Για τα νέα παιδιά της Ελλάδας που δεν πήγαν να ψηφίσουν και για τα νέα παιδιά της Ευρώπης που ψήφισαν

Κυριακή των ευρωεκλογών και τοπικών εκλογών, 26 Μαΐου, λίγο μετά το μεσημέρι. Ο αυτόπτης μάρτυράς μας πάει να ψηφίσει σε ένα συνηθισμένο εκλογικό κέντρο μεγάλης πόλης. Σε ένα δημοτικό σχολείο της Θεσσαλονίκης, στην Κάτω Τούμπα. Στην πρώτη αίθουσα ψηφοφορίας ψηφίζει γρήγορα και άνετα για δημοτικούς άρχοντες. Στη δεύτερη αίθουσα ψηφοφορίας - για το Ευρωκοινοβούλιο και για την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας - η ουρά είναι τεράστια. Φεύγει και επιστρέφει σε μια ώρα. Τα ίδια. Στην τέταρτη απόπειρα, γύρω στις 5 το απόγεμα, η ουρά είναι μικρότερη, μένει και ψηφίζει. Σε όλες αυτές τις απόπειρες, η απουσία νέων κάτω των 30 από την εκλογική διαδικασία είναι εκκωφαντική. Ούτε δείγμα νεαρού αγοριού ή κοριτσιού ψηφοφόρου. Και ξέρουμε ότι οι νεότεροι σπάνια ψηφίζουν πρωί.
Καλές πολιτικές αναλύσεις είναι αυτές που τις επιβεβαιώνουν στοιχεία από την εμπειρία. «Αριθμοί», διαγράμματα, αυτόπτες μάρτυρες. Ας αναζητήσει λοιπόν ο αναγνώστης και τους «αριθμούς» σε εκείνες τις δημοσκοπικές αναλύσεις του εκλογικού αποτελέσματος, οι οποίες μετρούν ξεχωριστά τα ποσοστά συμμετοχής στις εκλογές των διαφορετικών κοινωνικών και ηλικιακών ομάδων, μαζί με το πώς ψήφισαν αυτές οι ομάδες. Υπάρχουν τέτοιες αναλύσεις; Σίγουρα ναι,* μολονότι πολλές ελληνικές δημοσκοπικές εταιρείες αποφεύγουν να δημοσιεύουν με εμφανή τρόπο τέτοιες «λεπτομέρειες». Για ευνόητους λόγους - για να μή «καρφώσουν» τους πελάτες τους, πολιτικά κόμματα ή παραταξιακά Μέσα Ενημέρωσης.
Πάντως, φαίνεται ότι η λεγόμενη αδιευκρίνιστη ψήφος («αναποφάσιστοι», «δεν ψηφίζω»), που τόσο επίμονα εμφανιζόταν σε όλες τις δημοσκοπήσεις μέχρι την τελευταία στιγμή και πλησίαζε το 20 %, τελικά, σε πολύ μεγάλο ποσοστό, δεν «αποφάσισε» και δεν ψήφισε καθόλου.
Σε αρθρογραφία τούτου του ιστοχώρου είχε αναφερθεί πολλές φορές - με πρόθεση κριτική, όσο και προειδοποιητική, αλλά χωρίς ψευδαισθήσεις - η πρόβλεψη ότι στις επερχόμενες ευρωεκλογές, οι νεαρές ηλικίες θα «ψηφίσουν με τα πόδια». Θα εκδράμουν ή θα πάνε για ποτό. Να βιαστούμε να τους κατηγορήσουμε; Είναι και εύκολος στόχος...

2018-2019, από τυπικά πρωτοσέλιδα ελληνικών εφημερίδων και ιστοχώρων των πιο ποικίλων πολιτικών αποχρώσεων

«Οι πολλοί», οι ελίτ και ο Λένιν. Υπενθύμιση του αυτονόητου: Πάντα οι μειοψηφίες - ξυπόλητες ή κομψά ντυμένες - «σκαρφαλώνουν μέσα σε σκοτάδια απόλυτα»*

(*παραφράζοντας λίγο τον Διονύση Σαββόπουλο)

Σε όλη την Ευρώπη, οι δεκαπεντάρηδες ή δεκαεξάρηδες διαδηλωτές και διαδηλώτριες τις «Παρασκευές για το κλίμα και για το μέλλον», μαζί και η Γκρέτα Τούνμπεργκ που το ξεκίνησε, ασφαλώς ανήκουν σε μια μειοψηφία συνομηλίκων τους. Στη χώρα μας, ίσως και γενικά νοτίως των Άλπεων, ανήκουν σε μια οικτρή μειοψηφία. Δυστυχώς, κάθε σύγκριση των εδώ εκδηλώσεων με τις εκδηλώσεις στον Βορρά της ηπείρου μας, αλλά και με τις άλλες, γνωστές και εντελώς διαφορετικές εκδηλώσεις ημεδαπών συνομηλίκων (βλ. τη δήθεν ανησυχία για τη Μακεδονία), δεν είναι διόλου τιμητική για τον δικό μας τόπο.

Και συνήθως, όλα αυτά τα κορίτσια και αγόρια, παντού στην Ευρώπη, προέρχονται από οικογένειες σχετικά προνομιούχες, ή τουλάχιστον όχι εντελώς στερημένες, τόσο από την άποψη της παιδείας και την ευρύτερη πολιτισμική, όσο και την υλική. Όμως αυτό δεν κάνει την κίνηση αυτών των παιδιών μια εκδήλωση της ιδιαιτερότητάς τους, έναν «αγώνα πολυτελείας». Και προπαντός δεν δηλώνει ιστορική εξαίρεση. Αντίθετα, είναι κανόνας γενικής ισχύος για το πώς πραγματικά αρχίζουν να διαδραματίζονται κοινωνικοί αγώνες με καθολικό περιεχόμενο.

Δεν υπάρχει, ούτε υπήρξε ποτέ σε καμιά νεωτερική κοινωνία «η ελίτ», η μία ενιαία ελίτ στον ενικό αριθμό. Υπάρχουν οι ελίτ. Πάντα σε πληθυντικό αριθμό. Διαφορετικές, διότι στη νεωτερική εποχή οι σφαίρες των αξιών είναι πολλαπλές και διαχωρισμένες: Άλλο οι οικονομικές, άλλο οι πολιτικές, άλλο οι μιντιακές, άλλο οι «λειτουργικές» - διαχειριστικές, άλλο οι διανοητικές-ακαδημαϊκές ελίτ, παρά τις συμπράξεις ή νοσηρές διαπλοκές τους. Επίσης, η έννοια ελίτ έχει μόνον πληθυντικό αριθμό, διότι καθεμία από όλες αυτές τις κατηγορίες μπορεί - δυνητικά - να περιλαμβάνει υποομάδες, έστω και ως ισχυρές εξαιρέσεις, που πιστεύουν σε αξίες αποκλίνουσες ή και συγκρουόμενες
Το πρόβλημα με τις ελίτ όλων αυτών των κατηγοριών είναι ότι συνήθως και κατά κανόνα υιοθετούν αξίες ωφελιμιστικές, και μάλιστα ωφέλιμες για τον «εαυτό τους» και μόνον. Πράγμα που σημαίνει δυνητικά βλαπτικές για όλους τους άλλους, δηλαδή για τη μεγάλη πλειοψηφία ανθρώπων. Με άλλα λόγια, οι ελίτ κατά κανόνα κάνουν ταξικό αγώνα «εκ των άνω». Εναντίον των «κάτω».

Βόλφγκανγκ Μυνχάου: Το μέλλον ανήκει στην Αριστερά, όχι στη Δεξιά

© Financial Times - Wolfgang Münchau: The future belongs to the left, not the right, 24.2.2019 

  
Ο Ματέο Ρέντσι (Matteo Renzi), ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας, ετοιμάζεται να σχηματίσει ένα δικό του κεντρώο πολιτικό κίνημα, που θα μοιάζει πολύ με το κίνημα «La République en Marche» του Γάλλου Προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν. Μια νέα κεντρώα πολιτική ομάδα στο Ηνωμένο Βασίλειο [αποτελούμενη από βουλευτές που αποχώρησαν είτε από το Συντηρητικό, είτε από το Εργατικό Κόμμα εν μέσω της αναστάτωσης της Brexit] έχει επίσης τραβήξει την προσοχή, αν και για λόγους διαφορετικούς. Είναι βέβαιο ότι οι φιλελεύθεροι φιλοευρωπαίοι δεν θα παραδοθούν χωρίς να δώσουν μάχη. Όμως, για πολλούς από αυτούς, οι προοπτικές επιτυχίας δεν φαίνονται καλές.

[Πολιτική αναποτελεσματικότητα των φιλελεύθερων συστημάτων διακυβέρνησης]

Η φιλελεύθερη δημοκρατία παρακμάζει για έναν συγκεκριμένο λόγο: Τα φιλελεύθερα συστήματα διακυβέρνησης αποδείχθηκαν ανίκανα να επιλύσουν προβλήματα που προέκυψαν ευθέως από φιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές, όπως οι μειώσεις φόρων, η εξυγίανση των δημοσιονομικών και η απορρύθμιση των αγορών σε παγκόσμιο επίπεδο

Τα προβλήματα που προκάλεσαν οι πολιτικές αυτές είναι:

● η επίμονη χρηματοπιστωτική αστάθεια και οι επιπτώσεις της στην πραγματική οικονομία

● η άνοδος της ανασφάλειας που αισθάνονται άτομα με χαμηλότερα εισοδήματα, η οποία επιδεινώνεται από τις τεχνολογικές αλλαγές και από πολιτικές ανοιχτές στην είσοδο μεταναστών

● αποτυχία στον συντονισμό της πολιτικής σε διεθνές επίπεδο, π.χ. στην καταστολή της παγκόσμιας φοροαποφυγής.

«Έθνος μικρό και αλαζονικό»[*] σε εκλογικό πυρετό. Σκόρπιες σημειώσεις

Ι.  «Τα δικά μας δικά μας, τα δικά σας πρόβλημά σας» 
Και οι κρατούμενοι - ακόμη και οι καταδικασμένοι για βαριές εγκληματικές πράξεις όπως συμβαίνει στην περίπτωση Κουφοντίνα - (πρέπει να) έχουν τα δικαιώματα που ο νόμος ορίζει. Και είναι δουλειά της δικαστικής εξουσίας να τα εξασφαλίζει, όπως και όλα τα άλλα δικαιώματα άλλων. Το πώς συμβαίνει αυτό, είναι δείκτης του νομικού πολιτισμού μιας χώρας. Βλ. και τη μεγάλη διαφορά νομικού πολιτισμού Αμερικής και Ευρώπης, λόγου χάρη με την θανατική ποινή, την οπλοφορία κτλ. Δουλειά της νομοθετικής εξουσίας, είτε από τα έδρανα της κυβέρνησης είτε της αντιπολίτευσης είναι να νομοθετεί. Και δουλειά της ευρύτερης δημόσιας σφαίρας - στην οποία, άλλωστε, εκτός από τα κάθε λογής μέσα ενημέρωσης και τον λόγο της κοινής γνώμης, ανήκει και η ίδια η δικαστική εξουσία - είναι να κρίνει δημόσια όλα τούτα. Όμως αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της δουλειάς είναι και η ικανότητα και η προθυμία όσων δρούν στη συγκεκριμένη δημόσια σφαίρα να ασκούν κριτική και στην ίδια. Δηλαδή στον εαυτό τους.

«Η αστική συνείδηση που έχει γίνει κυνική» (Χάμπερμας) ως προστάτης ατομικών δικαιωμάτων: Ίμπιζα 2017 - μπάμ και σάλος στην Αυστρία. Εκ δεξιών ο «λαδιάρης» αρχηγός του ακροδεξιού FPÖ, μέχρι χθές αντικαγκελάριος της Αυστρίας Heinz-Christian Strache, η δημοσιογράφος που τον παγίδευσε παριστάνοντας τη Ρωσίδα ολιγάρχισσα και ο επί των ρωσικών θεμάτων σύμβουλος του Στράχε Γιόχαν Γκουντένους. Τί ισχύει; Παγίδευσαν τους ακροδεξιούς πολιτικούς για «καλό σκοπό» αλλά με «αθέμιτα» μέσα; Το να διαπραγματεύεσαι τα δημόσια αγαθά της χώρας σου, αλλά «ιδιωτικά», σε ιδιωτικό χώρο, ανήκει στα προστατευόμενα δικαιώματα της ιδιωτικής σφαίρας;

Βόλφγκανγκ Μυνχάου: Η αδιάρρηκτη αλλά και εύθραυστη ευρωζώνη

© Financial Times: Wolfgang Münchau: The unbreakable, unsustainable eurozone, 28.4.2019

Η ζώνη του ευρώ επιβίωσε της κρίσης των ετών 2010 - 2015 αποκλειστικά και μόνον χάρις σε δύο αποφάσεις οι οποίες λήφθηκαν με πρωτοβουλία του προέδρου της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι. Στο βαθμό που η ΕΚΤ δεν θα είναι σε θέση (ή δεν θα έχει τη διάθεση) να σηκώσει το βάρος μιας επόμενης κρίσης, θα χρειαστούν μεταρρυθμίσεις πραγματικές και αποτελεσματικές· και όχι μεταρρυθμίσεις προσχηματικές ή του λάθος είδους.

Η ζώνη του ευρώ ανήκει σ΄ εκείνη την κατηγορία πραγμάτων που είναι αδιάρρηκτα, αλλά ταυτόχρονα είναι και εύθραυστα, μη βιώσιμα υπό την παρούσα μορφή τους. Οι δύο αυτές ιδιότητες μπορούν και να συνυπάρχουν. Ωστόσο, μια οικονομική ύφεση θα μπορούσε να αποκαλύψει την αντίφαση. 

Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να κρίνουμε αν η αδυναμία που παρατηρείται στα οικονομικά στοιχεία μετά το δεύτερο εξάμηνο του 2018, σηματοδοτεί την έναρξη μιας ύφεσης ή μιας παροδική υποχώρηση στη μέση ενός ανοδικού οικονομικού κύκλου. Δεν έχω άποψη γι' αυτό το ζήτημα. Αλλά όταν συμβεί η καθοδική στροφή, που κάποτε θα συμβεί, το «μη βιώσιμο» θα συγκρουστεί με το «αδιάρρηκτο». Και μετά τί; 

Υπάρχει μια οκνηρή απάντηση σε αυτή την προφανή αντίφαση. Λέει το εξής: Όταν οι ηγέτες της ΕΕ βρεθούν αντιμέτωποι με την επόμενη κρίση, θα κάνουν ό,τι έκαναν στο παρελθόν. Θα κάνουν μεταρρυθμίσεις. Το προβληματικό σημείο αυτής της θεωρίας είναι ότι βασίζεται σε μια μυθοπλασία: Καμιά μεταρρύθμιση δεν συνέβη μετά την προηγούμενη κρίση στη ζώνη του ευρώ. Εάν λάβουμε υπόψη ποιές είναι οι πιο πιθανές πηγές μελλοντικής έντασης, η ευρωζώνη δεν είναι σήμερα ισχυρότερη από ό,τι ήταν πριν από τον εξοπλισμό της με μια ημιτελή τραπεζική ένωση και με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM).

© CaixaBank Research

[«The ECB is ready to do whatever it takes» και αγορά ομολόγων («ποσοτική χαλάρωση»)]

Η ζώνη του ευρώ επιβίωσε της κρίσης των ετών 2010 - 2015 αποκλειστικά και μόνον χάρις σε δύο αποφάσεις, οι οποίες λήφθηκαν με πρωτοβουλία του Μάριο Ντράγκι (Mario Draghi), του προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Η πρώτη, το καλοκαίρι του 2012, ήταν η ασαφής αλλά σθεναρή υπόσχεση να κάνει «ό,τι χρειαστεί» («whatever it takes») για να αποφευχθεί η αποσύνθεση του ευρωπαϊκού ενιαίου νομίσματος. Αυτή την κίνηση την ακολούθησε τον Μάρτιο του 2015 η απόφαση της ΕΚΤ για αγορές κρατικών ομολόγων χωρών-μελών της ευρωζώνης. 

© kitco.com

Οι ευρωεκλογές είναι για την Ευρώπη. Η ΕΕ χρειάζεται «άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά»

Πολλά πράγματα δεν πάνε καλά στην Ευρώπη, δεινά μαστίζουν εδώ και χρόνια την Ευρωπαϊκή Ένωση· και ο λόγος είναι ότι πολλά και διαφορετικά πράγματα δεν πάνε καλά στις επιμέρους χώρες-μέλη, με όλες τις διαφορές μεταξύ τους και παρά την φαινομενική ευημερία σε μερικές από αυτές. Η συμπύκνωσή τους δίνει στο Ενωσιακό επίπεδο τα μεγάλα ελλείμματα, αυτά που ομολογούν όλοι οι ειλικρινείς φίλοι μιας ενωμένης Ευρώπης: Έλλειμμα δημοκρατικής αντιπροσώπευσης, έλλειμμα δημοκρατικής συζήτησης και συναπόφασης, έλλειμμα αποτελεσματικότητας, έλλειμμα προοπτικής για το μέλλον. Με λίγα λόγια, ο μοιραίος εκφυλισμός της μετά τον Ζακ Ντελόρ ΕΕ σε ένα «εγχείρημα των ελίτ» (Χάμπερμας). Με το ψαλίδι της κοινωνικής ανισότητας να ανοίγει όλο και περισσότερο, ακόμη και εδώ, στην λιγότερο άνιση ήπειρο του πλανήτη· με την οικολογική  στροφή να παραμένει αδύναμη, επισφαλής, ακόμη και εδώ, στην περιοχή του κόσμου με τις πιο έντονες περιβαλλοντικές ανησυχίες.

Και πώς να γίνουν όλα αυτά θέματα αποτελεσματικής δημοκρατικής πολιτικής συζήτησης και διαβούλευσης, όταν η κοινή ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα εξακολουθεί να είναι καχεκτική, κατακερματισμένη σε αναποτελεσματικές, εκτός τόπου και χρόνου εθνικές δημόσιες σφαίρες; Πώς να αναζητηθούν και να αξιολογηθούν βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις, όταν οι παραδοσιακές μεγάλες οικογένειες των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων, εδώ και μερικές δεκαετίες, φοβούνται να δείξουν και να αντιπαραθέσουν διαφορετικά προγράμματα, διαφορετικές προτάσεις για το μέλλον;

Ωστόσο, βασικές κατευθυντήριες ιδέες για βιώσιμους νέους δρόμους, για το δέον γενέσθαι στην Ένωση, έχουν κατατεθεί και μοιάζουν εύλογες, ακριβώς γιατί συμπυκνώνουν σε δύο άκρως πολιτικά «συνθήματα», τόμους ολόκληρους με λεπτομερείς, μετρημένες με νούμερα πολιτικές, οικονομικές και τεχνικές αναλύσεις και πρακτικές προτάσεις διόρθωσης ή θεραπείας αυτών των ελλειμμάτων και αδιεξόδων. Ενίσχυση της κοινής ευρωπαϊκής δημόσιας σφαίρας (1) και «δημοκρατική πόλωση» στο σύστημα των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων (2). Αυτές είναι οι δύο κρίσιμες ιδέες-κλειδιά. Τί σημαίνουν στην πράξη;

Ευρωεκλογές 2019: Ώρα για πολιτική απότιση φόρου τιμής στον Πρόεδρο Jacques Delors

Γκρέτα Τούνμπεργκ: «Το γεγονός ότι με μισούν είναι καλό σημάδι. Δείχνει πως μας φοβούνται»

© Der Spiegel - Interview mit Greta Thunberg «Es ist ein gutes Zeichen, dass sie mich hassen», 02.02.2019. Τη συνέντευξη πήραν οι Claus Hecking και Charlotte Schönberger (εδώ, το μεγαλύτερο μέρος σε ελληνική μετάφραση)

 
Μιλά ο ηγέτης της ακροδεξιάς Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD) Γέργκ Μόιτεν (Jörg Meuthen) σε κομματική συγκέντρωση στο Βραδεμβούργο: «Την προηγούμενη εβδομάδα, συνέβη στο Στρασβούργο κάτι που πρέπει να μας αφυπνίσει. Ήρθε να μιλήσει στο Ευρωκοινοβούλιο μια υψηλή προσκεκλημένη, η Αγία Γκρέτα της Σουηδίας». Γέλια από τους  συγκεντρωμένους οπαδούς του κόμματος. «Εσείς γελάτε», συνεχίζει ο Μόιτεν. «Όμως ο πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου χαιρέτισε με κάθε σοβαρότητα την παρουσία αυτής της 16χρονης μαθήτριας. Και όταν η Γκρέτα Τούνμπεργκ τελείωσε την ομιλία της, όρθιοι οι ευρωβουλευτές την χειροκροτούσαν για πολλή ώρα. Γιατί άραγε;». Ο Μόιτεν, ο οποίος είναι ταυτόχρονα ευρωβουλευτής και αντιπρόεδρος της ευρωσκεπτικιστικής, ακροδεξιάς λαϊκίστικης ευρωοομάδας «Ευρώπη της Ελευθερίας και της Άμεσης Δημοκρατίας» (EFDD), με πρόεδρο τον αρχι-Brexiter Νάιτζελ Φάρατζ, έκλεισε το ρεπορτάζ του από το Στρασβούργο με ένα ευφυολόγημα: «Την επόμενη ημέρα, η Γκρέτα Τούνμπεργκ πήγε στη Ρώμη. Συναντήθηκε με τον Πάπα, του παραχώρησε και μια σύντομη ακρόαση».

Προεκλογική διαφήμιση της AfD: «Καλύτερα Diesel παρά Πράσινες παλαβομάρες»

Παρασκευή, οκτώ το πρωί, η Γκρέτα Τούνμπεργκ διασχίζει τη γέφυρα, περνάει ανάμεσα από τους σωρούς του χιονιού που έπεσε την προηγούμενη ημέρα και έρχεται μπροστά από το κτίριο του Κοινοβουλίου στη Στοκχόλμη. Φοράει ροζ παντελόνι του σκι και έχει βάλει πάνω από τις πλεξίδες της δύο μάλλινα σκουφιά, το ένα πάνω στο άλλο. Φαίνεται μικρότερη από 16 ετών, πολύ μικρότερη. 
Έχει ύψος μόνον 1,53 μέτρα, είναι μικροκαμωμένο κορίτσι. Και κρατά στο χέρι ένα τεράστιο πλακάτ που γράφει στα σουηδικά «Skolstrejk för Klimatet» («Σχολική απεργία για το κλίμα»). Κάθε Παρασκευή η Γκρέτα δεν πάει στο σχολείο της, έρχεται και κάθεται εδώ, μπροστά στο κτίριο του Κοινοβουλίου, πολλές ώρες, με ήλιο, με βροχή ή στη Σκανδιναβική παγωνιά. Δεν φωνάζει συνθήματα, δεν χορεύει, δεν τραγουδάει. Μόνον κάθεται εκεί. Αυτή και το πλακάτ της. Αυτή την Παρασκευή είναι μαζί της γύρω στους 100 άλλοι άνθρωποι, νέα παιδιά, μεσήλικες αλλά και ηλικιωμένοι ακτιβιστές υπέρ του κλίματος. Γύρω τους συνεργεία με κάμερες από διάφορες χώρες. Γιατί τελευταία, και σε άλλα μέρη του κόσμου, μαθητές διαδηλώνουν υπέρ της προστασίας του κλίματος, εμπνευσμένοι από τη Γκρέτα.

Το περιοδικό Spiegel συνάντησε τη Greta Thunberg την ώρα της απεργίας της. Αργότερα, την ίδια μέρα, Παρασκευή απόγευμα, και ενώ χιόνιζε πάλι στη Στοκχόλμη, της πήραμε τούτη τη συνέντευξη. Έξω στο κρύο. Γιατί έτσι ήθελε η Γκρέτα. Και οι συμβιβασμοί δεν είναι στις συνήθειές της.

---

SPIEGEL ONLINE: Γκρέτα, μόλις γίνατε 16 χρονών - και ξαφνικά είστε η ηρωίδα ενός καινούργιου διεθνούς κινήματος νεολαίας. Δεκάδες χιλιάδες νέοι στην Αυστραλία, στη Γερμανία ή στο Βέλγιο, κάθε Παρασκευή δεν πηγαίνουν το σχολείο ακολουθώντας το παράδειγμά σας για να διαδηλώσουν υπέρ της προστασίας του κλίματος. Και σείς η ίδια ήσασταν εφέτος η σταρ του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός, διαρκώς περιτριγυρισμένη από κάμερες και μικρόφωνα. Πώς αισθανθήκατε;

Greta Thunberg: Πολύ άβολα. Δεν είμαι συνηθισμένη να είμαι το κέντρο της προσοχής. Κανονικά είμαι το ήσυχο, σιωπηλό κορίτσι που αποφεύγει την προβολή και στέκεται στο περιθώριο. Αλλά τώρα, από τη μια μέρα στην άλλη, πολλοί άνθρωποι θέλουν να μιλήσουν και να φωτογραφηθούν μαζί μου. Μερικές φορές αυτό με κουράζει.

 

S: Αλλά και σας αρέσει. Ή όχι;
T: Πρέπει να το παραδεχτώ. Κάθε άρθρο για εμένα και κάθε τηλεοπτική συνέντευξη σημαίνει ότι η δημόσια προσοχή στρέφεται στην κλιματική κρίση. Και αυτό το θέμα χρήζει της μεγαλύτερης προσοχής. Είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου. 

S: Είστε υπερήφανη για την επιτυχία σας;
T: Όχι. Ακόμη δεν έχω πετύχει τίποτε. Παρόλο που γίνονται τώρα διαδηλώσεις σ' όλο τον κόσμο, αυτό είναι μόνον μια αρχή. Στην πραγματικότητα, οι πολιτικοί δεν ενδιαφέρονται καθόλου για εμάς. Εδώ στη Σουηδία, διαπραγματεύονταν μήνες ολόκληρους για να σχηματίσουν νέα κυβέρνηση. Αλλά το κλίμα δεν έπαιξε σχεδόν κανένα ρόλο στις διαπραγματεύσεις τους. 

Υπάρχει ακόμη «άνθρωπος» και ανθρωπισμός; Φουκώ και Χάιντεγκερ ή Τσόμσκυ και Μαρκούζε;

→ English ←
 
«Κάθε σοβαρή κοινωνική επιστήμη ή θεωρία αλλαγής της κοινωνίας πρέπει να στηρίζεται σε κάποιου είδους ιδέα για την ανθρώπινη φύση»
(Noam Chomsky, γράμμα στον Peter Wilkin [1])
 

Στο τέλος του βιβλίου του Οι Λέξεις και τα Πράγματα (Les Mots et les Choses, 1966), ο Μισέλ Φουκώ γράφει:

Ό άνθρωπος είναι μια επινόηση, της οποίας την όψιμη ημερομηνία εύκολα καταδείχνει η αρχαιολογία της σκέψης μας. Και ίσως τo προσεχές τέλος της. Εάν αυτή η διάταξη της γνώσης εξαφανιζόταν όπως εμφανίστηκε, εάν κατέρρεε εξαιτίας κάποιου συμβάντος [...] όπως κατέρρευσαν στην καμπή του δέκατου όγδοου αιώνα οι βάσεις της κλασσικής σκέψης - τότε μπορούμε όντως να στοιχηματίσουμε ότι ο άνθρωπος θα έσβηνε, όπως σβήνει στο ακροθαλάσσι ένα πρόσωπο σχεδιασμένο πάνω στην άμμο.

Αυτή την κοσμοαντίληψη, με αυτά που προϋποθέτει και με όλες τις ολοένα επιστρέφουσες απαρχές και γενεαλογίες της - από τον Νίτσε μέσω του Χάιντεγκερ μέχρι τους (μετα)στρουκτουραλιστές - αρκετοί την καταπολέμησαν εξαρχής σε θεωρητικό επίπεδο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ήταν δύο από τους ελάχιστους εναπομείναντες «σοφούς γέροντες» της δικής μας εποχής, που τότε ήταν στην αρχή της δημιουργικής τους ωριμότητας: Ο Νόαμ Τσόμσκυ και ο Γιούργκεν Χάμπερμας. Η περίφημη συζήτηση μεταξύ του Τσόμσκυ και του Μισέλ Φουκώ με τίτλο «Human Nature: Power vs. Justice» έμεινε στα χρονικά ως μια από τις πιο σημαντικές «φιλοσοφικές μονομαχίες» του 20ού Αιώνα.[2] Στην από εδώ πλευρά του Ατλαντικού, ο Χάμπερμας «πυροβόλησε» πολλές φορές εναντίον αυτού του στόχου, στα βιβλία και στις πανεπιστημιακές παραδόσεις του, μερικές φορές με πολλή οξύτητα, ιδίως στα πλαίσια της όλης διαμάχης του με τους λεγόμενους μεταμοντέρνους. Για την οξύτητα αυτή, πολύ αργότερα, αισθάνθηκε την ανάγκη κάποιου μετριασμού, ιδίως για την περίπτωση Φουκώ.[3]    

Όλο αυτό το πλέγμα στάσεων, νοοτροπιών και κοσμοαντιλήψεων αχνοφαίνεται πρώτα σε πολιτισμικά ρεύματα  - στην περίπτωση της Γαλλίας το βλέπουμε στις μετά τους σουρρεαλιστές καλλιτεχνικές πρωτοπορίες (π.χ. Georges Bataille,  Pierre Klossowski, Maurice Blanchot) και στο «νέο μυθιστόρημα». Μετά παίρνει μορφή θεωρίας στους διάφορους φιλοσοφικούς αντιανθρωπισμούς των κατά Χάμπερμας «νεαρών συντηρητικών» («Jungkonservativen») και τέλος διεισδύει ακόμη και σε πτυχές του πολιτισμού της καθημερινής ζωής. Φυσικά όχι μόνον στη Γαλλία. Και όχι κυρίως στη Γαλλία. Πάντως στον διανοοούμενο κόσμο της γενέτειρας Γαλλίας, ο θεωρητικός αντίλογος στην παγερή σκληρότητα του «πολιτισμικού αντιανθρωπισμού», στις δεκαετίες εκείνες ήταν σαφώς ασθενέστερος από αλλού. Ίσως δεν είναι εντελώς αβάσιμο το επιχείρημα ότι το έδαφος είχε διαποτιστεί και στρωθεί ήδη από το τέλος της δεκαετίας του 1940, με την Επιστολή για τον Ανθρωπισμό του Μάρτιν Χάιντεγκερ (1947), η οποία, εκτός από το γεγονός ότι απευθυνόταν στον νεαρό Γάλλο φίλο του, τον φιλόσοφο Ζαν Μποφρέ (Jean Beaufret), έτυχε ευμενέστατης υποδοχής ιδίως στη Γαλλία.