Σοσιαλδημοκρατία, το σκοτεινό τούνελ και η έξοδος. Ένας διάλογος του Γεράσιμου Μοσχονά και του Νίκου Μουζέλη

Το σκοτεινό τούνελ της σοσιαλδημοκρατίας 

του Γεράσιμου Μοσχονά

  

© Το Βήμα - Γεράσιμος Μοσχονάς: Το σκοτεινό τούνελ της Σοσιαλδημοκρατίας, 6.03.2016

   

Στη δεκαετία του 1990 ένα μεγάλο προγραμματικό κύμα, με επίκεντρο τις επεξεργασίες του «Τρίτου Δρόμου», επηρέασε όλα τα σοσιαλιστικά κόμματα της Ευρώπης. Αυτό το κύμα επέφερε μια έκρηξη πανεπιστημιακών και μη μελετών και αναλύσεων. Εκτοτε, παρά τα δραματικά γεγονότα της περιόδου 2007-2016, το ενδιαφέρον για αυτή την ιστορική πολιτική δύναμη, παρότι πάντοτε ενεργό, έχει υποχωρήσει. Η σύντομη και εκ των πραγμάτων ελλιπής «απογραφή» που ακολουθεί επιδιώκει να κατανοήσει την κατάσταση της Σοσιαλδημοκρατίας του παρόντος χρόνου. 
Το εκλογικό πρόβλημα. Η Σοσιαλδημοκρατία, σύμφωνα με υπολογισμούς μας, στο τέλος του 2013, σε 16 δυτικοευρωπαϊκές χώρες, είχε απολέσει 10 πλήρεις μονάδες εκλογικής δύναμης (από 33,2% σε 23,18%) ή περίπου 30% της ισχύος που είχε στις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση και η κρίση χρέους επιτάχυναν, αντί να αναστρέψουν, την πτωτική δυναμική (και όχι μόνο στις χώρες του Νότου). Η μέση αυτή σωρευτική απώλεια δεν είναι παίξε γέλασε, είναι πολύ βαριά. Ο όρος «εκλογική κρίση», ο οποίος παραπέμπει σε κάποιας μορφής βραχύβια τάση, δεν προσιδιάζει στη νέα πραγματικότητα. Η σοσιαλδημοκρατική οικογένεια έχει για τα καλά εισέλθει σε άλλη - κατώτερη - ζώνη εκλογικής ισχύος. Εχει αλλάξει εκλογικό status. Στις δε χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης η επιρροή της είναι ακόμη μικρότερη (με την εξαίρεση της Ρουμανίας και της Σλοβακίας).

Η σύνθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Πολιτισμικά ρεύματα της αποδόμησης και η αποβιομηχάνιση στη Δύση μετά το 1968

του Λόρεν Γκόλντνερ
 
© The Charnel-House - Loren Goldner: From James Joyce to Howdy Doody: Deconstruction and deindustrialization after 1968, 4.3.2016
Αρχική μορφή © Loren Goldner: Deconstruction and deindustrialization. Οntological “difference” and the neoliberal war on the social, 21.1.2001

   

Τα πολιτισμικά ριζοσπαστικά ρεύματα και οι μετανεωτερικές ιδέες της αποδόμησης στη μετά το 1968 Δύση σε συσχετισμό με την αποβιομηχάνιση και τη στροφή στον χρηματοοικονομικό καπιταλισμό, όπως το είδε ένας Αμερικανός. Πώς από τους Χέγκελ και Μαρξ, μέσω υπαρξισμού, Νίτσε, Χάιντεγκερ, μετα-στρουκτουραλιστών, του αρνητισμού και της διαφοράς, φθάσαμε στην απόρριψη του ανθρωπισμού, στον ηθικοπολιτικό σχετικισμό των «πολιτισμικών σπουδών» και της ριζοσπαστικής «αντιδυτικής Αριστεράς» των μεσαίων τάξεων. Πρόβλημα επίκαιρο και οξύ.
Υπάρχουν αντιφατικά και αμφιλεγόμενα στο σχεδίασμα: Ο Γκόλντνερ αδικεί τη Σχολή της Φρανκφούρτης. Αποδοκιμάζει τον Μαξ Βέμπερ, άν και παράλληλα με το μαρξικό, εφαρμόζει (ορθά) και το βεμπεριανό σχήμα για τη σχέση ιδεών και οικονομίας. Σε εποχή ανάδευσης, με ρευστό όλο το κοινωνικό φάσμα των αδύναμων, αυτός επιμένει στον εργατισμό «αριστερών» παραδόσεων του μαρξισμού από το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Και όπως ομολογεί, ο συσχετισμός των ιδεών με την οικονομία είναι «τραβηγμένος» σε βάθος και σε πλάτος. Ωστόσο αυτός ο χάρτης ιδεών μετά το 1968 έχει τις αρετές της ευρύτητας και της ευφυίας που ερευνά κρυφές συνδέσεις. Παραπέμποντας στους «κολυμβητές αντίθετα στο ρεύμα» του 20ο αιώνα Λέζεκ Κολακόφσκι και Έρνστ Μπλοχ, επιχειρεί να αγγίξει ρίζες και πηγές ενός παραγκωνισμένου Διαφωτισμού: στον Σπινόζα, στον Λάιμπνιτς, στον Μπαίμε, ή και πιο παλιά, στον προαναγεννησιακό Νικόλαο Κουζανό.

Γ. Ρ.

  

Ars sine scientia nihil. — Jean Mignot

[Τέχνη χωρίς επιστήμη είναι μηδέν]
  

Ήταν το έτος 1971. Ήμασταν εικοσάχρονοι και τρελαμένοι. Λίγο πριν, νομίζαμε πως ζούσαμε το προοίμιο μιας Αποκάλυψης. Ποιός να το πίστευε τότε, ότι άρχιζαν τρεις δεκαετίες (και βάλε), στις οποίες τα κοινωνικά κινήματα θα εξαφανίζονταν, τουλάχιστον στις ΗΠΑ; Ακόμη και σήμερα, το πώς πέρασε και χάθηκε η διάθεση που υπήρχε το 1968 σ' όλο τον κόσμο, μας φαίνεται κάτι αδιανόητο. H απαισιόδοξη διάθεση του 1971 αντέστρεψε μέσα στο μυαλό μας τους στίχους του Ουέρντσγουερθ (Wordsworth) :

Terrible in that sunset to be alive, but to be young was hell itself - Να ζεις αυτό το δειλινό ήτανε τρομερό, όμως ήταν η κόλαση άν ήσουν νέος
[ο Άγγλος ποιητής Ουίλιαμ Ουέρντσγουερθ, παρών και ενθουσιασμένος συμμέτοχος στη Γαλλική Επανάσταση, έγραψε χρόνια αργότερα (1804 ή 1805) τις αναμνήσεις του στο μεγάλο αυτοβιογραφικό ποίημα The Prelude (Book 11, France, 105-144):
“Bliss was it in that dawn to be alive / Βut to be young was very heaven!” - «Να ζεις εκείνη την αυγή ήτανε ευλογία / Όμως ήταν παράδεισος άν ήσουν νέος»]

Η θετική ώθηση των «sixties» είχε τελειώσει. Στις ΗΠΑ, το κίνημα στους δρόμους των ετών 1965-1969 έπεσε γρήγορα σε κωματώδη κατάσταση. Η οργάνωση SDS (Φοιτητές για μια Δημοκρατική Κοινωνία) συρρικνώθηκε και απόμεινε μόνον ένα πτώμα στα χέρια των υπερ-σταλινικών του Progressive Labor Party. Το χρηματιστήριο κατέρρευσε, συνέβη η πιο μεγάλη χρεοκοπία της αμερικανικής ιστορίας (της εταιρίας σιδηροδρόμων Penn Central) και οι χρηματοπιστωτικές αγορές εγκλωβίστηκαν σε γενική κρίση ρευστότητας (που δεν θα ήταν η τελευταία). Ελάχιστοι από τη Νέα Αριστερά της δεκαετίας του 1960 έδιναν προσοχή στις οικονομικές εξελίξεις της εποχής και ακόμη λιγότεροι κατάλαβαν ότι αυτές σηματοδοτούσαν το τέλος της μεταπολεμικής άνθησης. Όμως η αίσθηση ότι κάτι έφτασε στο τέλος του πλανιόταν στον αέρα.

Η Μόνικα Βίττι στην Κόκκινη Έρημο του Μικελάντζελο Αντονιόνι (1964)

Περί σκλάβων και κυρίων στο Οθωμανικό παρελθόν της Βουλγαρίας: διαμάχες για την ιστορία, το έθνος, την εκπαίδευση και η κομμουνιστική περίοδος

της Ζάνα Τσόνεβα

    

© Bilten, Ζάγκρεμπ - Žana Coneva:Školski udžbenici i sukob bugarskih nacionalizama, 9.2.2016 - Αναδημοσίευση σε Αγγλική μετάφραση στον ιστότοπο © Lefteast, A Nation of Masters? Dispatches from the Frontlines of the Bulgarian Memory Wars,12.3.2016 

«Οι κοινοί τόποι της μνήμης δεν είναι τόποι κοινής μνήμης»
Λιλιάνα Ντεγιάνοβα, καθηγήτρια κοινωνιολογίας
στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας «Άγ. Κλήμης Αχρίδας» (Obektiv, Οκτώβριος 2012)
 

Πριν από μερικά χρόνια, ο Βούλγαρος κοινωνιολόγος Αντρέι Ράιτσεφ υποστήριξε ότι μετά την αποκατάσταση μιας ευρείας συναίνεσης μεταξύ όλων των [βουλγαρικών] κομμάτων για την αναγκαιότητα φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων υπέρ της αγοράς, ίσως το μόνο πεδίο που απέμεινε ελεύθερο για πραγματικούς πολιτικούς ανταγωνισμούς είναι το παρελθόν. Αν το μέλλον είναι αμετάκλητα δεσμευμένο στη φιλελεύθερη δημοκρατία, τότε ένα πεδίο στο οποίο τα κόμματα μπορούν να προβάλουν τις διαφορές τους και να τις μετατρέπουν σε πολιτική, είναι το πεδίο των αντικρουόμενων ερμηνειών του παρελθόντος. Για παράδειγμα, το 1990 ξέσπασε μια δημόσια συζήτηση για το αν είχε υπάρξει [π.χ. στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο] ενδογενής φασισμός στη Βουλγαρία ή αν ο φασισμός ήταν απλώς μια αναδρομική εφεύρεση του Βουλγαρικού Κομμουνιστικού Κόμματος προκειμένου να αντλήσει νομιμοποίηση για τη δική παράνομη κατάληψη της εξουσίας. Στη μετα-πολιτική κατάσταση, η πολιτική δεν είναι πολιτική άν δεν είναι πολιτική της μνήμης. 

Ο ιστοριογράφος μοναχός Παΐσιος Χιλανδαρινός

Ιμμάνιουελ Βαλλερστάιν: Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πεδίο πολιτικής σύγκρουσης, εσωτερικής και πλανητικής, αλλά δεν κινδυνεύει να καταρρεύσει

© Immanuel Wallerstein : Collapse of the European Union? A Skeptical View, 15.3.2016

Ένα από τα πολλά στοιχήματα, με τα οποία ειδήμονες και πολιτικοί καταγίνονται αυτή την εποχή, είναι το να μαντέψουν άν και πώς η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) πρόκειται να καταρρεύσει και ενδεχομένως άν ήδη καταρρέει. Όποιος παρακολουθεί τις ειδήσεις σ' όλο τον κόσμο, γνωρίζει όλες τις τυπικές ερμηνείες: Μια Grexit ή Brexit θα έχουν ως αποτέλεσμα και άλλες εξόδους. Κανείς δεν θέλει και άλλους μετανάστες (ή πρόσφυγες) στη δική του χώρα. Η Γερμανία έχει υπερβολικά μεγάλη δύναμη - ή δεν είναι αρκετά δυνατή. Οι ακροδεξιές δυνάμεις και κόμματα ενισχύονται σχεδόν παντού. Η συμφωνία του Σένγκεν, η οποία απαλλάσσει από την υποχρέωση θεώρησης την εσωτερική κίνηση προσώπων, έχει ανασταλεί στις περισσότερες χώρες που την εφάρμοζαν. Η ανεργία αυξάνεται ασταμάτητα.

Ζίγκμαρ Γκάμπριελ: Έντουαρντ Μπέρνστάιν (1850-1932), ο αναθεωρητής του μαρξισμού, ο πατέρας της σημερινής Σοσιαλδημοκρατίας

του Ζίγκμαρ Γκάμπριελ

 
© Neue Gesellschaft | Frankfurter Hefte (NG|FH) - Sigmar Gabriel: Eduard Bernstein (1850-1932), τ. 5|2013

  

Η μετά το 1917 Σοσιαλδημοκρατία, δηλαδή η μεταρρυθμιστική Αριστερά που εκπροσωπεί την μισθωτή εργασία με πολιτικό πρόγραμμα κληροδοτημένο από την αναθεώρηση του μαρξισμού, δεν υπήρξε στην Ελλάδα. Εξαιρέσεις ήταν μερικές νηπιακές τάσεις στο εργατικό κίνημα (π.χ. στη Φεντερασιόν της Θεσσαλονίκης), στη συνέχεια πολύ μικρά κόμματα ή οργανώσεις, αργότερα μεμονωμένα άτομα στην ΕΔΑ και στο ΠΑΣΟΚ. Καθώς εδώ λείπει η πραγματική εμπειρία, στη συλλογική συνείδηση (δεξιάς ή αριστερής κοπής), η ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία δεν εκλαμβάνεται ούτε καν ως ουσιαστικό μέρος της Αριστεράς. Είναι και αυτό μια εκδήλωση της περιβόητης ελληνικής «ιδιομορφίας».

Η τρέχουσα κρίση στην ευρωπαϊκή πολιτική είναι προπαντός κρίση της όλης Αριστεράς· κυρίως της μεγαλύτερης δύναμής της, της μεταρρυθμιστικής Σοσιαλδημοκρατίας. Εν μέσω της κρίσης, ο Ζίγκμαρ Γκάμπριελ, πρόεδρος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος στη Γερμανία, σήμερα αντικαγκελλάριος, γράφει για τον Έντουαρντ Μπέρνστάιν, μαρξιστή, κληρονόμο του έργου του Φρίντριχ Ένγκελς, στη συνέχεια πρώτο και μεγαλύτερο αναθεωρητή του μαρξισμού, πρόγονο της Σοσιαλδημοκρατίας. Το θεωρητικό και πολιτικό έργο που άφησε ο «ρεβιζιονιστής» Μπέρνστάιν αποτελεί, ακόμη και σήμερα, ό,τι από τις βάσεις της Σοσιαλδημοκρατίας απόμεινε ζωντανό, εξελίξιμο και γόνιμο.

Γ. Ρ.

  

Στα 150 χρόνια ιστορίας της γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας, ο Έντουαρντ Μπέρνστάιν (Eduard Bernstein) είναι μοναδικό φαινόμενο. Κακώς θεωρείται σήμερα ως πραγματιστής, ενώ από την άλλη πλευρά ο αντίπαλός του Καρλ Κάουτσκι (Karl Kautsky), ως μεγάλος θεωρητικός και υπερασπιστής των αληθινών αριστερών αξιών. Γιατί στον Μπέρνστάιν συναντάμε έναν αυθεντικό θεωρητικό. Γιατί ο Μπέρνστάιν, στον οποίο ο Φρίντριχ Ένγκελς πριν το θάνατό του εμπιστεύτηκε το έργο του, είχε ήδη συμμετάσχει στη σύνταξη του Προγράμματος της Γκότα το 1875. Μέχρι και το πρόγραμμα του Γκέρλιτς του 1921, το οποίο προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από την πένα του, έπαιξε σημαντικό ρόλο σε όλες τις θεωρητικές συζητήσεις εντός της Σοσιαλδημοκρατίας. Μαζί με τον Κάουτσκι και τον Μπέμπελ, ήταν προπάντων ο Μπέρνστάιν αυτός που έπεισε το Σοσιαλιστικό Κόμμα των Εργατών, όταν ιδρύθηκε στην Gotha, να υιοθετήσει τον μαρξισμό ως στρατηγική του κατεύθυνση.

Eduard Bernstein

Εικόνες της γραφικής, της «ισχυρής» και της μελαγχολικής Ελλάδας: 1960, 2000, 2014, 2016. Δύο άρθρα του Κώστα Καρακώτια και του Νίκου Ξυδάκη

Κυττάζοντας προς τα πίσω τις μαγικές εικόνες και τα ελληνικά αινίγματα, την ιστορία που προχωρά κάνοντας κύκλους, άνοδο και πτώση, με το μυαλό προσηλωμένο στο παρόν. Δύο άρθρα από διαφορετική πολιτική σκοπιά αλλά με διαυγές βλέμμα, για τον τόπο, για τις εικονικές πραγματικότητες που έρχονται και παρέρχονται, ιδίως όμως για την πραγματική πραγματικότητα, που είναι πάντα εδώ.
   

Ελληνική μελαγχολία

του Κώστα Καρακώτια

από το © Έθνος - Ελληνική μελαγχολία, 15.3.2016

 

Ζήσε τον μύθο σου στην Ελλάδα, προέτρεπε τους ξένους επισκέπτες μια παλιά τουριστική κρατική διαφήμιση. Σε μια Ελλάδα ηλιόλουστη και φωτεινή τότε. Αραγε τώρα, η διαφήμιση αυτή πώς να φαίνεται στους επισκέπτες της χώρας; Στους γηγενείς πάντως φαντάζει σαν ειρωνεία. Παρά τον ήλιο και το «ελληνικό φως» η εικόνα της Ελλάδας είναι μουντή και σκοτεινή. Τα αποσαθρωμένα αστικά κέντρα, με τα κλειστά μισοερειπωμένα κτίρια, άδεια κελύφη πλέον από ζωή, ανθρώπους και εμπορεύματα, αναδύουν μια έντονη μελαγχολία. Το ίδιο και οι άνθρωποι, με άδειο και απεγνωσμένο βλέμμα, ζουν ένα μίζερο παρόν χωρίς καμιά ελπίδα για το μέλλον. Κομμάτια και αποσπάσματα της σημερινής Ελλάδας που θυμίζουν ολοένα και περισσότερο εικόνες και στιγμιότυπα από τις πρώην ανατολικές χώρες μετά την πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Οσο μελό κι αν φαίνονται οι τέτοιου είδους περιγραφές δεν παύουν να αποτυπώνουν την εγχώρια πραγματικότητα.

Ο Λουί Αλτουσέρ, ο Ροζέ Γκαρωντύ, ο Νίκος Πουλαντζάς και οι άλλοι. Πως έβλεπε ο Τζωρτζ Λίχτχάιμ τις «περιπέτειες της διαλεκτικής» στο Παρίσι του 1969

© NY Review of Books - George Lichtheim: A new twist in the dialectic, January 30, 1969 

  

Κάποτε στη Γαλλία, στις μακρυνές δεκαετίες του 1960 και του 1970... Με το μοναδικό ζωηρό και ειρωνικό ύφος του, ο σχεδόν εντελώς λησμονημένος George Lichtheim ανέλυσε ως αυτόπτης τις θεωρητικές διαμάχες της εποχής εκείνης, τις όχι χωρίς συνέπειες στην έμπρακτη πολιτική. Από τότε κύλισε πολύ νερό στον Σηκουάνα. Επιστροφή στο 1969, για να θυμούνται οι παλιοί και για να μαθαίνουν οι νέοι.
  
Τον Δεκέμβριο του 1966, ένας παρατηρητής της παρισινής πνευματικής σκηνής με ευνοϊκή διάθεση, γράφοντας στο Literary Supplement των Times του Λονδίνου, επέστησε την προσοχή στην πρόσφατη εμφάνιση στο προσκήνιο μιας ομάδας θεωρητικών που σχετίζονται με τον Λουί Αλτουσέρ, φιλόσοφο που κατέχει την σχετική καθηγητική έδρα στη πολύ έγκυρη Ecole Normale Supérieure της rue d' Ulm, αλλά και σημαντική μεν, αμφιλεγόμενη δε προσωπικότητα στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Λίγο αργότερα, έφτασαν στο ευρύ κοινό νέες ειδήσεις προερχόμενες από διαφορετικές κατευθύνσεις. 

Τα δύο αιρετικά «ιερά τέρατα» του γαλλικού κομμουνισμού στη δεκαετία του '60, είχαν

δύσκολο ξεκίνημα στη ζωή τους. Ο «μαυροπόδαρος» (Γάλλος από την Αλγερία) Αλτουσέρ 

ως στρατιώτης αιχμαλωτίστηκε το 1940 από τους Ναζί. Στάλθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Ο Γκαρωντύ συνελήφθη από τις φιλοναζιστικές αρχές του Βισύ και φυλακίστηκε στην Αλγερία

Μαθήματα από τις εκλογές στη Γερμανία: Ο ακροδεξιός εθνικολαϊκισμός αντιμετωπίζεται μόνον με ήρεμη αποφασιστικότητα και με πολιτικές κοινωνικής συνοχής

του Χέριμπερτ Πραντλ
 
© Süddeutsche Zeitung, Heribert Prantl: Die AfD ist gefährlicher als es die NPD war - Nichts ist unmoeglich 13.3.2016
 
  

Ακόμη και την πιο επικίνδυνη, εθνικολαϊκίστικη ακραία δεξιά, μπορεί κανείς να την αντιμετωπίσει επιτυχώς. Πώς; Με ήρεμη αποφασιστικότητα. Αυτό δείχνουν οι πρόσφατες βουλευτικές εκλογές στις τρείς ομόσπονδες χώρες της Γερμανίας Βάδη-Βυρτεμβέργη, Ρηνανία-Παλατινάτο και Σαξωνία Άνχαλτ.

    

Αυτή η τριπλή εκλογική αναμέτρηση της προηγούμενης Κυριακής 13.3.2016, θα γραφτεί στην ιστορία της Γερμανίας. Ήταν και είναι πράγματι μια γεύση από το μέλλον της Γερμανικής Δημοκρατίας. Δείχνει πώς συνεχίζεται ο κατακερματισμός του συστήματος των παλαιών κομμάτων και εφιστά την προσοχή στους κινδύνους που απειλούν τη δημοκρατία. Οι κίνδυνοι σήμερα φέρουν το ακρωνύμιο AfD [Εναλλακτική πρόταση για τη Γερμανία]. Στην πρώην Ανατολική Γερμανία διαδίδεται το φαιό χρώμα. Όμως οι τριπλές εκλογές της Κυριακής δείχνουν επίσης πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τους κινδύνους: με ήρεμη και νηφάλια αποφασιστικότητα, που είναι η χαρακτηριστική αρετή του Πράσινου πρωθυπουργού της Βάδης-Βυρτεμβέργης Βίνφρηντ Κρέτσμαν (Winfried Kretschmann). 

Μετακινήσεις ψηφοφόρων στη Βάδη-Βυρτεμβέργη
Πώς οι Πράσινοι έγιναν εκεί μεγάλο λαϊκό κόμμα (πηγή: infratest dimap / Der Spiegel)

Οι αυταπάτες του ΣΥΡΙΖΑ, οι αυταπάτες για τον ΣΥΡΙΖΑ και οι αναγκαίες συνέπειές τους

δύο άρθρα του Γιώργου Γιαννουλόπουλου

 

1. Αυταπάτες

 
© Εφημερίδα των Συντακτών - Γιώργος Γιαννουλόπουλος : Αυταπάτες, 28.02.2016

  

Δεν ξαφνιάστηκα όταν διάβασα τη δήλωση του Νίκου Βούτση ότι πριν ο ΣΥΡΙΖΑ κερδίσει τις εκλογές «είχαμε αυταπάτες». Ανάλογες, αλλά όχι τόσο σαφείς ομολογίες έχουν γίνει κι από άλλους.

Επιπλέον, ένας ευφυής και έμπειρος πολιτικός σαν τον πρόεδρο της Βουλής ξέρει ότι από ένα σημείο και μετά η αναγνώριση μιας εξόφθαλμα δυσάρεστης πραγματικότητας συχνά κοστίζει λιγότερο από την άρνησή της.

Δεν αποκλείεται επίσης, όπως έχει επισημανθεί, η δήλωση Βούτση να εντάσσεται σε μια γενικότερη επικοινωνιακή τακτική, με απώτερο στόχο την εκλογίκευση των υποχωρήσεων που ήδη έκανε και θα αναγκαστεί να ξανακάνει η κυβέρνηση.

Ολα αυτά όμως, ακόμα κι αν ισχύουν για τους πολιτικούς, δεν μας βοηθούν να καταλάβουμε κάτι άλλο, κατά τη γνώμη μου πιο σημαντικό: πώς οι ψηφοφόροι διάβασαν τις προεκλογικές υποσχέσεις που αποδείχθηκαν κατά Βούτση αυταπάτες και γιατί τις αποδέχθηκαν δικαιώνοντας τον ΣΥΡΙΖΑ σε δύο εκλογικές αναμετρήσεις και ένα δημοψήφισμα;

Οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης αντίβαρo στη Ρωσία και στη Γερμανία, σε απόσταση από τις ΗΠΑ. Επιστροφή σε διεθνείς σχέσεις Μεσοπολεμικού τύπου;

του Ζόλο Μίκες

 

© Krytyka Polityczna (Βαρσοβία) - Zolo Mikeš : Time to Dream Big Dreams about the Central-European Federation, 2.3.2016

  

Στις ημεδαπές αναλύσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής, οι μικρότερες χώρες της Κεντρικής και Κεντρο-ανατολικής Ευρώπης, δηλαδή τα πρώην μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας τα γνωστά ως οι 4 του Βίσεγκραντ και η αδέσμευτη Αυστρία, συχνά και οι τρείς δημοκρατίες της Βαλτικής, συνήθως εκλαμβάνονται ως δορυφόροι της Γερμανίας. Φυσικά, είναι δεδομένο - πλην τιμητικών εξαιρέσεων - το εύρος των γνώσεων και η πολιτική ευθυκρισία του εγχώριου δυναμικού αναλυτών της διεθνούς πολιτικής, δυστυχώς και η συμβολή του στις ικανότητες της εξωτερικής και της ευρωπαϊκής πολιτικής της χώρας μας. Χαρακτηριστική είναι η παραγνώριση της γεωπολιτικής της ηπείρου και της ιστορικής πραγματικότητας στη μακρά και μέση διάρκεια (π.χ. του Μεσοπολέμου ή της κατά Κούντερα «υφαρπαγμένης Κεντρικής Ευρώπης» μετά το 1945), αλλά και της πρόσφατης εμπειρίας (π.χ. της ανόμοιας στάσης των ευρωπαϊκών χωρών στον πόλεμο του Ιράκ). Και πώς ερμηνεύουν σήμερα, οι αναλύσεις αυτού του καθιερωμένου ελληνικού τύπου, τις εντελώς διαφορετικές στάσεις στο μεταναστευτικό ζήτημα, π.χ. της Γερμανίας αφενός, των χωρών της Κεντρο-ανατολικής Ευρώπης αφετέρου; Απλώς παρατηρούν αμήχανα ή επαναλαμβάνουν τις εδραιωμένες εικασίες τους.

Προς το παρόν, αξίζει να ακούσουμε γνώμες εκ των έσω. Ο Σλοβάκος πολιτικός αναλυτής Zolo Mikeš οραματίζεται τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης να ενώνονται, ως αντίβαρο στις «δύο αρκούδες» (Γερμανία και Ρωσία). Επίσης, θέλει να κρατούν σε απόσταση τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, αλλά να ευθυγραμμίζονται με την πολιτική της Γαλλίας. Στην πράξη, κάτι τέτοιο δεν αχνοφαίνεται, από τις πολιτικές των χωρών στο θέμα των μεταναστεύσεων; Και πού οδηγεί; Σε εθνικές περιχαρακώσεις ή προς ένα όραμα πολυκεντρικής Ευρώπης; Είναι απλή κίνηση αυτοπροστασίας λόγω του ιστορικά τεκμηριωμένου φόβου από τη Ρωσία και Γερμανία ή μια ουτοπία ανεφάρμοστη λόγω συσχετισμού των δυνάμεων; Μήπως είναι καταστροφική οπισθοδρόμηση προς διαλυτικές ενδοευρωπαϊκές αντιθέσεις και κατακερματισμούς, όπως του Μεσοπολέμου; Και πώς κατανέμεται η ευθύνη στις μικρές ή μεγάλες χώρες της ΕΕ και στις ευρωπαϊκές πολιτικές παρατάξεις, άν συμβαίνει το τελευταίο;

Γ. Ρ.

 
Η ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία έχει χωρίσει τους αριστερούς, και όχι μόνον της Σλοβακίας, σε δύο ομάδες: στη φιλο-ρωσική και στην αντι-ρωσική. Οι φιλορώσοι κατηγορούν τους αντιπάλους τους ότι δεν είναι «αρκετά αριστεροί» και ισχυρίζονται ότι, όποιος δεν είναι με το μέρος της Ρωσίας, υποστηρίζει τη διατήρηση του status quo με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Αυτό απλά δεν είναι αλήθεια. Είναι καιρός για οραματισμό: για το μεγάλο όραμα μιας μελλοντικής Κεντρικής Ευρώπης χωρίς τη Ρωσία, χωρίς τις ΗΠΑ και χωρίς το ΝΑΤΟ. Αυτό το όραμα κατάγεται από τις ιδέες που φιλοδοξούσαν κάποτε να βάλουν τα θεμέλια μιας βαλκανικής ομοσπονδίας, προσαρμοσμένες όμως στις παρούσες συνθήκες, αναπροσανατολισμένες σε άλλο χώρο, πιο κοντά στο κέντρο της Ευρώπης. Η πραγματοποίηση αυτών των οραμάτων θα έχει ως αποτέλεσμα να αναδυθεί μια τρίτη δύναμη, που θα ενεργεί ως αντίβαρο προς τη Ρωσία και προς τη Γερμανία, σε μια Ευρώπη που δεν θα χρησιμεύει ως απλή μαριονέτα των συμφερόντων των ΗΠΑ.

Η γνώμη ενός φιλελεύθερου, αλλά ορθολογιστή: Ποσοτική χαλάρωση και δημόσιες επενδύσεις.

του Πάουλ Ντε Γκράουε
  
© Ivory Tower - Paul De Grauwe: QE and public investment 2.12.2015 
αναδημοσίευση: Social Europe
   

Ο Πάουλ Ντε Γκράουε, Βέλγος καθηγητής της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Οικονομίας στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο της London School of Economics, είναι φιλελεύθερος και οπαδός της οικονομίας της αγοράς. Μάλιστα, μεταξύ 1991-2003 εκλέχτηκε βουλευτής και γερουσιαστής στο Βέλγιο ως μέλος του κόμματος Φλαμανδών Φιλελευθέρων και Δημοκρατών. Πιστεύει ότι οι δυνάμεις της αγοράς και η οικονομική ανάπτυξη μπορούν να συνεισφέρουν ακόμη και για λύσεις σε προβλήματα φυσικών πόρων, ενέργειας και του κλίματος. Ωστόσο, με τον πέρασμα του χρόνου, επισημαίνει όλο και πιο έντονα την ανάγκη να παρεμβαίνει η πολιτική διακυβέρνηση στην οικονομία της αγοράς. «Υπερτιμούσα», λέει, «τις αγορές ως φορείς της αλήθειας, φαίνεται όμως ότι στον πραγματικό κόσμο ο ορθολογισμός είναι αδιαχώριστα συνυφασμένος με δυνάμεις που δεν υπακούουν στη λογική». Κάτι πρέπει να διορθώνει τις δυνάμεις της αγοράς. 
Σήμερα, λόγω της παγκόσμιας κρίσης, αυτή η διορθωτική παρέμβαση και οι ισχυρές πολιτικές είναι ακόμη πιο αναγκαίες. Μετά το 1980, οι  συνήγοροι των αγορών, συγχέοντας έντεχνα μεταξύ του επιχειρηματία ως διευθύνοντος και του απουσιάζοντος ιδιοκτήτη (absentee ownership), καταδικάζουν διαρκώς το «μεγάλο αμάρτημα» που διαπράττει ένα κράτος άν «γίνει επιχειρηματίας»*. Εντελώς αντίθετα, ο φιλελεύθερος Ντε Γκράουε επιχειρηματολογεί υπέρ των δημόσιων επενδύσεων απευθείας στην πραγματική οικονομία, ως παρέμβαση αναγκαία - και επικερδή - για το δημόσιο συμφέρον, προκειμένου να διαφύγει η Ευρώπη από την οικονομική στασιμότητα και την παγίδα ρευστότητας.

Γ. Ρ.

Από την αρχή του 2015 η ΕΚΤ εφαρμόζει την «ποσοτική χαλάρωση» (QE), δηλαδή ένα πρόγραμμα που διοχετεύει μεγάλες ποσότητες χρήματος στην οικονομία. Κάθε μήνα η ΕΚΤ αγοράζει 60 δισεκατομμύρια € κρατικών ομολόγων και με τον τρόπο αυτό διοχετεύει ίσο ποσό ρευστού χρήματος στην οικονομία. Μέχρι σήμερα, το συνολικό ποσό ενέσων ρευστότητας προσεγγίζει τα 700 δισεκατομμύρια €.

Δεν μπορεί να υπάρξει καμία αμφιβολία ότι αυτή η μεγάλη ένεση ρευστότητας από την ΕΚΤ είχε θετική επίδραση στις εξαγωγές. Είχε ως αποτέλεσμα μια υποτίμηση του ευρώ έναντι των κυριότερων άλλων νομισμάτων (δολάριο, λίρα στερλίνα) και ενίσχυσε την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγέων της Ευρωζώνης προς τον υπόλοιπο κόσμο.

Ωστόσο, καθίσταται ολοένα και πιο σαφές, ότι η QE από μόνη της δεν επαρκεί για να βγάλει τις οικονομίες της Ευρωζώνης από τους ληθαργικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Στην πραγματικότητα, από το δεύτερο τρίμηνο του έτους 2015 ο ρυθμός της οικονομικής μεγέθυνσης επιβραδύνθηκε και πάλι. Υπάρχει φόβος ότι στα επόμενα 2-3 χρόνια η οικονομική ανάπτυξη θα παραμείνει υποτονική. Μια νέα, διευρυμένη εκδοχή της QE δεν θα λύσει αυτό το πρόβλημα.

Απέτυχε η «ποσοτική χαλάρωση» και το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της ΕΚΤ; Επισημάνσεις του Ρούντολφ Χίκελ

Πρίν από έναν χρόνο περίπου, αμέσως μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015, σ΄ αυτόν τον ιστότοπο γράφτηκαν τα εξής για το μεγάλο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων από την ΕΚΤ που μόλις είχε εξαγγελθεί :

Η λεγόμενη ποσοτική χαλάρωση (Quantitative Easing) της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, που εξήγγειλε στις 22 Ιανουαρίου ο πρόεδρος της Μάριο Ντράγκι, ίσως φέρει πράγματι κάποια τόνωση στις πραγματικές οικονομίες των χωρών της ευρωζώνης. Ίσως όμως αποδειχθεί ανώφελη και άστοχη και απλώς τροφοδοτήσει νέες φούσκες περιουσιακών στοιχείων (π.χ. ακόμη μεγαλύτερη διόγκωση της χρηματιστηριακής φούσκας στις ΗΠΑ και στις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες ή εξωπραγματικές τιμές ακινήτων σε κάποιες κεντρικές ευρωπαϊκές χώρες και αλλού). Αυτό θα το ξέρουμε μετά από αρκετό καιρό, όχι πριν περάσει ένας χρόνος τουλάχιστον.
Όμως, όσο η ΕΚΤ είναι υποχρεωμένη να κινείται μέσα στα πλαίσια της σημερινής ευρωπαϊκής οικονομικής πολιτικής, αυτό είναι το τελευταίο όπλο άμεσης εφαρμογής που διαθέτει η εκδοτική Τράπεζα της ζώνης του ευρώ. [...] οι σημερινοί πολιτικοί ιθύνοντες της ΕΕ την χρησιμοποιούν ως διαχειριστή της κρίσης «υπεράνω πάσης κριτικής», δεδομένου ότι η ΕΚΤ είναι όργανο που δεν υπόκειται στον έλεγχο των πολιτών και σε δημοκρατική νομιμοποίηση μέσω διαδικασίας. Άν τυχόν και αυτό το όπλο αποτύχει, η μέχρι τώρα διαχείριση της κρίσης στην ευρωζώνη θα αποδειχθεί ολικά αποτυχημένη. Τότε ακόμη και οι πιο φανατικοί υποστηρικτές της θα χρειαστούν μιαν άλλη πολιτική.

(Ποσοτική χαλάρωση της ΕΚΤ και ελληνική πολιτική «ιδιαιτερότητα»: Νέα κατάσταση, ανοίγει νέο κεφάλαιο της κρίσης, 28.1.2015)

Οι μεγάλες προσδοκίες και η σκληρή πραγματικότητα 

Επέτυχε ή απέτυχε το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων το στόχο του, δηλαδή την τόνωση της πραγματικής οικονομίας στη ζώνη του ευρώ; Η ίδια η ΕΚΤ έθεσε ως βασικό μετρήσιμο κριτήριο για να αξιολογείται η επιτυχία ή αποτυχία του, μια ανοδική κίνηση του πληθωρισμού από το μηδενικό επίπεδο προς το επίπεδο του 2 %. Τι δείχνει η πραγματικότητα ένα χρόνο μετά;