρώνεται και στερεώνεται ο άτυπος αλλά σκληρός διαχωρισμός της εκπαίδευσης (και μάλιστα ήδη από τις «τρυφερές» ηλικίες της Δημοτικής και Γυμνασιακής) σε δύο «κανάλια» με στεγανά μεταξύ τους: ένα για τα πολλά παιδιά των πιο αδύναμων κοινωνικών στρωμάτων και ένα άλλο για τους γόνους, από την πιό «ευκατάστατη» μερίδα της μεσαίας τάξης και άνω. Όσο πιο «άνω», τόσο πιο ασφαλώς.
Εξάλλου το ζήτημα έχει ήδη εξετασθεί θεωρητικά από πολλές πλευρές του, ήδη από την εποχή του Matthew Arnold (Culture and Anarchy), για να μη παραπέμψουμε ως συνήθως στον Αντόνιο Γκράμσι.

Γ. Ρ.  (12.2.2015)

Matthew Arnold - Πνευματικός πολιτισμός και Αναρχία [Culture and Anarchy - pdf download]
  

Ρότζερ Κίμπαλλ - Ο Christopher Lasch εναντίον των κοινωνικών ελίτ
  

Christopher Lasch - Η Κουλτούρα του ναρκισσισμού

....Η προσπάθεια μιας ορισμένης αριστεράς να «εκδημοκρατισθεί», υποτίθεται, η εκπαίδευση, ούτε βελτίωσε την κατανόηση της σύγχρονης κοινωνίας απο το λαό, ούτε αναβάθμισε την ποιότητα του λαϊκού πολιτισμού, ούτε μείωσε το χάσμα ανάμεσα στον πλούτο και τη φτώχεια, το οποίο παραμένει τόσο ευρύ όσο δεν ήταν ποτέ άλλοτε. Αντίθετα έχει συμβάλει στην παρακμή της κριτικής σκέψης και τη διάβρωση των πνευματικών προτύπων...

(Christopher Lasch - Η Κουλτούρα του ναρκισσισμού)

Μυστικά και ψέμματα και μισές αλήθειες: Tους πολιτικούς μας τους χάνουμε έναν έναν - οι κοινωνικές ελίτ είναι πάντα εδώ

Αποτυχημένη εκπαίδευση σε αποτυχημένο κράτος (Ι) Εκδοχή Πρώτη: Η κατεδάφιση γίνεται τώρα -  Η εκπαιδευτική σύγκρουση σ' ένα πολιτικό «αλλού» - του Δημήτρη Σεβαστάκη

Αποτυχημένη εκπαίδευση σε αποτυχημένο κράτος (ΙΙ)   Εκδοχή Δεύτερη: Το οικοδόμημα είναι ερείπιο εδώ και πολύ καιρό

Το πιο ταξικό εκπαιδευτικό σύστημα του κόσμου  - της Άννας Δαμιανίδη