«Εκδικούνται την πολιτική». Το νέο προλεταριάτο του τριτογενούς τομέα και οι επισφαλείς των μεσαίων τάξεων

Χάιντς Μπούντε - μια συνέντευξη

   

© Frankfurter Rundschau - Heinz Bude: „Eine Trotzreaktion auf die Politik“, 10.3.2016

τη συνέντευξη πήρε ο Harry Nutt 

Ένα μέρος της κοινωνίας έχει αποκλειστεί, έμεινε έξω από το παιχνίδι: «Έχει πιά εξατμιστεί η αίσθηση ότι όλοι μπορούν να επωφεληθούν από την κοινωνική μεταβολή που έφερε η παγκοσμιοποίηση», λέει ο κοινωνιολόγος Heinz Bude. «Η διάθεση των πολιτών, το κοινωνικό κλίμα, δεν μπορεί να αλλάξει με τη βοήθεια επιχειρημάτων, αλλά με τη βοήθεια άλλων, διαφορετικών διαθέσεων». Η πολιτική πρέπει να το κάνει αυτό, λέει. «Η πολιτική δεν πρέπει να χάνει την επαφή και την επικοινωνία με τις πικραμένες, δυσαρεστημένες κοινωνικές ομάδες».
Μολονότι δόθηκε 3 μήνες πριν το δημοψήφισμα της Brexit και πολύ πριν την εκλογή Τραμπ, με θέμα κυρίως τη γερμανική πολιτική, η συνέντευξη αυτή μοιάζει σημερινή και αφορά τις κοινωνίες σε κάθε χώρα της Δύσης. Οι ουσιαστικοί διχασμοί και ανισότητες της ελληνικής κοινωνίας δεν διαφέρουν πολύ από της γερμανικής ή ιταλικής ή βρετανικής ή άλλης Δυτικής.

  

Κύριε Bude, κάποιοι ισχυρίζονται πάλι ότι το κλίμα στην κοινωνία αλλάζει και αναφέρονται στην οξυμένη προσφυγική κρίση. Ωστόσο, στο νέο σας βιβλίο “Das Gefühl der Welt„ γράφετε ότι η κακή διάθεση των πολιτών δεν γεννήθηκε για πρώτη φορά όταν οι πρόσφυγες εμφανίστηκαν στα σύνορα και έθεσαν την κοινωνία μπροστά σε προβλήματα, για τα οποία δεν διαθέτει σωστές λύσεις.

Ναι, πιστεύω ότι το βασικό πρόβλημα που ερεθίζει έντονα την κοινωνία είναι η αίσθηση του υπονομευμένου μέλλοντος. Εδώ αντιπαρατίθενται δύο στρατόπεδα στα οποία επικρατεί διαφορετικό κλίμα, διαφορετικές διαθέσεις. Μερικοί έχουν την αίσθηση ότι βρισκόμαστε μπροστά σε έναν μεγάλο «τελικό» της αναμέτρησης με ένα καπιταλιστικό σύστημα που έχει ξεφύγει από κάθε μέτρο και έλεγχο. Βλέπουν το όχημα της ιστορίας να ετοιμάζεται να πέσει πάνω σε τοίχο. Βλέπουν ότι ζούμε σε έναν κόσμο επισφαλών προοπτικών επαγγελματικής σταδιοδρομίας, όλο και μεγαλύτερης εισοδηματικής ανισότητας, παγκόσμιας πολιτικής αστάθειας και επιδεινούμενης οικολογικής κρίσης, ωστόσο άλλοι από αυτούς πιστεύουν ότι μπορούν να προστατευτούν μέσω μιας στοχευμένης αποδοχής μεταναστών, άλλοι, αντίθετα, με το να αποκλεισθούν εντελώς έξω από τα σύνορα οι άνθρωποι που βρίσκονται σε ανάγκη. Όμως αυτή η ετερογενής αίσθηση δεν έχει συγκεκριμένη πολιτική στέγη. Την συναντάς σε απογοητευμένους Σοσιαλδημοκράτες, σε Χριστιανοδημοκράτες που έχουν χάσει φωνή και γνώμη, σε «αντι-γερμανούς» κοσμοπολίτες αλλά και σε βιο-τοπικιστές που πιστεύουν ότι «Γερμανός γεννιέσαι, δεν γίνεσαι». Στο αντίθετο στρατόπεδο έχουμε αυτούς που απο-δραματοποιούν την κατάσταση και ισχυρίζονται ότι τα πράγματα δεν είναι σε τόσο κακή κατάσταση. Αντιπροσωπευτικό για τη στάση τους είναι το σύνθημα: «Όλα θα πάνε καλά». Η αδυναμία να ρυθμιστεί το σύστημα κάνει τη μία πλευρά να υποφέρει· η άλλη πλευρά, προκειμένου να απαντήσει, απλά επανερμηνεύει αυτή την αδυναμία ως κάτι θετικό. Η αδιαφάνεια και πολυπλοκότητα της κατάστασης γίνεται αντιληπτή από τη δεύτερη πλευρά όχι ως πρόβλημα, αλλά ως κάτι σωτήριο. Για να συμβολίσουμε τη διαφωνία με γνωστά ονόματα του ακαδημαϊκού κόσμου, κατά κάποιο τρόπο, στέκονται αντιμέτωποι ο Βόλφγκανγκ Στρέεκ (Wolfgang Streeck) και ο Νίκλας Λούμαν (Niklas Luhmann).

Pieter Bruegel o Πρεσβύτερος: Μονόφθαλμος οδηγεί τυφλούς

Μετά την Εποχή της Χρυσοθηρίας* ο επικίνδυνος κόσμος; Ή, «όπου ο κίνδυνος, εκεί και αυτό που σώζει»;**Άρθρα των Γιάννη Βούλγαρη και Αντώνη Λιάκου

Ξυπνά μια νέα δημοκρατική συνείδηση;

 

© Τα Νέα - Γιάννης Βούλγαρης: Ξυπνά μια νέα δημοκρατική συνείδηση; 29.01.2017
  

Ιδού λοιπόν που η Πολιτική και η Γεωπολιτική διαπερνούν και πάλι σαν ηλεκτρικό ρεύμα τις δυτικές κοινωνίες. Η μεταπολεμική Δημοκρατία, «βαρετή» για τα γούστα κάποιων, γάλλων συνήθως, διανοουμένων αποκτά ένα νέο επικίνδυνο ενδιαφέρον καθώς επελαύνουν στη μία μετά την άλλη χώρα, οι ακροδεξιοί, οι λαϊκιστές και οι ψεύτες. Οι ΗΠΑ, που θα επέβαλαν την «μονοκρατορία» τους στον μεταδιπολικό Κόσμο όπως φοβόντουσαν διάφοροι, αριστεροί συνήθως, διανοούμενοι, απομονώνονται. Η Ενωμένη Ευρώπη, που προχωρούσε με μικροσυμβιβασμούς σαν να είχε όλον τον χρόνο μπροστά της, βιώνει πλέον ένα υπαρξιακό άγχος. Η ευρωπαϊκή μεταρρυθμιστική Αριστερά, που εξίσου άπραγη βίωνε μια αργόσυρτη φθορά, κλείνεται σε μειοψηφικές επιλογές ή αφήνεται στις εθνικολαϊκιστικές συμπλεύσεις με την ακροδεξιά. 
Κοντολογίς, η διεθνής σκηνή και ειδικά οι δυτικές κοινωνίες έχουν εισέλθει σε μια περίοδο οξυμένης πολιτικοποίησης από την οποία εξαρτώνται επιλογές που θα καθορίσουν το μέλλον για πολλά χρόνια. Ας αφήσουμε λοιπόν για άλλους τις αυταπάτες. Η πολιτική πρωτοβουλία έχει περάσει εδώ και καιρό σε δυνάμεις επικίνδυνες για τον πολιτισμό της Δημοκρατίας και για τη διεθνή συνεργασία. Όσοι ισχυρίζονταν καθησυχαστικά ότι ο Τραμπ θα «προσαρμοστεί», ασφαλώς θα νοιώθουν πλέον μια ανησυχία. Και όταν βλέπουμε τον κινέζο Πρόεδρο να υμνεί την παγκοσμιοποίηση και τον αμερικανό να φωνάζει «πρώτα η Αμερική», όλοι μας καταλαβαίνουμε ότι έχουμε μπει σε νέα ιστορική φάση.

Μετά την Εποχή της Χρυσοθηρίας*

Μέσα «κοινωνικής» δικτύωσης, διαδίκτυο. Προς έναν «δυσ-λεκτικό» κόσμο, εχθρικό προς το διάβασμα και το γράψιμο;

του Τάσου Τσακίρογλου

  
© Εφημερίδα των Συντακτών - Τάσος Τσακίρογλου: Δάσκαλοι διασκεδαστές, πολιτικοί περφόρμερ, 27.01.2017

 

Η δραματική πτώση των πωλήσεων στις εφημερίδες τα τελευταία χρόνια είναι απλά το σύμπτωμα και όχι η ασθένεια. Σύμπτωμα μιας κοινωνίας που, για διάφορους λόγους, επιλέγει το «εύκολο» και το «εύπεπτο» και απορρίπτει ό,τι μπορεί να φαντάζει στα μάτια της «δύσκολο» και «περίπλοκο». Η κουλτούρα της ανάγνωσης, ύστερα από τουλάχιστον πεντέμισι αιώνες Ιστορίας, δείχνει να βρίσκεται βαθιά σε περίοδο παρακμής.
Φυσικά θα θεωρήσω δεδομένο ότι σημαντικό μέρος αυτού του προβλήματος είναι η κρίση αξιοπιστίας των ίδιων των εφημερίδων, εξαιτίας όλων των φαινομένων διαπλοκής. Ομως, δεν θα μείνω εκεί, αλλά θα συνδέσω αυτή την παρακμή με ευρύτερες πολιτιστικές εξελίξεις, κυρίως εκείνες που αφορούν τις δραματικές αλλαγές στη γνωσιακή διαδικασία κατάκτησης του περιβάλλοντος κόσμου.
Από την «εποχή των εικόνων» έχουμε περάσει στην εποχή του «εικονικού ζάπινγκ» και στην ψευδαίσθηση της υπερπληροφόρησης, τη στιγμή ακριβώς που η πνευματική σύγχυση και η διανοητική νωθρότητα χτυπάνε κόκκινο.
«Ζούμε την επικράτηση της οπτικοακουστικής φόρμας, μιας φόρμας εχθρικής προς οτιδήποτε βρίσκεται εκτός της “δικτυωμένης”, on line, οπτικοακουστικής πραγματικότητάς της», αναφέρει ο ψυχολόγος Μιχάλης Μεντίνης στο έξοχο συλλογικό βιβλίο «Επανορίζοντας το ψυχοκοινωνικό» (εκδόσεις Επίκεντρο). Και σ’ αυτό προσθέτει: 

«Ζούμε σ’ έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από πρόβλημα στην ικανότητα προσοχής, από ελλειμματική προσοχή, έναν “δυσ-λεκτικό” κόσμο που αρέσκεται στις εικόνες και τους ήχους, αλλά είναι εχθρικός προς το διάβασμα και το γράψιμο»

Από το προλεταριάτο στον όχλο. Το νέο αντιδραστικό κοινωνικό υποκείμενο και ο βοναπαρτισμός α λα Τραμπ

του Μίχα Μπρούμλικ

  

© Blätter für deutsche und internationale Politik - Micha Brumlik: Vom Proletariat zum Pöbel: Das neue reaktionäre Subjekt («Blätter» τ. 1/2017)

 

Φιλελεύθεροι κάθε είδους, μαζί και «σοσιαλφιλελεύθερα» υβρίδια, με σκέψεις που προσκολλώνται τεμπέλικα στον κόσμο του χθες και με μηδενική πολιτική ευαισθησία, φαντάζονται ότι, τελικά, όλα στον κόσμο θα πάνε καλά για την υπόθεσή τους· ακόμη και με συν-πλανητάρχη Τραμπ, με «σκληρό» Brexit και με το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας να αναλαμβάνει τον ρόλο του πρωτοπόρου της παγκοσμιοποίησης που δείχνουν να εγκαταλείπουν οι ΗΠΑ. Στηρίζουν και τώρα ελπίδες σε επιτυχημένους πολιτικούς της δεκαετίας του 2000, όπως η Άνγκελα Μέρκελ, ανεπανόρθωτα φθαρμένους πιά, ή στους γαλλικής προέλευσης εκτός χρόνου και τόπου μεταλλαγμένους σε Θατσερικούς, από τον καθαρόαιμο δεξιό Φρανσουά Φιγιόν μέχρι τον «χρηματοπιστωτικό κεντρώο» Εμμανουέλ Μακρόν. Θεωρούν τον Μπενουά Αμόν ακραίο. Ακραίο θεωρούσαν και τον Μπέρνι Σάντερς - και άς έχουμε υπομονή, διαφαίνεται ήδη με τι κοσμητικά επίθετα θα στολίσουν και τον μετριοπαθέστατο Μάρτιν Σουλτς οι εκ του «ενδιάμεσου χώρου» αρνητές της κλασικής Σοσιαλδημοκρατίας. Εξίσου αιθεροβάμονες πολλοί της αυτοαποκαλούμενης ριζοσπαστικής Αριστεράς (στην πραγματικότητα της αποτυχημένης πολιτισμικής Αριστεράς) ψάχνουν ως συνήθως για το νέο επαναστατικό τους υποκείμενο· αυτή τη φορά, εκτός απο μικρές κοινωνικές μειοψηφίες, φαντάζονται ως εργαλείο της ιστορίας τα εκατομμύρια ξεριζωμένων, σπαταλημένων ζωών (Zygmunt Bauman) των προσφύγων και μεταναστών.

Αντίθετα, οι ρεαλιστές και πολιτικά ευαίσθητοι βλέπουν τώρα καθαρά, έστω και καθυστημένα και παρά τα δικά τους σφάλματα, «ταραγμένους καιρούς» να έρχονται μετά το 2016, καθώς «τέλειωσε πιά οριστικά ο παλιός κόσμος του 20ού αιώνα» (Frank-Walter Steinmaier), ή αποχαιρετούν τη Δύση - όχι την πολιτισμική «Εσπερία» της μακράς διάρκειας της ιστορίας αλλά το παγκόσμιο πολιτικό στρατόπεδο που αναδύθηκε μετά το 1945 και με τον Ψυχρό πόλεμο - βέβαιοι ότι δεν υπάρχει πιά (Joschka Fischer).

Στην εκτενή ιστορική και θεωρητική αναδρομή του, ο Ελβετός παιδαγωγός και κοινωνιολόγος Micha Brumlik μετά από σκοτεινά απαισιόδοξες διαπιστώσεις για την εργατική τάξη και τις σημερινές κοινωνίες στη Δύση, τελικά ενισχύει την πλευρά των ρεαλιστών με ένα όπλο αισιοδοξίας: Παρόλα αυτά, λέει, «έργο της εργατικής τάξης», μολονότι «στηριγμένο σε μια καπιταλιστική οικονομία», ήταν και κάτι πολύ μεγάλο στην παγκόσμια ιστορία: «Το (ευρωπαϊκό) δημοκρατικό κοινωνικό κράτος», το κράτος πρόνοιας το οικοδομημένο στη διάρκεια της λαμπρής τριακονταετίας (Trente Glorieuses) 1945-1975, σε αντίθεση με αποδόμησή του στη διάρκεια της κατά Tony Judt χαμένης τριακονταετίας 1980-2008. «Η απάντηση μιας φωτισμένης, φιλελεύθερης αλλά χωρίς ψευδαισθήσεις και αυταπάτες Αριστεράς», λέει ο Μπρούμλικ, πρέπει λοιπόν να είναι η εξής: «να διατηρεί ακέραια την κριτική της στάση εναντίον του καπιταλισμού», ξέροντας όμως ποιό είναι «το βέλτιστο που μπορεί γενικά να επιτύχει ο αγώνας των εργαζομένων».

Γ. Ρ.

Ασφαλώς, οι ψηφοφόροι που έφεραν στην εξουσία τον Ντόναλντ Τραμπ δεν ήταν αποκλειστικά και μόνον μέλη της αμερικανικής λευκής εργατικής τάξης. Ωστόσο, ανάμεσα σε αυτούς τους ψηφοφόρους υπήρχαν, εκτός των άλλων, εργαζόμενοι και άνεργοι, και μάλιστα το βάρος τους δεν ήταν μικρό· αυτό ακριβώς το γεγονός είναι που προκαλεί πραγματική φρίκη στην Αριστερά. Μετά την ιστορική επιτυχία του Τραμπ και εν όψει της όχι χωρίς ελπίδες προσπάθειας της Μαρίν Λε Πεν (Marine Le Pen) να εκλεγεί και αυτή Πρόεδρος της Γαλλίας, είναι σαφές ότι σημαντικά μέρη του κόσμου των βιομηχανικών εργατών, και όχι μόνον αυτών, αναζητούν σήμερα τη σωτηρία τους όχι σε Σοσιαλιστικά ή Σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, αλλά σε δεξιά. Που σημαίνει σε κλειστά εθνικά κράτη, στην ξενοφοβία και στον οικονομικό προστατευτισμό. 

Λουδοβίκος Τραμπ (κολλάζ, © Picture Alliance / IPG - Friedrich Ebert Stiftung)

Στο σιδερένιο κλουβί, παρέα με τον Ντόναλντ Τραμπ

Αν υποθέσουμε ότι στη «χαμένη τριακονταετία» 1980-2008 (Tony Judt) οι φιλελεύθεροι πολιτικοί και οι άλλες μη οικονομικές ελίτ λειτουργούσαν ως διεκπεραιωτές ή ως ευνοούμενοι «δούλοι» των πλουσίων, ο Ντόναλντ Τραμπ είναι ο ίδιος πλούσιος και αυτό που κάνει σήμερα, βλέποντάς το με τη λογική ενός πλουσίου, έχει κάτι εύλογο: Προτιμά να ξεφορτωθεί διεκπεραιωτές και «δούλους»· δεν τους θεωρεί αναγκαίους, επιλέγει να εξοικονομήσει τα «τροφεία» τους, προς όφελος βέβαια των ίδιων των πλουσίων. 

Βλέποντας αυτή την εκ των άνω, βοναπαρτικού τύπου αναδιαμόρφωση του πλουτο-φιλελεύθερου κοινωνικού συμβολαίου που είχε παγιωθεί μετά το 1980, πώς να αξιολογήσει κανείς την εκλογική στάση και τον επικυρωτικό ρόλο των πολλών, δηλαδή όσων εργαζόμενων και μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων στη Δύση ευνοούν και νομιμοποιούν τώρα τον πλουτολαϊκισμό (Martin Wolf); Οι απόψεις των στοχαστών διαφέρουν πολύ. Από το πικρό αλλα νηφάλιο «τί άλλο μπορούσαν να κάνουν»; - διότι η υπαρκτή Αριστερά, σοσιαλδημοκρατική ή άλλη, δεν τους άφησε καμμιά αλλη εναλλακτική λύση, του Jürgen Habermas, μέχρι τη δυσοίωνη διάγνωση του Ελβετού παιδαγωγού και κοινωνιολόγου Micha Brumlik, ότι μπροστά στα μάτια μας συμβαίνει μια εξαναγκαστική «μετατροπή, μια οπισθοδρόμηση του πρώην προλεταριάτου (και πολλών μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων) σε όχλο, σε αντιδραστικό κοινωνικό υποκείμενο», η απόσταση είναι μεγάλη· δεν γεφυρώνεται εύκολα με θεωρητικά σχήματα. Αυτή την πολιτική συμπεριφορά των πολλών, που μοιάζει με αντίστοιχες του Μεσοπολέμου, την γεννά μια παροδική «φάλτσα πορεία» των ισχυρών πολιτικών δυνάμεων, που πήραν εδώ και δυό-τρείς δεκαετίες, ή ακατανίκητες πιέσεις που έρχονται από βαθειά, από το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα;

Πρωτεύοντα θηλαστικά: Οι πλησιέστεροι συγγενείς του ανθρώπου απειλούνται με αφανισμό

© Science Advances - Alejandro Estrada κ.ά.: Impending extinction crisis of the world’s primates: Why primates matter, Vol 3, No.1, 4.1.2017 → pdf ←
βλ. και in.gr: Στα πρόθυρα εξαφάνισης 6 στα 10 πρωτεύοντα θηλαστικά, 19.1.2017
  

Τα άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά, οι πλησιέστεροι βιολογικά συγγενείς του ανθρώπου, παίζουν σημαντικό ρόλο στους βιότοπους, στους πολιτισμούς και στις θρησκείες πολλών κοινωνιών και προσφέρουν μοναδικές γνώσεις σχετικές με την εξέλιξη του ανθρώπου, με τη βιολογία, με τη συμπεριφορά και με την απειλή από νεοεμφανιζόμενες ασθένειες. Αποτελούν βασικό συστατικό της βιοποικιλότητας των τροπικών ζωνών του πλανήτη, συμβάλλουν στην αναγέννηση των δασών και την υγεία των οικοσυστημάτων. Σύμφωνα με τα τελευταία επιστημονικά στοιχεία, υπάρχουν 504 είδη πρωτευόντων θηλαστικών, τα οποία ταξινομούνται σε 79 γένη και διανέμονται στις νεοτροπικές χώρες (τροπική Αμερική), στην ηπειρωτική Αφρική, στη Μαδαγασκάρη, και στην Ασία. 

Το ανησυχητικό είναι,  ότι περίπου 60 % των ειδών πρωτευόντων θηλαστικών απειλούνται σήμερα με εξαφάνιση και περίπου 75 %  των ειδών έχουν φθίνοντες πληθυσμούς. Η κατάσταση αυτή είναι αποτέλεσμα κλιμακούμενων ανθρωπογενών πιέσεων στα πρωτεύοντα θηλαστικά και στα ενδιαιτήματά τους· κυριότερος παράγοντας των πιέσεων αυτών είναι οι απαιτήσεις της παγκόσμιας και των τοπικών αγορών, οι οποίες έχουν ως επίπτωση μεγάλης έκτασης απώλειες ενδιαιτημάτων των ζώων αυτών, μέσω της επέκτασης της εκβιομηχανισμένης γεωργίας, της κτηνοτροφίας μεγάλης κλίμακας (κυρίως βοοειδών), της υλοτομίας, των γεωτρήσεων πετρελαίου και φυσικού αερίου, της εξόρυξης, της κατασκευής φραγμάτων και της κατασκευής νέων οδικών δικτύων στις περιοχές όπου ζουν τα πρωτεύοντα. Άλλες σημαντικές απειλές είναι το κυνήγι των ζώων αυτών για το κρέας τους και το παράνομο εμπόριο πρωτευόντων θηλαστικών ως κατοικίδιων ζώων ή για όργανα του σώματός τους, μαζί με νεοεμφανιζόμενες απειλές, όπως είναι η κλιματική αλλαγή και ασθένειες που μεταδίδονται στα ζώα αυτά με την επαφή τους με ανθρώπους. Συχνά, οι πιέσεις αυτές δρουν σε συνέργεια, και επιδεινώνοουν ακόμη περισσότερο τη μείωση του πληθυσμού των πρωτευόντων.

Ο λεμούριος κάττα (Lemur catta),
ένας συνδετικός κρίκος μεταξύ αιλουροειδών και πρωτευόντων;

Βόλφγκανγκ Στρέεκ: Η Δύση «πέφτει από μέσα» ως νέα Ρώμη; Έρχονται «σκοτεινοί αιώνες»;

ο Wolfgang Streeck συζητά με τον Aditya Chakrabortty του Guardian

© The Guardian - Wolfgang Streeck, the German economist calling time on capitalism, 9.12.2016

  

Αυτό που ο Βόλφγκανγκ Στρέεκ και μερικοί μελετητές του παγκόσμιου συστήματος όπως ο Ιμμάνιουελ Βαλλερστάιν βλέπουν ως εσωτερική εξάντληση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, μοιάζει πιο πολύ με την «παρακμή της Δύσης», που διαπίστωναν στο Μεσοπόλεμο ο Όσβαλντ Σπένγκλερ και άλλοι «πολιτισμικοί απαισιόδοξοι», και όχι με το μαρξικό μοντέλο των κοινωνικών ανατροπών. Αν μη τι άλλο, επειδή ο Στρέεκ αναλύει με πολύ ευφυή τρόπο κυρίως τα σημερινά αδιέξοδα στις ΗΠΑ και στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και οικονομίες, πολύ λιγότερο όμως ασχολείται με τη δυναμική άνοδο της Κίνας και των μικρότερων καπιταλιστικών γιγάντων νέου τύπου της Ανατολής. Ένας ιστορικός θα έβλεπε και τον εξής παραλληλισμό: Αυτό που ο παλαιός Ρωμαϊκός κόσμος, μετά την πτώση του, βίωσε ως μακραίωνη «σκοτεινή εποχή» (ενώ το Ανατολικό κομμάτι του που επέζησε, έβλεπε τον εαυτό του ως το «μισό» ενός παλαιού, ένδοξου και ακέραιου «όλου»), στις αναδυόμενες από τα ερείπιά του μεσαιωνικές αυτοκρατορίες των Φράγκων, των Αράβων ή, αργότερα, των Οθωμανών βιώθηκε ως νέα «εποχή ακμής και μεγαλείου». Έρχεται άραγε η εποχή της Κίνας ως Νο1 παγκόσμιας υπερδύναμης;

Προκύπτει και η εξής πρόκληση: Ο Στρέεκ προτείνει, εκτός των άλλων, εγκατάλειψη του ευρώ· ωστόσο η επιστροφή σε μια Ευρώπη των εθνικών κρατών θα φέρει τις κοινωνίες τους, τις μικρές και τις μεγαλύτερες, και ιδίως τα πιο αδύναμα στρώματά τους, σε θέση ακόμη ασθενέστερη. Υπό τις νέες, πιο συγκρουσιακές συνθήκες, θα τις κάνει ακόμη πιο πολιτικά ευάλωτες, μέσα σε έναν κόσμο, στον οποίο η ισχύς και το χρήμα ούτως ή άλλως μετατοπίζεται ανατολικά, πρός τον Ειρηνικό ωκεανό· την ώρα μάλιστα που οι ΗΠΑ εισέρχονται σε διαδικασία ριζικού γεωπολιτικού, γεωοικονομικού και στρατηγικού αναπροσανατολισμού. Με δεδομένη την πρόκληση αυτή που τίθεται από τα πράγματα (αναλυτές όπως ο Στρέεκ απλά ωθούν εύλογα τις διαπιστώσεις μέχρι τις ακραίες συνέπειες), εκείνοι που οφείλουν να αναστοχαστούν την πραγματικότητα και να δώσουν δική τους, πειστική πολιτική απάντηση για την Ευρώπη, είναι τώρα οι υποστηρικτές του «πολιτικού ευρώ» (κατά την πολύ ευφυή έκφραση του Έλμαρ Άλτφάτερ). Μπορούν; Δεν το ξέρουμε.
Το απολιτικό, το «τεχνοκρατικό» ευρώ πεθαίνει· όμως,  στην πιο διεθνοποιημένη και οικονομικά-πολιτικά πιό δικτυωμένη ήπειρο του κόσμου, τί μπορεί να φέρει στους πολίτες μια επιστροφή σε «εθνικά» νομίσματα; Στη συζήτηση αυτή, καθώς μιλούν για μια Βρετανία εκτός ΕΕ, η απάντηση είναι: «Ένα φτωχότερο μέλλον, που θα γεννήσει ακόμη πιο πολύ θυμό».

Γ. Ρ.

 

Έξω επικρατούσε πανικός. Λίγες ώρες μετά την επιβεβαίωση ότι ο Ντόναλντ Τραμπ εξελέγη ως ο επόμενος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, οι πολιτικοί αρθρογράφοι, αυτοί οι επιδέξιοι συνομιλητές της εξουσίας, ήταν ακόμη σε κατάσταση σοκ. Ωστόσο, στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, ένας από τους λίγους στοχαστές που είχαν προβλέψει την άνοδο του Τραμπ έβλεπε έργα ζωγραφικής. Είχε έρθει από τη Γερμανία για λίγες μέρες, για να δώσει μερικές διαλέξεις, Ο Βόλφγκανγκ Στρέεκ (Wolfgang Streeck) είχε στη διάθεσή του ένα απόγευμα ελεύθερο. Και οι δύο θέλαμε να δούμε την έκθεση Πέρα από τον Καραβάτζιο  [The National Gallery - Trafalgar Square, Beyond Caravaggio].

Τίποτε στο έργο του δεν προσελκύει να συναντήσει κανείς τον ίδιο τον Στρέεκ. Από ακαδημαϊκή-επαγγελματική άποψη, είναι ένας ειδικός της Πολιτικής Οικονομίας, ο οποίος «προφητεύει» κακά ως συνέπειες του σημερινού τρόπου ζωής μας και προειδοποιεί για «σκοτεινούς χρόνους» που έρχονται. Οι τίτλοι των βιβλίων του παραπέμπουν ωμά σε ένα fin-de-siecle: Πριν από δύο χρόνια δημοσίευσε το Buying Time [ελλ. έκδοση: Κερδίζοντας χρόνο, εκδ. Τόπος], ενώ το τελευταίο του ονομάζεται How Will Capitalism End? (Πώς θα είναι το Τέλος του Καπιταλισμού; αντιδιαφήμιση: δεν θα είναι καλό). Ακόμη και οι θαυμαστές του μιλούν για την «απελπισία» του, με την οποία εννοούν φράσεις όπως η εξής:

«Πριν καταλήξει στην κόλαση ο καπιταλισμός, στο ορατό μέλλον θα κρέμεται στη limbo, στο “χώρο αναμονής” των ψυχών», νεκρός ή ετοιμοθάνατος από την κατανάλωση υπερβολικής δόσης του εαυτού του, ωστόσο η παρουσία του θα εξακολουθεί να είναι πολύ έντονη, διότι κανείς δεν θα έχει τη δύναμη να απομακρύνει το αποσυντιθέμενο σώμα του».

Πώς γίνεται και ένας τέτοιος ζόφος μοιάζει τόσο ζωντανός; Ο Στρέεκ φορά μικρά γυαλιά, έχει τα μαλλιά του τακτοποιημένη χωρίστρα, έχει μουστάκι, κουβαλά ένα σακίδιο, φορά ένα ωραίο άνορακ και μοιάζει τουλάχιστον μια δεκαετία νεότερος από τα 70 χρόνια της ζωής του. Όταν η συζήτηση έρχεται στη νίκη του Τραμπ, λέει χαμογελώντας «Τι  μέρα κι αυτή, σήμερα!», λες και συζητάμε άν άραγε θα βρέξει· στη συνέχεια ξεκινά για έναν μικρό περίπατο μέσα στην πινακοθήκη.