Τζων Γκρέι: Η Ευρώπη είναι κρίσεις, η μια μετά την άλλη - Η πολιτική είναι μια σειρά προσωρινές θεραπείες για μια επαναλαμβανόμενη ασθένεια

  © Kultura Liberalna (Βαρσοβία) - Europe is a series of crises - συζήτηση του John Gray με τον Tomasz Sawczuk, 3.11.2015

  

Η ΕΕ είναι δυσλειτουργική. 'Ομως, όποιος της γυρίζει την πλάτη, στην πράξη αποδέχεται την «Πουτινοποίηση» της Ευρώπης

  

1. [Η μεταναστευτική κρίση και η ΕΕ]

  

Tomasz Sawczuk: Μετά την ουκρανική και την ελληνική κρίση, έχουμε τώρα την μεταναστευτική κρίση. Η Ευρώπη όλο και περισσότερο διχογνωμεί. 
John Gray: Τώρα πια η μεγάλη κρίση δεν είναι η οικονομική, αλλά το μεταναστευτικό πρόβλημα. Και μπορεί να χειροτερέψει. Η κατάσταση στη Συρία θα γίνει πιο δύσκολη, ως επακόλουθο της ρωσικής επέμβασης, σκόπιμο ή ακούσιο. Όμως ακόμη και όταν ο πόλεμος στη Συρία τελειώσει, οι ανισότητες του πλούτου μεταξύ της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής είναι τόσο μεγάλες, ώστε η μετανάστευση θα είναι μια μόνιμη κατάσταση. Η κριτική που έχω να κάνω στις ευρωπαϊκές ηγεσίες είναι η εξής: συνεχίζουν να μιλούν γι' αυτήν σαν να είναι μια προσωρινή κρίση, από αυτές που διαρκούν μόνον για μια χρονιά. Λένε «ναι, μπορούμε να απορροφήσουμε ένα εκατομμύριο». Ωραία, αυτό είναι το εύκολο. Όμως, τι θα γίνει τα επόμενα χρόνια;
  
Θα έχει συνέχεια.
Δύο εκατομμύρια, τρία εκατομμύρια; Είναι πολύ δύσκολο, ίσως αποδειχτεί μια πρόκληση που οι ευρωπαϊκές χώρες δεν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν μέχρι τέλους. Και αυτό που με τρομάζει είναι το εξής: κατά τη γνώμη μου, όσοι λένε ότι η Ευρώπη πρέπει να έχει μια πολιτική ανοικτών θυρών, ξεχνούν ένα πολύ βασικό γεγονός. Ένας από τους τομείς στον οποίο η Ευρώπη βρίσκεται σήμερα σε πολύ καλύτερη κατάσταση συγκρινόμενη με το παρελθόν, είναι ότι, λίγο-πολύ, όλα τα ευρωπαϊκά κράτη είναι τώρα δημοκρατικά. Και η τελευταία φορά που είχαμε ανοιχτά σύνορα στην Ευρώπη - σε αντίθεση με τη Ρωσία - ήταν πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, σε μια εποχή που δεν υπήρχε κράτος πρόνοιας, που ήταν αδύναμα τα συνδικάτα και υπήρχε περιορισμένη δημοκρατία. 
Είναι μάλλον εύκολο, τουλάχιστον λειτουργικά εφικτό, να έχουμε έναν κόσμο χωρίς σύνορα, αν ταυτόχρονα δεν έχουμε δημοκρατία. Αλλά από τη στιγμή που εφαρμόζονται δημοκρατικά συστήματα, οποιαδήποτε αλλαγή στη ζωή σημαντικού αριθμού ανθρώπων εξαιτίας μεγάλης εισροής μεταναστών, θα παράγει λαϊκή αντίδραση. Και αυτές οι αντιδράσεις δεν είναι πάντα του φιλελεύθερου είδους. Όσοι πιστεύουν ότι αρκεί μια φιλελεύθερη ηθική στάση, ξεχνούν ένα βασικό γεγονός, ότι υπάρχει μεγάλη ένταση μεταξύ του κόσμου των ανοιχτών συνόρων και της δημοκρατίας.

  Photo: © Josef Schulz -Übergang (από την επιθεώρηση Krytyca Polytyczna)

Πως λοιπόν να αντιδράσει η Ευρώπη;
Πρώτα απ' όλα, η μεταναστευτική κρίση δεν μπορεί να επιλυθεί μέσα στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων. Δεν υπάρχει καμία δυνατότητα να διασφαλιστούν στην πράξη τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης. Αυτό δεν μπορεί να γίνει, διότι μια ήπειρος δεν είναι ένα κράτος. Η πρώην Σοβιετική Ένωση ήταν ένα πολύ μεγάλο κράτος, αλλά διασφάλιζε καλά τα σύνορά της, υπερβολικά καλά: μπορούσες να μπείς μέσα, αλλά κανείς δεν μπορούσε να βγει έξω. Στην ΕΕ, καθένας που μπαίνει στη ζώνη Σένγκεν - η οποία τώρα έχει ανασταλεί στην πράξη και ίσως θα καταργηθεί μόνιμα - μπορεί να πάει οπουδήποτε στην Ευρώπη, σε χώρες με πολύ διαφορετικά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής πρόνοιας, που διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τις πολιτικές συνθήκες και έχουν βιώσει διαφορετικές ιστορίες. Μερικές από αυτές τις χώρες, όπως λόγου χάρη η Γαλλία, το Βέλγιο, η Ουγγαρία, έχουν ακροδεξιές φατρίες.

Αναμένετε να στραφεί η πολιτική στροφή προς θέσεις πιο ριζοσπαστικές;
Η πολιτική θα ριζοσπαστικοποιηθεί και θα πολωθεί, προς όφελος της Δεξιάς. Αυτό που συνέβη με την αναστολή της Σένγκεν είναι ότι η εξουσία και η ευθύνη για τις αποφάσεις επέστρεψε πίσω στη δικαιοδοσία των εθνικών κρατών, μερικά από τα οποία κατασκευάζουν τείχη, όπως η Ουγγαρία, ή είναι έτοιμα να αποχωρήσουν από τη ζώνη, όπως η Σλοβακία. Γνωρίζω ότι στην Πολωνία έγινε κάποια στιγμή συζήτηση να γίνονται δεκτοί πρόσφυγες μόνον εφ' όσον είναι χριστιανοί.
 
Υποστηρίχτηκε από ορισμένους πολιτικούς της Δεξιάς και από ένα ιδιωτικό ίδρυμα.
Πόσους έχετε τώρα;    
  
Η κυβέρνηση συμφώνησε να υποδεχτεί περίπου 11.000.
Δηλαδή, στην πράξη, σχεδόν τίποτε.   

2. [Η Μέρκελ αντέδρασε στη σκοτεινή γερμανική ιστορία, ανταποκρίθηκε στο βάρος που κουβαλά]
 

Έχουμε λοιπόν την μεταναστευτική κρίση και την άνοδο της Ακροδεξιάς. Πώς πρέπει να αντιδράσουμε, άν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί είναι πολύ αδύναμοι;
Όταν οι άνθρωποι με ρωτούν: «Τι μπορούμε να κάνουμε;», απαντώ ότι δεν υπάρχει πια «εμείς» στην Ευρώπη. Ή, δεν υπήρξε ποτέ στην πραγματικότητα, γιατί η ΕΕ δεν είναι μια δημοκρατική οντότητα τέτοιου είδους ώστε να μπορεί να λειτουργεί.
  

Τι είναι λοιπόν η ΕΕ;
Είναι ένα σύνολο γραφειοκρατικών θεσμικών οργάνων με πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους ηγεσίες, οι οποίες είναι και εσωτερικά κατακερματισμένες σε κάποιο βαθμό. Λειτουργούν σε αλληλεπίδραση με τις σημαντικές πολιτικές ηγεσίες των σημαντικών ευρωπαϊκών κρατών.   

  

Σ' αυτή την αδυναμία της Ευρώπης να ενεργήσει, η Άνγκελα Μέρκελ αντέδρασε με το να προωθήσει τη δική της πολιτική για το μεταναστευτικό.

Το έκανε, αλλά μετά αντέστρεψε την πορεία της, δεδομένου ότι η πολιτική αυτή της προκάλεσε εσωτερικά πολιτικά προβλήματα. Κατά μία έννοια, αυτό δείχνει τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες της πολιτικής της. Κατά τη γνώμη μου είναι μια μεγάλη stateswoman. Μου άρεσε να το βλέπω αυτό, την πολιτική της του ινκρεμενταλισμού [προσθετισμού, που δοκιμάζεται προσεκτικά βήμα-βήμα, προσθέτοντας τα επόμενα στα προηγούμενα]. Συνήθως δεν κάνει άλματα στο σκοτάδι, αλλά αντίθετα αντιμετωπίζει τα πράγματα βήμα-βήμα και προσπαθεί να αποφύγει τις μη αναστρέψιμες αποφάσεις. Ωστόσο, σ' αυτή την περίπτωση αντέδρασε υπερβολικά. Νομίζω ότι κατά κάποιο τρόπο ανταποκρίθηκε στο βάρος της γερμανικής ιστορίας: ήταν μια αντίδραση στο σκοτεινό και από εθνοτική άποψη καταπιεστικό κράτος του παρελθόντος. Γι' αυτό το λόγο είπε: ελάτε, όλοι μπορούν να έρθουν. 

Αν, λόγω της ρωσικής παρέμβασης, καταστραφεί το Χαλέπι, τότε μπορεί να έχουμε ένα εκατομμύριο επιπλέον πρόσφυγες που θα προστεθούν στους αριθμούς που έχουν ήδη προβλεφθεί. Σε ποιο σημείο θα φτάσει στα όριά του ένα κράτος όπως η Γερμανία, η οποία ακόμη δεν έχει επανεντάξει πλήρως τον δικό της πληθυσμό της Ανατολικής Γερμανίας;

3. [Η ΕΕ δυσλειτουργεί - Στην Ευρώπη οι κρίσεις είναι η κανονικότητα, οι Ανατολικοί δεν το ήξεραν]
   
Πράγμα που κάνει ακόμη πιό επείγον το ζητούμενο της σωστής απάντησης.
Αυτό είναι ένα από τα χαρακτηριστικά στοιχεία του τρόπου σκέψης μου, για τα οποίο έχω επικριθεί πολύ: νομίζω ότι υπάρχουν σημεία στην πολιτική, που όταν τα φθάσουμε, οι θεσμοί γίνονται δυσλειτουργικοί και ανεπίδεκτοι μεταρρύθμισης. Σ' αυτή την περίπτωση βρίσκεται τώρα η Ευρώπη. Μπορεί να μην το έχετε προσέξει, επειδή η ιστορική εμπειρία της Ανατολικής Ευρώπης, συνεπώς και η στάση απέναντι στην ΕΕ, είναι εντελώς διαφορετική, σχεδόν αντίστροφη από αυτήν της Βρετανίας. Και ο λόγος είναι ο εξής: όταν άκουγαν την ερώτηση «τι θέλετε;» οι άνθρωποι απαντούσαν «θέλουμε μια κανονική, φυσιολογική  ζωή ως Ευρωπαίοι». 
Το πρόβλημα είναι ότι στην πράξη, οι κρίσεις στην Ευρώπη ήταν η κανονικότητα· στον 20ο αιώνα οι κρίσεις συνέβαιναν η μία μετά την άλλη. Εσείς οι Ανατολικοί δεν γνωρίζατε ότι κανονική ζωή δεν σήμαινε ένταξη σε μια σταθερή Ευρώπη, αλλά σε μια Ευρώπη που εισέρχονταν σε κρίση όλο και πιο βαθιά. Και ο λόγος γι' αυτή την κρίση, παραδόξως, ήταν η πτώση του κομμουνισμού και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, το ευρωπαϊκό εγχείρημα έγινε υβριδικό. Δεν είχε ως μοναδικό στόχο το να ανοίξει η πόρτα του για χώρες όπως η Πολωνία, αλλά επίσης, ήθελε να εισαγάγει το κοινό νόμισμα και να επιτύχει τη συνύπαρξη σε έναν οργανισμό όλων αυτών των τερατωδώς διαφορετικών χωρών - διαφορετικών όσο είναι η Τσεχική Δημοκρατία από την Τουρκία. Όλοι πίστευαν τότε, ότι η Τουρκία θα γίνει κάποια ημέρα πλήρες μέλος της ΕΕ. Κανείς δεν σκεφτόταν τότε, τι θα σήμαινε για την Ευρώπη το να έφταναν τα ανατολικά της σύνορα μέχρι το Ιράκ.   

Ενταχθήκαμε σε ένα σχήμα, το οποίο, στην πράξη, δεν μπορεί πια να λειτουργήσει;
Προς το παρόν η ΕΕ είναι δυσλειτουργική. Δεν είναι μόνον οικονομικά δυσλειτουργική διότι το νόμισμά της δεν λειτουργεί σωστά. Αποδείχτηκε πια και δυσλειτουργική προκειμένου να μπορεί να αντιμετωπίσει ένα μεταναστευτικό ζήτημα μεγάλης κλίμακας. Είναι χρόνια δυσλειτουργική. 
Η εξωτερική περίμετρός της δεν μπορεί να ελεγχθεί ή να διασφαλισθεί, δεν μπορεί να σφραγιστεί. Δεν λέω ότι θα έπρεπε αυτό να γίνει. Όμως, ενώ πολλοί άνθρωποι το απαιτούν, αποδεικνύεται ξαφνικά ότι αυτό είναι αδύνατο. Δεν υπάρχει λύση για την κρίση αυτή, παρά μόνον στο επίπεδο των εθνικών κρατών, με τις διαφορετικές κυβερνήσεις και πολιτικές τάξεις, οι οποίες πρέπει να αποφασίσουν τι να κάνουν. 

4. [Η Κεντρική Ευρώπη, η Ρωσία, η Ουκρανία, το ΝΑΤΟ. Το ζήτημα της ασφάλειας] 

  

Είπατε το εξής: όταν οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης εισήλθαν στην ΕΕ, αυτή ήταν ήδη μια ζώνη στην οποία μια κρίση ακολουθούσε μετά την άλλη, αλλά αυτές δεν το γνώριζαν. Συνακόλουθα, τίθεται το ερώτημα: πρέπει οι χώρες αυτές να εμπλακούν στην κρίση, αποδεχόμενες ότι οι κρίσεις είναι ένα εγγενές χαρακτηριστικό της ΕΕ, ή θα πρέπει να γυρίσουν την πλάτη τους στην ΕΕ, όπως ακριβώς φαίνεται να κάνει ο Βίκτορ Ορμπάν;
'Οποιος γυρίζει την πλάτη του στην Ευρώπη, θα πρέπει να αποδεχτεί τη λεγόμενη Πουτινοποίηση της Ευρώπης. Αυτό μπορεί να συμβεί σε κάποιο σημείο, όμως είναι ένα πολύ σκοτεινό εγχείρημα. Για ένα απροσδιόριστο μέλλον, στη Ρωσία θα υπάρχει κάποιας μορφής απολυταρχισμός. Ο Τζόζεφ Κόνραντ (Joseph Conrad) έγραψε κάποτε: «οπουδήποτε στον κόσμο συναντηθούν δύο Ρώσοι, η σκιά της απολυταρχίας πέφτει ανάμεσά τους». Εμείς στη Βρετανία δεν είμαστε σφηνωμένοι ανάμεσα στη Γερμανία και στη Ρωσία· άν ήμασταν, θα προτιμούσαμε να είμαστε πιο κοντά στη Γερμανία. Η Πολωνία είναι σφηνωμένη ανάμεσά τους και άν γυρίσει την πλάτη της στην Ευρώπη θα είναι καταστροφικό. Το πολύ πολύ, μην ενταχθείτε στο ευρώ.
  
Η Ευρώπη δεν μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλειά μας;
Η ασφάλειά σας εξαρτάται από το ΝΑΤΟ. Είναι η μόνη οργάνωση που σας προστατεύει πραγματικά. Το ίδιο ισχύει και για τα κράτη της Βαλτικής. Ας το θέσουμε πιο απλά - αν συνέβαινε μια πραγματική κρίση στην Ανατολική Ευρώπη ή στις χώρες της Βαλτικής, ποια θα ήταν η αντίδραση της Γερμανίας; Θα πήγαινε η Γερμανία σε πόλεμο με τη Ρωσία; 
  
Ίσως όχι, αλλά κατά πάσα πιθανότητα ούτε οι ΗΠΑ.
Αν δεν το έκαναν ούτε οι ΗΠΑ, αυτό θα ήταν το τέλος του ΝΑΤΟ, κι έτσι θα είχαν κάτι να χάσουν. Όσο για στην περίπτωση της Γερμανίας, η απάντησή της ήταν πάντα να σφυρηλατεί δεσμούς με τη Ρωσία - οικονομικούς και άλλους - που καθιστούν απίθανη τη σύγκρουση μεταξύ τους.
 

Δεν ήταν όμως η Άνγκελα Μέρκελ μία από τους πολιτικούς τους πιο ένθερμους υπέρ της εφαρμογής των κυρώσεων κατά της Ρωσίας για την Κριμαία και Ουκρανία;
Σωστά, αλλά ποιό το αποτέλεσμα; Πιθανότατα θα ανασταλούν κάποια στιγμή το επόμενο έτος.  
  
Εξαιτίας αυτών που  συμβαίνουν στη Συρία;
Όχι, η αναστολη θα οφείλεται περισσότερο σε έντονες πιέσεις εμπορικής - οικονομικής φύσεως. 

Πολλοί σχολιαστές ισχυρίζονται ότι αυτό είναι το στοίχημα που κρύβεται πίσω από τη στρατιωτική επέμβασης του Πούτιν στη Συρία: να αποσπάσει την προσοχή από την Ουκρανία και να αναγκάσει την Ευρώπη να διαπραγματευτεί και πάλι με τη Ρωσία.
Πιστεύω ότι η Ευρώπη έχει ήδη σε μεγάλο βαθμό παραιτηθεί από την Ουκρανία. Ο φίλος μου Τζορτζ Σόρος υποστηρίζει ένα είδος προηγμένου Σχέδιου Μάρσαλ για την Ουκρανία, αλλά η Ευρώπη δεν έχει τα μέσα και την ικανότητα να το κάνει. Και το πρόβλημα δεν είναι μόνο τα χρήματα. Ο Γκορμπατσόφ (ο οποίος, παρεπιμπτόντως, το θέμα αυτό υποστηρίζει τον Πούτιν), ή ένας τσάρος, ή ο Γιέλτσιν αν ήταν νηφάλιος, όποιος και να ήταν στη θέση του Πούτιν, θα επιχειρούσε κάτι παρόμοιο με αυτό που έκανε εκείνος. Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ της Ρωσίας και της Ευρώπης. Οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν το αντιμετωπίζουν ως κάτι πολύ σοβαρό, ενώ για τη Ρωσία το πρόβλημα αυτό ήταν μια υπαρξιακή πρόκληση. Όμως, ο επόμενος στόχος της Ρωσίας δεν είναι να ενσωματώσει την Ουκρανία, αλλά να την αποσταθεροποιήσει μόνιμα και να δημιουργήσει μια παγωμένη σύγκρουση μεταξύ τους. Η εικασία μου είναι ότι ο Πούτιν έχει ως στόχο να παίξει ένα μακροπρόθεσμο παιχνίδι, προκειμένου να εγκαθιδρύσει μια πιο φιλο-ρωσική κυβέρνηση στο Κίεβο. Απλά πρέπει να δείξει υπομονή για αρκετό καιρό - για πέντε, ίσως και 10 χρόνια.
  
Είναι μεγάλο χρονικό διάστημα...
Αλλά με προβλέψιμο φινάλε. Και ποιό είναι το προβλέψιμο φινάλε για την ευρωπαϊκή παρέμβαση; Είναι να αναγκάσει τη Ρωσία να εγκαταλείψει την Κριμαία; Εκτός από την περίπτωση που η Ρωσία παραλύσει από αδυναμία σε ακραίο σημείο, δεν υπάρχει Ρώσος ηγέτης που θα δεχτεί ποτέ να το κάνει. Η άλλη διαφορά μεταξύ της Ρωσίας και της Ευρώπης έγκειται στο γεγονός ότι ενώ η Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Βρετανίας, περιορίζει τη στρατιωτική της δύναμη, η Ρωσία εκσυγχρονίζει τον στρατό της.
  

Τότε γιατί θεωρείτε το ΝΑΤΟ αξιόπιστο αλλά όχι την Ευρώπη;
Θα ήταν μια τεράστια απώλεια ιστορικής σημασίας, πράγμα που είναι πλήρως κατανοητό στην Ουάσιγκτον, ακόμη και στη περίοδο του προέδρου Ομπάμα. Εάν το ΝΑΤΟ δεν αντιδράσει σε μια σημαντική στρατιωτική απειλή εναντίον της Πολωνίας ή των κρατών της Βαλτικής, κανένας πια δεν θα το λαμβάνει σοβαρά υπόψη. Την επόμενη μέρα θα υπάρξει μια τεράστια αντίδραση σε όλο τον κόσμο. Η Ιαπωνία θα ξεκινήσει αμέσως να κατασκευάζει πυρηνικά όπλα επειδή θα φοβηθεί ότι είναι απροστάτευτη απέναντι στην Κίνα. Κάθε χώρα που εξαρτάται από ΗΠΑ θα κάνει τα πάντα για να καταστεί αμυντικά αυτάρκης ή θα συμπήξει διαφορετικές συμμαχίες. Αυτό θα σήμαινε μια τεράστια απώλεια για την αμερικανική θέση και δύναμη στον κόσμο. Στην πραγματικότητα, ο κόσμος θα μπορούσε να βυθιστεί σε μια κατάσταση όμοια με της δεκαετίας του 1930.

5. [Ο Πούτιν: απολυταρχικός αλλά νεωτερικός, ηγέτης με στρατηγική σκέψη - η Ρωσία προσπαθεί να ανακτήσει το status της μεγάλης παγκόσμιας δύναμης]
 
Το παρακάτω μπορεί και να ακούγεται λογικό, όμως είναι η πιο δημοφιλής θεωρία συνωμοσίας στη διεθνή πολιτική των ημέρών μας: ότι ο Πούτιν είναι μια ιδιοφυΐα, ένα ανίκητο στρατηγικό μυαλό που πήρε την Κριμαία, μετά μέρος της Ανατολικής Ουκρανίας και έχει τώρα εισβάλει στη Συρία ...
Καλά, αυτός είναι ιδιοφυΐα μόνον σε σύγκριση με τη Δύση (γέλια). 

Θεωρείται ιδιοφυΐα επειδή κάνει πράγματα αδιανόητα στη Δύση, ή επειδή κάνει τα πράγματα που πραγματικά είναι έξυπνα;
Είναι ένας έξυπνος στρατηγικός νους, νομίζω, όμως κατά πρώτο λόγο αυτό ισχύει επειδή η Δύση εξακολουθεί να μην κατανοεί τον Πούτιν και το καθεστώς του. Είναι ένα καθεστώς, το οποίο όχι μόνο δεν προβλέπονταν από τις επικρατούσες παραδόσεις της δυτικής ακαδημαϊκής, ιδεολογικής, φιλοσοφικής και πολιτικής σκέψης, αλλά ούτε καν είχαν σκεφτεί πως ήταν δυνατόν να υπάρξει κάτι τέτοιο. Η δυτική σκέψη βασίζεται στην ιδέα ότι ο απολυταρχισμός δεν μπορεί να είναι νεωτερικός με τρόπο που να είναι διατηρήσιμος, αλλά αυτό είναι λάθος.

  
Γιατί είναι ο Πούτιν νεωτερικός;
Πρώτα απ' όλα, στηρίζεται στη ρωσική κοινή γνώμη πολύ περισσότερο από τους παραδοσιακούς άρχοντες. Η Ρωσία είναι πολύ ικανή στην παραπληροφόρηση, πολύ καλό στον πόλεμο του κυβερνοχώρου. Αλλά η πραγματική αίσθηση της νεωτερικότητας του είναι, νομίζω, ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον πόλεμο ως μια ολοκληρωμένη συνολική δραστηριότητα και είναι ιδιαίτερα σύγχρονος στη χρησιμοποίηση των αντιλήψεων [των ατόμων]. Στην αποβολή άλλων αντιλήψεων, στην ικανότητά του να διαμορφώνει αυτήν ακριβώς την αντίληψη, ότι ο Πούτιν είναι ένα είδος ιδιοφυΐας.
  
Ορισμένοι πιστεύουν ότι απλά είναι ανορθολογικός. Η Άνγκελα Μέρκελ είπε ότι μπορεί και να είναι τρελός.
Αυτό είναι απολύτως λάθος. Είναι πάρα πολύ λογικός, απλά και μόνον δεν έχει τους ίδιους στόχους με τους άλλους. Αν σας ρωτήσω: ποια δύναμη στον κόσμο είναι η πιο ορθολογική με την ευρωπαϊκή έννοια του «ορθολογισμού», αυτή είναι η Κίνα, με την έννοια ότι κινείται πολύ προσεκτικά, γνωρίζει και λαμβάνει υπόψη τα πάντα, δρα σαφώς με γνώμονα τον υπολογισμό της δύναμής της. Η Ρωσία είναι ασθενέστερη δύναμη από την Κίνα. Είναι δύναμη δεύτερης τάξης που προσπαθεί να ανακτήσει το status της μεγάλης δύναμης. Οι πολιτικές του Πούτιν είναι, κατά κάποιο τρόπο, πιο παράδοξες, πιο οππορτουνιστικές και πιο ριψοκίνδυνες. Αλλά δεν είναι τρελές. 
Αντιλαμβανόμαστε τους τρελούς ως ανθρώπους που δεν μπορούμε να καταλάβουμε. Αυτή είναι μια τρομερή αδυναμία αντίληψης εκ μέρους της Μέρκελ, αν πραγματικά εννοεί αυτό. Εάν ο στόχος του είναι να αποκαταστήσει τη Ρωσία στο ρόλο ενός παγκόσμιου παίκτη  που θα λαμβάνεται σοβαρά υπόψη απ' όλους, η δοκιμή του θα είναι στη Συρία. Πρόσφατα άκουσα μια ομιλία στην τηλεόραση από τον Τζων Κέρρι (John Kerry), στην οποία είπε ότι «στόχος μας είναι να επιτύχουμε στη Συρία αυτό που πάντα θέλαμε, μια δημοκρατική, κοσμική, ενιαία Συρία». Αυτή τη φράση θα μπορούσε να τη γράψει ο Ιονέσκο.
   
Ο Κέρρι είναι πιο ανορθολογικός από τον Πούτιν;
Ακούγεται ανορθολογικό αν το εννοεί. Η Συρία ως κράτος έχει πάψει να υπάρχει, ακριβώς όπως και το Ιράκ έχει πάψει να υπάρχει. Το καθεστώς του Άσαντ, το οποία είναι εγκληματικό, είναι επίσης κοσμικό. Οι εναλλακτικές λύσεις είναι θεοκρατικές. Υπάρχουν περίπου 120 ομάδες τζιχαντιστών εκεί... Αυτό που οι Ρώσοι βλέπουν ως κράτος της Συρίας έχει χαθεί για πάντα. 

Ποιοί είναι λοιπόν οι ορθολογικοί στόχοι του Πούτιν;
Πρώτα-πρώτα, να σταθεροποιηθεί ο Άσαντ, ο οποίος έμοιαζε αδύναμος. Όχι να ανακαταλάβει όλη την επικράτεια της Συρίας, αυτό δεν μπορεί να το κάνει. Αν υπάρχει μια πραγματικά μετριοπαθής αντιπολίτευση στον Άσαντ, να την εξουδετερώσει. Ίσως να σταθεροποιηθεί η χώρα που θα προκύψει, με τον Άσαντ να σταθεροποιεί ένα τμήμα της χώρας. Το υπόλοιπο; Ποιός ξέρει; Αν προσπαθεί αυτό, είναι ένας ρεαλιστικός και εφικτός στόχος.Το να λέμε λοιπόν ότι ο Πούτιν είναι ανορθολογικός, είναι εντελώς παράλογο. Αυτό που δείχνει ο ισχυρισμός περί ανορθολογικού Πούτιν, είναι η αδυναμία της ευρωπαϊκής ηγεσίας να κατανοήσει ότι οι πολιτικοί ηγέτες και οι πολιτικές στρατηγικές μπορεί να είναι και ορθολογικές αλλά και αντι-φιλελεύθερες και σε κάποιο βαθμό απάνθρωπες. Η Μέρκελ υποθέτει ότι κανείς δεν μπορεί να έχει ως στόχο να επαναφέρει μια χώρα σε ρόλο παγκόσμιας δύναμης. Αν όμως το θεωρήσετε αυτό ως κλασική γεωπολιτική του 19ου αιώνα, τότε γίνεται λογικότατο.
  
Ποια είναι η ορθολογική απάντηση της Ευρώπης;
Η Ευρώπη δεν μπορεί να κάνει τίποτε, είναι εντελώς ανίσχυρη. Που υπάρχει η Ευρώπη στο πλαίσιο αυτό; Το μόνο σχετικό που έχει κάνει πρόσφατα η Ευρώπη είναι καταστροφικό. Η Γαλλία και η Βρετανία, παρεπιμπτόντως όχι η Αμερική, κατέστρεψαν τη δικτατορία του Καντάφι και μετέτρεψαν τη χώρα σε φωλιά διαβόλων της Τζιχάντ.
  
Ο τρόπος που τα περιγράφετε λέει ότι η λογική της κατάστασης είναι μοιραία. Η Ρωσία είναι ενεργή, η Ευρώπη είναι παθητική και τίποτα δεν μπορεί να γίνει. Δεν βλέπετε κανέναν τρόπο για να μπορέσει η Ευρώπη να ξεπεράσει αυτό το μοιραίο;
Μπορεί ο Πούτιν να υπερεκτιμήσει τις δυνάμεις του ή να συμβεί κάτι άλλο, όμως είναι πολύ δύσκολο να το φανταστώ τώρα.   
  
Τι γνώμη έχετε για τις οικονομικές κυρώσεις;
Δεν έχουν αποτέλεσμα. Έχουν πολύ επιζήμια επίδραση στην οικονομία, αλλά αυτό δεν μείωσε σε μετρήσιμο βαθμό τη δημοτικότητα του Πούτιν στη Ρωσία. Δεν έχει παραγάγει μια καθεστωτική κρίση. Και δεν θα το καταφέρει. Συνεπώς - όπως θα σκέφτεται και ο Πούτιν - πόσο καιρό θα εφαρμόζουν κυρώσεις; Πέντε χρόνια; Θα περιμένουμε και θα τις εγκαταλείψουν. Τώρα, μπορεί και να επιτάχυνε τη διαδικασία αυτή με τη συριακή περιπέτειά του, όμως, βασικά, η Ευρώπη εξακολουθεί να εξαρτάται από την αμερικανική προστασία. Αυτό είναι το βασικό σημείο. Όχι αυτό που κάνει η Ευρώπη

6. [Ηθική και ρεαλισμός στις διεθνείς σχέσεις. Η προσπάθεια να είναι κανείς ορθολογικός και ηθικός εκεί όπου απουσιάζει η λογική]
  
Για ορισμένους, σε προβλήματα, όπως της Συρίας, της Ουκρανίας ή των οικονομικών ανισοτήτων εμπλέκονται δύο ξεχωριστά ζητήματα, το ένα από τα οποία είναι το ζήτημα της ηθικής και το δεύτερο είναι το ζήτημα της πρακτικής εφαρμογής της.
Δεν θα πρέπει να θεωρούνται εντελώς χωριστά - η Καντιανή αντίληψη λέει ότι το οφείλω συνεπάγεται το προσπαθώ να μπορώ. Είναι επικίνδυνο να μιλάμε για ηθικά οράματα τα οποία είναι εντελώς ανεφάρμοστα. Οι άνθρωποι θα πουν: εννοείτε ότι στη Συρία είστε πρόθυμοι να δεχτείτε αυτό το τερατώδες, κακόηθες, πονηρό καθεστώς του Άσαντ, που χρησιμοποιεί διασπώμενες βόμβες και βασανίζει τόσους ανθρώπου; Τότε, λοιπόν, τι να κάνουμε; Σκοπεύετε να κάνετε εισβολή, να πάτε και να μείνετε εκεί για 30, 40 χρόνια; Όποια και αν είναι η γνώμη σας για την αποικιοκρατία μας ή για τον ιμπεριαλισμό μας, είστε πραγματικά πρόθυμοι να είστε εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα; Τώρα που αποσυρόμαστε από το Αφγανιστάν, οι Ταλιμπάν επέστρεψαν. Όλοι ήξεραν ότι αυτό θα συμβεί. Πρέπει λοιπόν να κάνουμε μόνον πράγματα που φαίνονται ρεαλιστικά και εφικτά.
Άν πάλι ανήκετε στο είδος των ουτοπικών αριστερών που λένε ότι πρέπει να επεκταθούν οι περιοχές αυτών που μπορεί κανείς να τα φαντάζεται και να τα θεωρεί εφικτά, αυτή είναι λεπτεπίλεπτη πολιτική καλή για πανεπιστημιακό σεμινάριο. Μπορείτε να πάρετε τον καφέ σας δέκα λεπτά αργότερα, αν σας γοητεύει αυτή η συζήτηση. Ούτε κάνετε ανθρώπους να πεθαίνουν, ούτε σκοτώνετε, ούτε έχετε εδώ αναρχία και Ισλαμικό Κράτος.

Ωστόσο, πιστεύετε πραγματικά πως, ό,τι και να συμβεί, εμείς πρέπει να καθόμαστε και να παρακολουθούμε τα συμβαίνοντα;
Στις διεθνείς σχέσεις υποστηρίζω ένα είδος ρεαλισμού στον οποίο θέτει όρια η ηθική. Ο ρεαλισμός του είδους αυτού προτιμά γενικά την ειρήνη από τον πόλεμο. Μερικές φορές θα πρέπει να σκεφτόμαστε μήπως είναι προτιμότερος ένας  πόλεμος, όμως μερικές φορές πρέπει να κάνουμε πόλεμο ακόμη και αν σκεφτόμαστε ότι πρόκειται να ηττηθούμε. Νομίζω ότι στη δεκαετία του 1940, ακόμη και αν ήμασταν βέβαιοι ότι θα χάσουμε τον πόλεμο,  ήταν καλύτερο να πολεμήσεις και να κατακτηθείς από τον εχθρό, παρά παραδοθείς με μια ντροπιαστική, αηδιαστική ειρήνη. Αλλά αυτό που δεν πρέπει να κάνεις στις διεθνείς σχέσεις είναι να εμπλέκεις αυτά τα μεγαλειώδη σχήματα: δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα και ούτω καθεξής.Στην εσωτερική πολιτική, είμαι ένας εντελώς παλιομοδίτης φιλελεύθερος. Μου έχουν πει πως κάτι από τα λόγια μου αναφέρθηκε κάποτε έναν Πολωνό πολιτικό, ελπίζω να μην ήταν της Δεξιάς...
 

Νομίζω πως τώρα μιλάτε για τον Ντόναλντ Τουσκ...

Ω, ήταν αυτός; (γέλια) Η πολιτική είναι μια σειρά από προσωρινές θεραπείες για μια επαναλαμβανόμενη ασθένεια - αυτό πιστεύω.
 
Φαίνεται να το πιστεύει αυτό και ο Τουσκ, όταν μιλάει για την μεταναστευτική κρίση
Τα δημόσια σχόλια του Τουσκ για τη μεταναστευτική κρίση ήταν τα πιο νηφάλια και χρήσιμα από τα σχόλια όλων των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι πολύ ρεαλιστής στην εκτίμηση του για τους κινδύνους από την άνοδο της Ακροδεξιάς. 
Αν μπορούμε να είμαστε τόσο ριζικά εμπειριστες όσο χρειάζεται, τότε πρέπει να κάνουμε αξιολογικές κρίσεις. Υπό αυτή την έννοια, μπορούμε να παρατηρούμε από ένα είδος παγκόσμιας οπτικής γωνίας, όμως αυτή δεν πρέπει να έχει υπερβολική συνοχή, να είναι υπερβολικά ενοποιημένη ή να προσποιείται ότι είναι πάρα πολύ ορθολογική. Θα πρέπει να είναι κάπως ευέλικτη. 
  

Πολλοί φοβούνται ότι μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να μας μετατρέψει σε μηδενιστές

Υπάρχουν κάποιες αξίες που, κατά την άποψή μου, είναι μη διαπραγματεύσιμες και θα πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να πεθάνουμε για χάρη τους. Κατά τη γνώμη μου, οι δολοφονίες στο Charlie Hebdo ήταν ιδιαίτερα φοβερές. Πρώτα απ' όλα, γιατί ήταν μια άμεση επίθεση, η πιο ακραία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, εναντίον της ελευθερίας της έκφρασης. Δεύτερον, στόχος ήταν η δολοφονία Εβραίων. Οι άνθρωποι ήταν στο αρτοποιείο, δεν τους ρώτησαν «τι γνώμη έχετε για το παλαιστινιακό πρόβλημα;». Τους σκότωσαν. Τέτοια πράγματα δεν είναι λοιπόν διαπραγματεύσιμα, πρέπει να σταθούμε στο πλευρό τους, ανεξάρτητα από τις συνέπειες. 
Αν και δεν είμαι σίγουρος, αυτός ο φόβος του μηδενισμού προκύπτει, επειδή η άποψη αυτή συνεπάγεται μια πολύ οδυνηρή δυσκολία, την οποία η Δύση είναι πολύ απρόθυμη να αποδεχτεί και να αντιμετωπίσει: να επιλέξει μεταξύ φοβερών δεινών. Το καθεστώς του Άσαντ είναι πολύ κακό. Όμως είναι  πιο κακό από το ISIS; Δεν είναι παγκόσμια απειλή. Απειλεί ο Άσαντ την Πολωνία; Δεν νομίζω. Είναι φοβερές άλλες πλευρές του. Ωστόσο, αν ήσαστε Δρούζος, Χριστιανός ή Αλεβίτης, θα σκέφτεστε πως αν το καθεστώς αυτό πέσει, τότε οι άλλοι θα σας σκοτώσουν. 
  

Ίσως γι' αυτόν το λόγο μιλάμε τόσο συχνά για ορθολογισμό όταν τίθεται τέτοιο θέμα. Σε κάποιους άρεζε να πιστεύουν ότι αν ενεργούμε με ορθολογικό τρόπο, τότε δεν θα σκοτώνουμε ο ένας τον άλλο για χάρη των διαφορετικών πεποιθήσεων.
Υπάρχει μια θαυμάσια ομιλία του Κέυνς (John M. Keynes) με τίτλο «Οι πρώιμες πεποιθήσεις μου». Ήταν μια διάλεξη που έδωσε το 1938. Όλοι οι φίλοι του πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο πίστευαν ότι τα ανθρώπινα όντα μπορούν να βελτιωθούν μέσω της λογικής, δεν σέβονταν τη θρησκεία, τις συμβάσεις, τις παραδόσεις. Ο Κέυνς είπε αυτή την υπέροχη φράση για τον Μπέρτραντ Ράσελ (Bertrand Russell). Είπε ότι ο «Μπέρτι» πίστευε σε δύο πράγματα απίστευτα αντιφατικά μεταξύ τους: αφενός, ότι η ιστορία του ανθρώπου μέχρι σήμερα έχει προχωρήσει με τον πιο παράλογο τρόπο, είναι γεμάτη καταστροφές, παραλογισμούς, εγκλήματα, θηριωδίες, και αφετέρου, ότι η λύση είναι πολύ απλή· απλώς πρέπει να γίνουμε πιο λογικοί. 
Δεν είναι αξιοθαύμαστο; Πολλοί άνθρωποι σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο τώρα. Όμως η κατακλείδα του Κέυνς σ' εκείνη την ομιλία του ήταν δολοφονική: μια τέτοια θέση, όπως του Ράσελ, είπε ο Κέυνς, προϋποθέτει ότι τα ανθρώπινα όντα έχουν αποκτήσει τώρα την ικανότητα να καθοδηγούνται από τον Λόγο. Ποια είναι όμως η απόδειξη γι' αυτό;
  
[Οι μεσότιτλοι προστέθηκαν στον ιστότοπο Μετά την Κρίση ] 

O John Gray είναι καθηγητής της ευρωπαϊκής σκέψης στο London School of Economics.  Αρχικά οπαδός του θατσερισμού, στη συνέχεια φιλελεύθερος αλλά πολέμιος του νεοφιλελευθερισμού. Υποβάλλει σε συστηματική κριτική και με απαισιόδοξη ματιά τον ανεξέλεγκτο καπιταλισμό που επιβάλλεται σε παγκόσμια κλίμακα. H λατρεία της ελεύθερης αγοράς χωρίς όρια, οδηγεί σ' έναν κόσμο όπου από τη μια πλευρά ο πλούτος συνδυάζεται με την ανευθυνότητα και από την άλλη η εξαθλίωση συμβαδίζει με την αναρχία. H πολιτισμική ισοπέδωση που επιβάλλει η παγκοσμιοποιημένη ουτοπία, υπονομεύει τις αξίες του αστικού πολιτισμού.

Ανάμεσα στα έργα του είναι: Mill on Liberty: A Defence (1983), Hayek on Liberty (1984), Liberalism (1986), Enlightenments Wake: Politics and Culture at the Close of the Modern Age (1995), Isaiah Berlin (1996), False Dawn: The Delusions of Global Capitalism (1998, ελλ: Απατηλή αυγή - Οι αυταπάτες του παγκόσμιου καπιταλισμού, Πόλις 1999), The Two Faces of Liberalism (2000), Straw Dogs: Thoughts on Humans and Other Animals (2002, ελλ: Αχυρένια σκυλιά, εκδ. Οκτώ 2008), Al Qaeda and What it Means to be Modern (2003, ελλ: Η Αλ Κάιντα και η νεωτερικότητα, Μεταίχμιο 2004). Tακτικός αρθρογράφος των Guardian, New Statesman, Resurgence, TLS, New York Times Book Review. Άρθρα του έχουν συγκεντρωθεί στις ανθολογίες: Liberalisms: Essays in Political Philosophy (1989), Post-Liberalism: Studies in Political Thought (1993), Beyond the New Right: Markets, Government, and the Common Environment (1993), After Social Democracy: Politics, Capitalism and the Common Life (1996), Endgames: Questions in Late Modern Political Thought (1997).

John Gray: Progressive, like the 1980s - London Review of Books, vol.32, no. 20, 21 October 2010.
 

Απατηλή αυγή - Οι αυταπάτες του παγκόσμιου καπιταλισμού (Πόλις, 1999)
 

Rafael Behr (The Guardian): John Gray, False Dawn - The Delusions of Global Capitalism  
   

Απατηλή αυγή - Κριτική παρουσίαση από τον Δημήτρη Α. Σωτηρόπουλο (Το Βήμα, 09-05-1999)
   

   
[...] όσα διαπιστώvει o Γκρέι για το παρελθόv του καπιταλισμού είvαι γvωστά κυρίως από τις αvαλύσεις του Καρλ Πoλάvιυ, του Τζότζεφ Σούμπετερ και τωv μαρξιστώv ιστoρικώv (στους οποίους παραπέμπει τακτικά) [...]

[...] Εvας μύθος που καταπολεμά o Γκρέι, ακoλoυθώvτας τα πορίσματα της ιστορικής έρευvας, είvαι η αvτίθεση της ελεύθερης αγοράς προς το κράτος. Ο συγγραφέας τεκμηριώvει ότι η ελεύθερη αγορά δεv θα είχε γεvvηθεί χωρίς τηv παρέμβαση του κράτους ούτε θα επιβίωvε χωρίς υποστήριξη από αυτό. «Οι ελεύθερες αγορές δημιoυργoύvται από τηv κρατική εξουσία και επιζoύv για όσο διάστημα το κράτος καταφέρvει vα αποτρέπει τηv πολιτική έκφραση τωv αvθρωπίvωv αvαγκώv για εξασφάλιση και έλεγχο του oικovoμικoύ κιvδύvoυ» (σελ. 57) [...]
Σήμερα εξίσου απατηλή είvαι και η vέα αυγή του παγκoσμιoπoιημέvoυ καπιταλισμού [...] Σύμφωvα με τov Γκρέι, υπάρχει μια συvτovισμέvη προσπάθεια από τους υπερεθvικoύς oργαvισμoύς vα επιβάλoυv σε όλov τov κόσμο τηv ελεύθερη αγορά ως το μόvo βιώσιμο oικovoμικό σύστημα. Ομως, υποστηρίζει, η παγκόσμια καπιταλιστική oικovoμία δεv μπορεί vα κατασκευασθεί με βάση το μovτέλo της ελεύθερης αγοράς, γιατί αυτό αποτελεί μια αvέφικτη ουτοπία. Οι καπιταλιστικές oικovoμίες δεv oμoιογενoπoιoύvται σταδιακά, όπως υποστηρίζεται από πολλούς, αλλά διαφέρoυv και θα συvεχίσoυv vα διαφέρoυv [...] Η προσαρμογή δεv είvαι ικαvή vα αποτρέψει τα δυσμεvή αποτελέσματα για τις ώρες που υιoθετoύv το μovτέλo αυτό, γιατί είvαι από τη φύση του ασταθές και βλάπτει τηv κoιvωvική συvoχή και τηv πολιτική σταθερότητα.

Ποια διέξοδο βλέπει o Γκρέι; Av και στο βιβλίο του είvαι πολύ απαισιοδόξος και, υπoκύπτovτας ξαvά στov πειρασμό της υπερβολής, προβλέπει «μια oικovoμική κρίση πολύ πιο μεγάλη από όσες έχουμε γvωρίσει ως σήμερα» (σελ. 438), σε μεταγεvέστερo άρθρο του στο περιοδικό The Nation (19-10-1998) αποκρούει τηv επάvoδo στov προστατευτισμό και δέχεται τηv αvάγκη εvός διεθvoύς κιvήματoς για τη ρύθμιση τωv παγκόσμιωv αγoρώv. Το προστατευτικό και παρεμβατικό κράτος έχει πεθάvει και η παγκόσμια ρύθμιση πρόκειται vα το διαδεχθεί [...] -  Δ. Α. Σωτηρόπουλος, Το Βήμα

 

 

Τα εγκαταλελειμμένα φυλάκια συνοριακού ελέγχου, του Πολωνού φωτογράφου Γιόζεφ Σουλτς (από την επιθεώρηση της Βαρσοβίας Krytyca Polytyczna):
 

Josef Schulz’s Übergang