«Δεν βλέπω καθόλου, δεν ακούω καλά, μιλάω πολύ». Η πολιτική ως επάγγελμα στην Ελλάδα της κρίσης

1. Ακόμη και άν το δει κανείς από τη στενή σκοπιά του (όχι εντελώς βραχυπρόθεσμου) μικροκομματικού τους συμφέροντος, το πιο καταστροφικό λάθος του Α. Σαμαρά και της ΝΔ δεν έγινε το 2014 αλλά το 2010-2012. Η έξαλλη «αντιμνημονιακή» αντιπολιτευτική γραμμή αποσυντόνισε και διέλυσε πολιτικά τους ψηφοφόρους της ΝΔ. Επίσης φυγοκέντρισε εντελώς τους ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ, στέλνοντάς τους κυρίως στον ΣΥΡΙΖΑ. Βεβαίως η σκληρή διχαστική πολιτική της ΝΔ το 2010-2012 είχε αντιπολιτευτικά, εξουσιομανή κίνητρα. Συνέπραξαν επίσης τα πελατειακά και εθνικιστικά πολιτικά αντανακλαστικά της τότε ηγετικής ομάδας της. Πάντως, χωρίς την αντι-ΠΑΣΟΚ Νεοδημοκρατική υστερία της εποχής των Ζαππείων, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα μπορούσε να βγεί τόσο πολύ μέχρι την άκρη των κεραμιδιών, η διάσπαση της ΝΔ και η δημιουργία των ΑΝΕΛ ίσως δεν θα είχε συμβεί, και ασφαλώς η ΧΑ δεν θα είχε ενισχυθεί τόσο πολύ.

Ο σκληρός «αντιμνημονιακός» Α. Σαμαράς των ετών 2010-2012, νομιμοποίησε πολιτικά απόψεις που αλλοιώς μάλλον θα έμεναν περιθωριακές και πολύ μειοψηφικές. Τότε, από τις «πλατείες», οι απόψεις αυτές μπήκαν και στα σαλόνια διάφορων οικονομικών ελίτ, με δεξιές ή όχι πεποιθήσεις. Επίσης, τόνωσαν την κοινωνική αυτοπεποίθηση ορισμένων παρατρεχάμενών τους ευκατάστατων μεσοστρωμάτων, ελευθεροεπαγγελματικών ή «ευγενών» υψηλόμισθων (κυρίως του ευρύτερου δημόσιου τομέα), όσων είχαν επωφεληθεί στις λιπαρές δεκαετίες 1980-2008. 
Βέβαια, αυτό ήταν το ριψοκίνδυνο πολιτικό ταμπεραμέντο όλης της ομάδας που συγκέντρωνε στο στενό ηγετικό κύκλο του. Ανάλογες αποκοτιές είχαν κάνει το 1993 με τα «μακεδονικά». Τότε, έρριξαν τη δική τους κυβέρνηση και προσωρινά «έφαγαν το κομματικό κεφάλι τους», ξαναφέρνοντας τον Ανδρέα Παπανδρέου από το νοσοκομείο στην εξουσία. Ωστόσο, το γεγονός ότι επέστρεψε στη ΝΔ θριαμβεύτρια μετά φανών και λαμπάδων αυτή η εμβληματική για τη άγνοια κινδύνου ομάδα, αναλαμβάνοντας μάλιστα μετά το 2009 την ηγεσία, χρεώνεται συνολικά στα στελέχη και στα μέλη του κόμματος αυτού, κυρίως όμως στον ηγετικό της πυρήνα. Φανερός ο καιροσκοπικός ρόλος που έπαιξαν «μετριοπαθή» στελέχη όπως ο κ. Αβραμόπουλος αλλά και ο ίδιος ο Κ. Καραμανλής. Αυτογκόλ της ΝΔ ήταν. Η απολιτική και αδιέξοδη «αντιμνημονιακή» παρεκτροπή 2010-2015, κακώς χρεώνεται τώρα μόνον στον ΣΥΡΙΖΑ, από τη φάλτσα χωρωδία συντηρητικών, φιλελεύθερων, κεντρώων, δεξιών και αριστερών Επιμηθέων.
Για τις κοινωνικές δυνάμεις στη Δανει-μαρκία του Νότου, που ενίσχυσαν και στήριξαν αυτή την αυτοκαταστροφική πολιτική της περιόδου 2010-2012 έχουν ήδη γραφτεί πολλά, όμως για μια πληρέστερη ανάλυση και αξιολόγησή τους θα χρειαστεί και άλλος χρόνος.

2. Σημεία και τέρατα ήταν και αυτά που συνέβησαν στην ίδια περίοδο μέσα στο ΠΑΣΟΚ, αντί για μια λογική διαχείριση της κρίσης.
Η απότομη, απροειδοποίητη, αναγκαστική στροφή Σαμαρά το 2012 από το «αντιμνημονιακό» στο «φιλομνημονιακό» στρατόπεδο, δεν έφερε μόνον τη διάσπαση της ΝΔ. Αποτέλειωσε εντελώς το ήδη αποσυντονισμένο και μισοδιαλυμένο πολιτικά σώμα ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ. Προστέθηκε στη φθορά της εξουσίας των 2 δύσκολων πρώτων χρόνων της κρίσης, στη σκληρή φραξιονιστική πάλη χωρίς αρχές Βενιζέλου-Παπανδρέου, στην άγνοια κινδύνου και στα αλλεπάλληλα λάθη του Γ. Παπανδρέου και του κύκλου συνεργατών του. Κορυφαίο λάθος τους ήταν η άρνηση να επιδιώξουν την επικύρωση του 1ου μνημονίου στη Βουλή με πλειοψηφία 2/3. Εξίσου μεγάλο λάθος ήταν το καταχώνιασμα «κάτω απο το στρώμα» της λεγόμενης λίστας Λαγκάρντ, η χρήση της οποίας θα μπορούσε να γίνει η χρυσή ευκαιρία του Παπανδρέου για να προβάλλει ένα παράδειγμα πιο χρηστής πολιτικής διαχείρισης που σέβεται την ισοπολιτεία και αντιμάχεται τη διαφθορά.
Οι τότε δημοσκοπήσεις δείχνουν ακριβώς αυτό: Το χειμώνα 2011-2012 και την άνοιξη του 2012, αμέσως μετά την «τούμπα» Σαμαρά, ρευστοποιήθηκαν εντελώς οι ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ, σε μεγάλο βαθμό και της ΝΔ, ενώ ενισχύθηκε απότομα ο ΣΥΡΙΖΑ (στην αρχή και η ΔΗΜΑΡ). Αν θυμάμαι καλά, ο ΣΥΡΙΖΑ συγκέντρωνε μονοψήφια νούμερα πριν τον Ιανουάριο του 2012 και τον Μάιο έφθασε στις εκλογές στο 26 %.

Βλέποντάς τα από απόσταση λίγων χρόνων, όλα αυτά ήταν μια σειρά τρομακτικά αδέξιων πολιτικών χειρισμών, αδικαιολόγητων για «συστημικές» δυνάμεις εξουσίας όπως η ΝΔ ή οι δύο ηγετικές ομάδες του διχασμένου αλλά πολύπειρου στον τακτικισμό ΠΑΣΟΚ.  
Όμως οι σπασμωδικές κινήσεις θερμών κεφαλών στη «γέφυρα του σκάφους» της ΝΔ και ο εθισμός των καλοπερασάκηδων στελεχών του ΠΑΣΟΚ σε εποχές «ισχυρής Ελλάδας», προσφέρουν μόνον επιφανειακή ερμηνεία. Όλα δείχνουν θεμελιώδη και μακροχρόνια ανεπάρκεια του όλου πολιτικού προσωπικού: ήταν μια επανάληψη της φάρσας του 1993, αυτή τη φορά όμως ως τραγωδία, μέσα σε πραγματικά πολύ δύσκολες συνθήκες. Ήταν η απόλυτη ανεπάρκεια διαχείρισης μιας κρίσης από τον αστικό (και λοιπό) πολιτικό κόσμο, σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στην Κύπρο, Πορτογαλία, Ιρλανδία.

ΕΚΤ - target2  Πορτογαλίας, 2009-2015

ΕΚΤ - target2  Ελλάδας, 2009-2015

3. Αντίθετα απο τον ΣΥΡΙΖΑ, η πορτογαλική Αριστερά (Σοσιαλιστές + Blocko + ΚΚΠ) αποδείχτηκε έξυπνη. Αυτοί δεν βιάστηκαν και δεν εκβίασαν καταστάσεις. Άφησαν τον πολιτικό χρόνο να κυλήσει κανονικά με κυβέρνηση του αντιπάλου. Ο οποίος, άν και η σημερινή πορτογαλική οικονομία καθόλου δεν μοιάζει με «ιβηρική τίγρη», μαζί με την κυβέρνηση τους παρέδωσε και τη δυνατότητα δανεισμού από τις αγορές με μηδενικά ή και αρνητικά πραγματικά επιτόκια! Ούτε το Ποδέμος στην Ισπανία βιάστηκε. Ο ΣΥΡΙΖΑ με την ανορθολογική και πολιτικά ακατανόητη βιασύνη του μας φόρτωσε (και φορτώθηκε ο ίδιος αναίτια) 6 μήνες ακυβερνησίας με δήθεν διαπραγμάτευση long-playing σε slow motion, ένα δημοψήφισμα θεωρητικά δημοκρατικό αλλά χωρίς αντικείμενο στην πράξη. Φόρτωσε στην κοινωνία τη διαρκή εσωκομματική και προγραμματική διχοστασία της δικής του φραξιονιστικής πάλης χωρίς αρχές, πρόβλημα που έπρεπε να έχει επιλυθεί από το 2012, φόρτωσε την έλλειψη κοινής στρατηγικής των στελεχών του και την ανυπαρξία στοιχειώδους προετοιμασίας για διακυβέρνηση. Συν το αναίτιο νέο χρέος και άλλα.

Δεν ξέρουμε άν ο Σαμαράς και η ΝΔ θα τα «κατάφερναν» όσο τα κατάφερε ο Κοέλιο στην εξίσου υποτονική στις επενδύσεις Πορτογαλία, άν συνέχιζαν για άλλα 1-2 χρόνια. Πιθανότατα όχι. Ωστόσο, πιθανό είναι ότι τώρα η Ελλάδα θα συμμετείχε στην ποσοτική χαλάρωση της ΕΚΤ και θα δανειζόταν από τις αγορές με χαμηλό επιτόκιο, άς πούμε, 1 - 2 %. Το κακό είναι ότι και ο ίδιος ο Α. Σαμαράς, μετά τους πρώτους μήνες του 2014, δεν έδειχνε προθυμία να κλείσει την αξιολόγηση έγκαιρα, ενώ πιθανώς μπορούσε. Διπλό ήταν το εμπόδιο: η αντιπολιτευόμενη κυβέρνηση σε αναμονή του ΣΥΡΙΖΑ ως βιαστικός «τζογαδόρος» και ο Νεοδημοκρατικός «τζογαδόρος» της καθυστέρησης με τις θεατρικές διενέξεις με το ΔΝΤ του 2014, που τώρα επαναλαμβάνονται κατά καιρούς και από τον ΣΥΡΙΖΑ.

ΕΚΤ - target2  Κύπρου, 2009-2015

ΕΚΤ - target2  Ιρλανδίας, 2009-2015

4. Διαχρονική κοινωνική ανισότητα στην Ελλάδα, με τα μνημόνια και πολύ πριν τα μνημόνια: Όπως στις ΗΠΑ, λίγο χειρότερα. Το επιβεβαιώνει ακόμη και ένα μήνυμα από την Morgan Stanley. 

Η απάντηση του πολιτικού προσωπικού, «δεξιού», «κεντρώου» ή «αριστερού», αναμένεται.
Ούτε οι άλλες ελίτ, οικονομικές και ακαδημαικές (πλην μεμονωμένων ατομικών περιπτώσεων, και αυτών συνήθως αποστρατευμένων), ενδιαφέρονται να πάρουν θέση. Ευνόητοι οι λόγοι.

5. Συνταξιοδοτικό - ασφαλιστικό: Το μεγάλο λάθος έγινε γύρω στο 2000. 

Ο Τάσος Γιαννίτσης δικαίως υπενθυμίζει ότι το ασφαλιστικό σύστημα ήταν ήδη το 2000, εν μέσω μιας ραγδαίας ανόδου του ΑΕΠ, στα όρια του μη χρηματοδοτήσιμου – παρεκτός και άν φορτωνόταν ολόκληρο το πρόβλημα στον δημόσιο προϋπολογισμό. Πράγμα που έγινε και γι' αυτό, μεταξύ άλλων αιτίων, χρεοκόπησε πρώτο το Δημόσιο.

Το βασικό συστημικό λάθος είναι το εξής: μεταξύ 1990 και 2008 είχαμε σχετικά μικρή ανεργία, διαρκή άνοδο του ΑΕΠ και επιπλέον τεράστια εισροή μεταναστευτικού εργατικού δυναμικού (κυρίως αλβανικής προέλευσης, αλλά και ασιατικής ή αφρικανικής). Όλο αυτό το δυναμικό, σε πολύ μεγάλο ποσοστό, αρχικά τουλάχιστον, εργαζόταν σε θέσεις μισθωτών του ιδιωτικού τομέα. Και τι έκανε το υπεύθυνο ελληνικό κράτος; Επέλεξε να τους αφήσει ηθελημένα και σκόπιμα να εργάζονται ανασφάλιστοι και ακαταχώρητοι φορολογικά («μαύροι»), μην ασκώντας κανέναν έλεγχο, κυρίως για να διευκολύνει τους εργοδότες τους να εισφοροδιεφεύγουν, να φοροδιαφεύγουν και να επωφελούνται από χαμηλότατα κόστη άτυπης μισθωτής εργασίας. Στέρησε έτσι το ασφαλιστικό σύστημα από τερατώδη μεγέθη εισροών: από εισφορές εργοδοτών και εργαζομένων. Φυσικά όλες οι σοβαρές ευρωπαϊκές χώρες υποδοχής μεταναστών, από το Βέλγιο και τη Γερμανία μέχρι Σουηδία, ήδη από τη δεκαετία του 1950, το πρώτο που έκαναν ήταν να ενσωματώνουν τους μετανάστες εργαζόμενους στο εθνικό ασφαλιστικό τους σύστημα.

Επίσης είχαν εξίσου καταστρεπτικό αποτέλεσμα τα εξής: Πρώτον, το διαρκώς αυξανόμενο ρεύμα πρόωρων συνταξιοδοτήσεων τις τελευταίες δεκαετίες αλλά και εν μέσω κρίσης μετά το 2010, με ιδιαίτερα επιβαρυντική την παλίρροια ελκυστικών «εθελούσιων εξόδων» στον τραπεζικό τομέα και σε πολλές ΔΕΚΟ. Δεύτερον, η έκρηξη της άτυπης μισθωτής εργασίας που έπληξε και τους εντόπιους εργαζόμενους μετά το 1990. Στα «μπλοκάκια» δεν υπάρχουν εργοδοτικές εισφορές (συνήθως ούτε εισφορές αυτασφάλισης του εργαζόμενου) ούτε συλλογικές συμβάσεις. Ακόμη και από τη φορολογική πλευρά, εργοδότης και εργαζόμενος είναι ό,τι δηλώσει.
Μετά το 2010 «ο μαύρος την είχε τελειώσει τη δουλειά του ο μαύρος μπορούσε πια να φύγει». Οι διαφυγούσες ασφαλιστικές εισφορές έγιναν δημόσιο χρέος και τώρα φορτώνονται πάλι κυρίως στους ίδιους εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα που προηγουμένως ξεζουμίζονταν επί δεκαετίες με άλλους τρόπους. Ξεζουμίζονταν ως ασφαλισμένοι, ως ανασφάλιστοι ή ως ασφαλισμένοι σε λάθος ταμείο με εντελώς λάθος όρους: βλέπε κεφαλικές ασφαλιστικές εισφορές και «τέλη επιτηδεύματος» σε μισθωτούς εργαζομένους με «μπλοκάκια», ανεξαρτήτως πραγματικών αποδοχών και ανεξαρτήτως της εργασιακής σχέσης, ακόμη και σε περιόδους ανεργίας.
Οι παρατηρήσεις των λίγων που βλέπουν καθαρά την πραγματική κατάσταση στο σημερινό ελληνικό ασφαλιστικό σύστημα (όπως π.χ. ο Σάββας Ρομπόλης, ο Μάνος Ματσαγγάνης - βλ. και εδώ, ή άλλοι που επισημαίνουν δεδομένα και σκληρούς αριθμούς αποφεύγοντας τα ιδεολογήματα), θα έπρεπε να προσεχτούν. Χωρίς διεύρυνση της βάσης των εισροών στο ασφαλιστικό σύστημα ώστε να αντιστοιχούν με την πραγματική έκταση της οικονομίας - ακριβέστερα, χωρίς ορθολογική αντιστοίχηση των ασφαλιστικών εισροών με την πραγματικότητα των εργασικών σχέσεων και με το ύψος των εισοδημάτων - και χωρίς στοιχειώδη εξορθολογισμό του άτυπου τομέα μισθωτής εργασίας στον ιδιωτικό και ημιδημόσιο (στα ΝΠΔΔ, σε «θυγατρικές επιχειρήσεις» των ΟΤΑ κτλ) τομέα, μια μεσοπρόθεσμα διατηρήσιμη μεταρρύθμιση στο ασφαλιστικό φαίνεται τώρα εντελώς ανέφικτη.
  

1.2.2016    Γ. Β. Ριτζούλης

 

  

Ελλάδα, πελατειακό κράτος και διαφθορά: Η χαμένη ευκαιρία και οι αυταπάτες