Το ευρωπαϊκό πλεονέκτημα του ΣΥΡΙΖΑ, πως το καταστρέφει ο ανορθολογισμός, η αναζήτηση διεξόδου

1. Έχει υποστηριχθεί από πολλούς (και σ' αυτόν τον ιστότοπο), πως για ό,τι αφορά την κρίση στην ζώνη του ευρώ ως όλον, οικονομική, θεσμική, πολιτική, την πιο περιεκτική γενική περιγραφή ανάμεσα στα ελληνικά κόμματα στην περίοδο 2010-2014 την έχει διατυπώσει ο ΣΥΡΙΖΑ. Η κρίση δεν είναι ελληνική, ούτε μόνον των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου. Είναι κρίση ευρωπαϊκή, συνέχεια της μεγάλης χρηματοοικονομικής κρίσης που άρχισε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού με την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων το 2008 και τα επακόλουθά της στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Μεταδόθηκε στην Ευρώπη και την χτύπησε πρώτα ως κρίση του τραπεζικού συστήματος, μετά ως κρίση ιδιωτικής υπερχρέωσης και κρίση δημόσιου χρέους των πιο αδύναμων χωρών.  

Η κρίση χτύπησε την ΕΕ με ιδιαίτερη σφοδρότητα, λόγω της εκ γενετής «κατασκευαστικής» ανεπάρκειας της ενιαίας νομισματικής ζώνης και της διαρθρωτικής ανισορροπίας των εμπορικών και χρηματοοικονομικών ισοζυγίων μέσα στους κόλπους της: στα χρόνια της ανόδου (1990 - 2008), οι Βόρειες χώρες εξήγαγαν προϊόντα και επενδυτικά κεφάλαια, οι Νότιες ήταν εισαγωγικές, καταναλωτικές και δέκτες δυσανάλογων δανειακών εισροών στις χρηματαγορές. Αντίθετα από τις ΗΠΑ, η κρίση αντιμετωπίσθηκε στην Ευρώπη από τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ της με φιλο-κυκλικές πολιτικές καταστροφικής λιτότητας, δηλαδή με τρόπο που έκανε την κρίση πιο έντονη και την παρέτεινε, μετατρέποντας την σε χρόνια μακροοικονομική βύθιση με ύφεση και τεράστια ανεργία στην αδύναμη περιφέρεια και με αποπληθωρισμό σε όλη την ευρωζώνη.

Μια τέτοια ανάλυση πάνω-κάτω, προσέφερε στην πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ το μεγάλο πλεονέκτημα να προβλέψει καλύτερα την εξέλιξη της κρίσης και να διακρίνει έγκαιρα πως η διαχείρισή της από τις ευρωπαϊκές πολιτικές ελίτ και από τα λοιπά ελληνικά κόμματα ήταν καταδικασμένη από την αρχή να αποτύχει. Το αποτέλεσμα, καθώς κατέρρεαν η μία μετά την άλλη κυβερνήσεις των άλλων πολιτικών δυνάμεων, ήταν να γίνει ο ΣΥΡΙΖΑ κόμμα εξουσίας.

***

2. Ωστόσο, στην «άρρωστη» ευρωζώνη η πιο «άρρωστη χώρα» ήταν απο την αρχή και παραμένει η Ελλάδα (πράγμα που είναι η περιβόητη, συνήθως αποκαλούμενη «ελληνική ιδιαιτερότητα»). Απέναντι σ' αυτό το γεγονός, παρά την (κατά τα άλλα) ορθή γενική περιγραφή της κρίσης, ο ΣΥΡΙΖΑ «ως όλον», δηλαδή ως επίσημο πολιτικό πρόγραμμα, σιωπά εντελώς. Παρά τις ενδιαφέρουσες προσωπικές απόψεις κομματικών στελεχών, αυτό το κρίσιμο θέμα είναι προγραμματικό black box. Η επίσημη, η αποτυπωμένη σε πρόγραμμα πολιτική, αρνείται να στοχαστεί σοβαρά και εκτενώς πώς και γιατί αυτή η ελληνική ιδιαιτερότητα.

Καταλήγουμε έτσι σε ένα ανορθολογικό σχήμα: Λίγο-πολύ λέει στους πολίτες σε γενικές γραμμές, πως ναι μεν η κρίση είναι ευρωπαϊκή, ναί μεν αποτελεί συνέχεια της αμερικανικής κρίσης του 2008, ωστόσο στην Ελλάδα, αυτή η ιδιαίτερα βαθειά κρίση μετά το 2010, οφείλεται αποκλειστικά (ή κυρίως) στις μνημονιακές πολιτικές. Το γιατί η ελληνική οικονομία και πολιτική, όπως διαμορφώθηκε στα χρόνια της «ισχυρής Ελλάδας» και της βελτίωσης του επιπέδου ζωής πολλών πολιτών της, αποδείχτηκε τόσο πολύ ευάλωτη, γίνεται ένα αποσιωπημένο ερώτημα.

***  

3. Το παράδοξο είναι, ότι στο πεδίο της έμπρακτης πολιτικής, στο «τί να κάνουμε», αυτό το προγραμματικό black box και η σιωπή για την εποχή της ελληνικής φούσκας, οδηγεί τον ΣΥΡΙΖΑ να συγκλίνει απολύτως με τα διωγμένα παλιά κόμματα εξουσίας της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ. 

Ωστόσο το παράδοξο είναι φαινομενικό: Καμμία ελληνική πολιτική δύναμη (ας μνημονεύουμε πάντα την εξαίρεση προσωπικών απόψεων) δεν αναρωτήθηκε σοβαρά για την «ελληνική ιδιαιτερότητα», δηλαδή για την αναποτελεσματική πραγματική οικονομία, για την δυσαρμονική κοινωνία με ανισότητες πολύ μεγαλύτερες από τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους και για την πολιτική ανεπάρκεια των ελίτ που οδηγεί στα όρια του αποτυχημένου κράτους (failed state). Έτσι, αρνούνται να εξετάσουν την ακραία αποτυχία της Ελλάδας μέσα στην προβληματική ευρωζώνη μετά το 2008, ως αυτό που είναι: ως περίπτωση καπιταλισμού ενός εθνικού κράτους εξαιρετικά δύσμορφου σε σύγκριση με τα δεδομένα του (παγκοσμιοποιημένου) ευρωπαϊκού καπιταλισμού.

Αρνούνται (δυστυχώς και ο ΣΥΡΙΖΑ, μαζί με τους υπεύθυνους για το ελληνικό ναυάγιο), ακριβώς γιατί δεν θέλουν να πειράξουν το μακροχρόνιο «πετυχημένο» ελληνικό Κοινωνικό Συμβόλαιο, το πρό του 2008. Το θέμα αυτό ήδη έχει θιγεί εκτενώς (Νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο ή παλιά πολιτική;) και δεν χρειάζεται να επανέλθουμε.

***  

4. Το αποτέλεσμα είναι η συνέχεια, και με τη συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, του φαύλου κύκλου διαχείρισης της «ελληνικής ιδιομορφίας», δηλαδή της σκασμένης φούσκας. Του κύκλου που ξεκίνησε με το ΠΑΣΟΚ (2009) και μετά τη μεταβατική κυβέρνηση του αποτυχημένου PSI, συνεχίστηκε με τη συγκυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ, σε πρώτη φάση και με σύμπραξη της ΔΗΜΑΡ (η οποία αναλώθηκε εντελώς υπηρετώντας την ανορθολογική αντίφαση).

Ο συνδυασμός μιας ορθής γενικής ανάλυσης για την Ευρώπη με το προγραμματικό black box για την Ελλάδα και με την άρνηση (ή το φόβο) να παρέμβει «ως θηριοδαμαστής» στον δύσμορφο και υπό κρατική καθοδήγηση αποχαλινωμένο ελληνικό καπιταλισμό, οδηγεί δυστυχώς τον ΣΥΡΙΖΑ σε αδιέξοδο. Μετά την εκλογική νίκη, επέλεξε πρώτα-πρώτα ένα κυβερνητικό σχήμα χωρίς πολιτικό ειρμό, με τρομακτικό εύρος προγραμματικών-πολιτικών αποκλίσεων στο εσωτερικό του, με κραυγαλέες ανεπάρκειες και με προσωπικές στρατηγικές και εμμονές, γεωπολιτικές ή άλλες, φιλόδοξων «παικτών». Κοινώς, «άπλωσε υπερβολικά τον τραχανά» και τώρα δεν μαζεύεται. 

Αυτό ήταν καταστροφικό πολιτικό λάθος. Προσπαθεί τώρα να κυβερνήσει με ένα απολιτικά «αντιμνημονιακό» σχήμα, αναλώνεται στη διαπραγμάτευση εντός της ΕΕ και με δεδομένο το αδιέξοδο, ωθείται σε έναν «επικοινωνιακό αντιγερμανισμό», κατά τα πρότυπα του παλαιού ΠΑΣΟΚικού αντιαμερικανισμού: «σοσιαλισμός για μονοψήφια IQ». Για τους παλιούς, συνδυασμός «Εθνικής Αντιμνημονιακής Δημοκοπικής Ενότητας» (ως νέας «ΕΑΔΕ» με την Δεξιά) και της περιβόητης παλαιο-ΠΑΣΟΚικής «ΕΛΕ». Προσκολλάται στη διαπραγμάτευση και αρνείται (ή αδυνατεί) να κυβερνήσει μέσα στη χώρα. Πέφτει θύμα, με αυτοκαταστροφικό τρόπο, τόσο της προγραμματικής φτώχειας, όσο και του ελλείμματος πολιτικής παιδείας, και μάλιστα μαρξιστικής, που βασανίζει το προσωπικό της ελληνικής (και όχι μόνον) Αριστεράς τις τελευταίες δεκαετίες.

***  

5. Η προηγούμενη κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ άφησε φεύγοντας ένα κατεστραμμένο οικονομικό και πολιτικό τοπίο και πολλούς σκελετούς στις κυβερνητικές ντουλάπες. Τελευταίο χτύπημά της το μαϊμουδένιο πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα 1,5 %, που στην πραγματικότητα δεν είναι ούτε το μισό. Τα greek statistics και τα επικοινωνιακά της δεκαετίας του 2000 δεν έχουν τελειώσει.
Σ' αυτό το ζοφερό πλαίσιο, το πρώτο που επείγει, είναι ο ΣΥΡΙΖΑ και ο Αλέξης Τσίπρας να κυβερνήσουν. Να ασκήσουν δημιουργική, διαμορφωτική πολιτική εσωτερικά, πολύ πριν φθάσουν στον Ιούλιο και στη διαπραγμάτευση οριστικής συμφωνίας με τους θεσμούς της ΕΕ και τους άλλους εταίρους.  Να οδηγηθούν και να οδηγήσουν προς την έξοδο από την «εποχή των τεράτων».  
Από την άλλη πλευρά, για να ανατραπεί η αποτυχημένη ευρωπαϊκή διαχείριση της κρίσης, άς συντονισθούν στα προγράμματα και στο χρονισμό των δράσεων με τα πολύ πιό δυνατά «αγόρια και κορίτσια της παρέας» (πρώτα-πρώτα με τους Ισπανούς και Ιταλούς, αλλά και με βορειότερους: Podemos, Σοσιαλιστές, άλλους αριστερούς, Πράσινους), ώστε να έχουμε νέες πολιτικές ισορροπίες στο Κοινοτικό επίπεδο.

Φυσικά, όποιος έχει στοιχειώδη αίσθηση μαρξιστικής πολιτικής παιδείας, θεωρεί αυτονόητο ότι η κατεδάφιση του παγκόσμιου καπιταλισμού δεν μπορεί να ξεκινήσει από χώρα σαν την Ελλάδα - απλώς «θα καεί άσκοπα ο πυροκροτητής» και μαζί ο χαζός χειριστής του.

Η μεγάλη δημοσκοπική υπεροχή που συνεχίζει να καταγράφεται, τους δίνει ακόμη σημαντικά περιθώρια ελιγμών. 

Προϋπόθεση φαίνεται να είναι ο προγραμματικός έλεγχος του κυβερνητικού σχήματος αλλά και της κοινοβουλευτικής ομάδας. Αυτό όμως είναι ανέφικτο άν δεν υπάρξει ένα στρατηγικό επιτελείο, μια «γέφυρα διακυβέρνησης του σκάφους με αφωσιωμένους αξιωματικούς και ικανούς πλοηγούς» πλάι στον «πλοίαρχο», ο οποίος μετά τις 25.1 (και μαζί με 2-3 αριστερούς πολιτικούς με πείρα χρόνων), αποδεικνύεται ό,τι καλύτερο έχει αυτό το πολύ αντιφατικό πολιτικό κόμμα. Γι' αυτό και είναι προφανές - για κάθε εξωτερικό και εξωκομματικό αλλά με μέριμνα βλέμμα, πως όσοι ενδιαφέρονται πιο πολύ για τη χώρα παρά για την καριέρα ή τις ιδεοληψίες, πρέπει να σταματήσουν να τον «πριονίζουν».

Σε κάθε περίπτωση, το σημερινό κυβερνητικό σχήμα φαίνεται μεταβατικό και μεσοπρόθεσμα μη βιώσιμο. Ο εξορθολογισμός με ριζική αναδόμηση επείγει, προκειμένου να μπορέσει να κυβερνήσει «μέσα» στη χώρα.

Διαφορετικά, η λαϊκή αποδοχή και οι μεγάλες δημοσκοπικές πλειοψηφίες θα λυώσουν γρήγορα σαν χιόνι του Απρίλη. 

Και δυστυχώς δεν υπάρχει εναλλακτική επιλογή: Δεν υπάρχει επόμενος για να παραλάβει το «χαρτοκούτι με τη βόμβα» σ' αυτή την ατέλειωτη σκυταλοδρομία. 
Ο δύσμορφος ελληνικός καπιταλισμός περιμένει τόσο πολύ καιρό το θηριοδαμαστή του, ώστε από αγριάδα και απληστία, αφού κατασπάραξε τους πιο αδύναμους εργαζόμενους (δηλαδή τους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα), τρώει και τις σάρκες του. Oι πολίτες, παρά τις αυταπάτες πολλών, θέλουν και καρτερούν για κυβερνούμενη χώρα με πρακτικές λύσεις, με ριζικές και ορθολογικές αλλαγές, ανακουφιστικές για τους πολλούς, δοκιμαζόμενους και πιο αδύναμους. Οι ιδεοληψίες και τα εθνικιστικά, δημαγωγικά επικοινωνιακά κόλπα δεν λύνουν προβλήματα. 

Η (δήθεν) «εθνική υπερηφάνεια» με αποτυχημένο κράτος ξυπνά μόνον φαντάσματα και ζόμπι. Ούτε τρώγεται, ούτε εξυψώνει καρδιές και πνεύματα.
  

Γιώργος Β. Ριτζούλης

Νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο ή παλιά πολιτική;

  

Στην εποχή των τεράτων: Κομματικό σύστημα σε απόγνωση και σε αλλοπρόσαλλες κινήσεις

  

Kicking the can down the road

  

Λαϊκή εντολή και κυβερνητικές αμηχανίες 

Υ.Γ. 22.3.2015:

Άν και ο Τσίπρας αντιμετωπίζει σκληρούς περιορισμούς ενδοκομματικά - ενδοκυβερνητικά (που μοιάζουν με λανθάνουσα αμφισβήτηση), ως άφθαρτος πρωθυπουργός και ως 40ετής Αλέξης Τσίπρας διαθέτει προς το παρόν τεράστιο περιθώριο ελιγμών στην κοινή γνώμη. Η δημοσκοπική κυριαρχία του είναι απόλυτη, η αντιπολίτευση είναι στην πράξη ανύπαρκτη.

Για τους οπαδούς της «ρεαλιστικής» ερμηνείας του δημοκρατικού πολιτεύματος όπως ο γράφων, στην πράξη πάντα ο Κυρίαρχος αποφασίζει, τα κόμματα πειθαρχούν. Δηλαδή σε καθεστώς δημοκρατίας, στις κρίσεις, σε «καταστάσεις εξαίρεσης», αντίθετα με την ερμηνεία που υπονόησε ο Καρλ Σμιτ, επικρατεί πάντα σε τελευταία ανάλυση ο λαός με την αρχή της πλειοψηφίας, όταν αυτή είναι σαφής. Στην προκειμένη περίπτωση είναι τεράστια.
Συνακόλουθα και υπ΄ αυτή την έννοια, ο Τσίπρας μπορεί να κάνει …ό,τι θέλει. Κυριολεκτικά. Και σχετικά σύντομα ίσως το δούμε. Είναι 40 χρονών, στην αρχή της σταδιοδρομίας και είναι έξυπνος. Εκτός απρόβλεπτων γεγονότων θα κάνει – και πρέπει να κάνει – αυτό που θα του προσφέρει πολιτική μακροημέρευση και κατά το δυνατόν διαρκέστερη επικράτηση μιας κυβέρνησης υπό την πρωθυπουργία του. Και μάλιστα με αποκατάστατη κάποιων αριστερών χαρακτηριστικών, ως συμβολισμού ριζικής εναλλαγής:

«Έχουμε ξεκινήσει ήδη τις μεταρρυθμίσεις, προσπαθώντας όχι μόνο να επαναφέρουμε τη χώρα στην κανονικότητα, αλλά να κερδίσουμε και τα χαμένα χρόνια. Έχουμε μια μοναδική ευκαιρία να προωθήσουμε αλλαγές που οι προηγούμενες κυβερνήσεις δεν τόλμησαν, είτε γιατί είχαν δεσμεύσεις με ισχυρά συμφέροντα είτε γιατί δεν είχαν τη λαϊκή στήριξη. Ηρθε η ώρα να αλλάξουμε τη χώρα και αυτό εξαρτάται μόνο από εμάς – από την κυβέρνηση».

Αυτή είναι δήλωση πολιτικού που δρά διαμορφωτικά, ανοίγει ορίζοντες. Άν όντως πήρε το μήνυμα ότι η πλειοψηφία δεν θέλει πια πολιτικούς που βολεύουν και βολεύονται, οι πολίτες θα επιδοκιμάσουν και θα αναμένουν (με λογική υπομονή) πράξεις.

 *** 

Τα πραγματικά προβλήματα θα αρχίσουν αμέσως μετά. O Αλέξης Τσίπρας θα επιχειρήσει να κάνει «ό,τι θέλει». Ωστόσο το πρόβλημα που θα προκύψει είναι διπλό: 

1. Πρώτον και κύριον, χρειάζεται δημοκρατική νομιμοποίηση. Δηλαδή πλειοψηφία στο κοινοβούλιο. Με δεδομένη την προγραμματική απόκλιση 180 μοιρών στο ουσιώδες ζήτημα εντός ΣΥΡΙΖΑ, συν την ετερόκλητη κυβερνητική συμμαχία, αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο. Κοντολογίς: ο «υπερβολικά απλωμένος τραχανάς» κινδυνεύει τη στιγμή της μπόρας.

2. Και δεύτερον, θα χρειαστεί εκτελεστική εξουσία που να μπορεί να κυβερνά υπό το πρίσμα των αποφάσεων Τσίπρα. Ποιά κυβέρνηση και ποιό προσωπικό θα εφαρμόσουν στην πράξη αυτά που επιθυμεί ο Κυρίαρχος και θα επιλέξει ο πρωθυπουργός, υπακούοντας στον Κυρίαρχο; Η σημερινή σύνθεση δεν μπορεί. Κατηγορηματικά. 

Εδώ - και όχι «έξω» - θα προκύψουν οι πραγματικές δυσκολίες και σ' αυτό το σταυροδρόμι ο Τσίπρας θα απαντήσει στο «ερώτημα της Σφίγγας» και θα συναντήσει τη μεγάλη διακινδύνευση. Θα χρειασθούν χειρισμοί με πολιτική ευφυία, πάντα με τη σκέψη ότι στις δημοκρατίες ο Κυρίαρχος κρίνει το ρίσκο και την επιλογή δρόμου που συμπυκνώνει τους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες.