Η φιλελεύθερη Σοσιαλδημοκρατία και η «πολιτισμική» Αριστερά της γενιάς του '68 απέτυχαν - Η εκλογή Τραμπ ορόσημο αλλαγής εποχής (Μέρος Α΄)

του Άλμπρεχτ φον Λούκε
 
© Blätter für deutsche und internationale Politik (τεύχος 12/2016) - Albrecht von Lucke: Trump und die Folgen, Demokratie am Scheideweg, Δεκέμβριος 2015 → To B' Μέρος  ←

Η 8η Νοεμβρίου 2016, η νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, σηματοδοτεί μια ιστορική τομή, το μέγεθος της οποίας δεν μπορούμε ακόμη να διακρίνουμε σήμερα ούτε κατά προσέγγιση. Όμως ένα είναι ήδη σαφές: Επίσης, και η ήττα της Χίλαρι Κλίντον σηματοδοτεί μια κρίσιμη τομή - δηλαδή, το τέλος και την αποτυχία ενός μακρού κύκλου φιλελεύθερης πολιτικής.

Αυτός ο κύκλος άρχισε πριν από ένα τέταρτο του αιώνα, δηλαδή λίγο μετά την ιστορική καμπή του 1989/1990 και αμέσως μετά την κοσμοϊστορικής σημασίας Παγκόσμια Διάσκεψη για την Κλιματική Αλλαγή στο Ρίο - και μάλιστα με τη νίκη του Μπιλ Κλίντον στις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου 1992. Συνέχισε με την κυβέρνηση του Τόνι Μπλερ στη Βρετανία (1997-2007) και με την κυβερνητική θητεία του Γκέρχαρντ Σρέντερ στη Γερμανία από το 1998 έως το 2005. Και, τέλος, περιλαμβάνει, σαν ένα είδος όψιμου παρακλαδιού, την κυβερνητική θητεία του Φρανσουά Ολάντ, ο οποίος προφανώς έχει ήδη αποτύχει. Το κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των πολιτικών είναι μια προσπάθεια φιλελευθεροποίησης με διπλή όψη - τόσο από πολιτισμική όσο και από οικονομική άποψη, δηλαδή φιλελευθεροποίησης  της κοινωνίας αλλά και της οικονομίας, ιδιαίτερα των χρηματοπιστωτικών αγορών. Ωστόσο, ενώ η κοινωνική φιλελευθεροποίηση, η οποία έλαβε τη μορφή εκτεταμένων δικαιωμάτων των μειονοτήτων έχει προχωρήσει, η οικονομική φιλελευθεροποίηση απέτυχε απολύτως. Οι νόμοι του Κλίντον για τις τράπεζες, μέσω των οποίων τα χρηματοοικονομικά ιδρύματα απελευθερώθηκαν από τα ενοχλητικά δεσμά των ρυθμιστικών κανόνων, η πολιτική των Νέων Εργατικών του Μπλερ και η Ατζέντα 2010 των Σρέντερ και Στάινμάγιερ, συμπεριλαμβανομένης της νομοθεσίας [υποβαθμισμένης] κοινωνικής πρόνοιας Hartz IV, καταλήγουν πάντα στο τέλος στον ίδιο παρονομαστή: Στην επέκταση του χρηματοπιστωτικού τομέα και στην απορρύθμιση των αγορών εργασίας. Στο τελευταίο περιλαμβάνεται και η δημιουργία ενός τεράστιου τομέα χαμηλών μισθών.

Αυτονόητο, αλλά χρειάζεται υπενθύμιση: Το επόμενο τσίρκο θα έλθει· και δεν θα είναι το «Θέατρο Τέχνης»

Μια εύστοχη παρατήρηση - διαπίστωση που  Ν. Μουζέλη με κρίσιμη πρακτική σημασία για όσους χαράζουν σήμερα πολιτική στρατηγική - ιδιαίτερα στις δυνάμεις της Αριστεράς ή και της λεγόμενης Κεντροαριστεράς -  ήταν η εξής: «Ένας αποτελεσματικός πολιτικός έλεγχος των αγορών μπορεί σήμερα να επιτευχθεί μόνο σε μεταεθνικό επίπεδο». Πολιτικός έλεγχος όχι μόνον των αγορών στο πρωτογενές οικονομικό επίπεδο, αλλά και στο τι επιπτώσεις έχει η λειτουργία των αγορών και της όλης οικονομικής-συστημικής σφαίρας στον βιόκοσμο, τοπικά ή παγκόσμια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, που εν μέσω της οικονομικής κρίσης ξεχνάμε: τι θα γίνει, τι κάνουμε, τι θα κάνουμε, ενόψει της μεγίστης των επιπτώσεων, η οποία μάλιστα δεν είναι κυκλικό φαινόμενο, αλλά ήρθε για να μείνει, της κλιματικής αλλαγής.
Μολονότι σε επίπεδο ανάλυσης και θεωρητικής πληρότητας η διαπίστωση του Μουζέλη είναι στερεά θεμελιωμένη, οι δρώντες πολιτικοί παράγοντες, σε επίπεδο κομμάτων και του προσωπικού που τα στελεχώνει - και στο βαθμό που πράγματι θεωρούν αναγκαίο ή χρήσιμο κάποιας μορφής πολιτικό έλεγχο των αγορών, δυστυχώς στη μεγάλη τους πλειοψηφία δεν την έχουν αφομοιώσει και δεν έχουν αντλήσει τα αναγκαία συμπεράσματα. Και αντίθετα από αυτό που ίσως πιστεύει ο Ν. Μουζέλης, το πρόβλημα και η χρονίζουσα αδράνεια αφορούν εξίσου τόσο τους λεγόμενους ριζοσπάστες αριστερούς όσο και τους σημερινούς σοσιαλδημοκράτες της Ευρώπης όλης.
Για τη θεωρητική θεμελίωση της μετατόπισης του κρίσιμου πολιτικού στίβου από το μεμονωμένο κράτος στο δι/υπερ-εθνικό επίπεδο και για την πολιτική μάχη περί το ευρώ και την ΕΕ, μπορεί κανείς να παραπέμψει σε πηγές που αρχίζουν από τις σταθερής αξίας αναλύσεις του Έλμαρ Άλτφάτερ και τον καινοτόμο Ούλριχ Μπεκ που έφυγε πρόωρα, τη νέα Κριτική Θεωρία (τον ίδιο τον Χάμπερμας αλλά και νεότερους κληρονόμους των «Φρανκφουρτιανών», όπως λόγου χάρη τον Ράινερ Φορστ ή τον Χάουκε Μπρούνκφορστ), συνεχίζουν με πολλούς σημαντικούς Γάλλους αναλυτές, όπως, λόγου χάρη, τον Πιέρ Ροζανβαλόν και τον μείζονα κληρονόμο των «αλτουσσεριανών» Ετιέν Μπαλιμπάρ και περνούν απέναντι, στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Πρέπει να προστεθούν σημαντικοί όμιλοι επιστημονικής σκέψης όχι παραταξιακά ενταγμένοι στην Δεξιά, στην Αριστερά, στο Κέντρο ή αλλού, όπως είναι οι Eiffel και Glieneke και δεξαμενές ιδεών με κύρος, όπως η Bruegel των Βρυξελλών.

To «Μεγάλο μας Τσίρκο». Παιγμένο από το 2ο Γυμνάσιο Πάτρας

Μάρτιν Γουλφ: «Πλουτο-λαϊκισμός», ο γάμος της πλουτοκρατίας με τον δεξιό λαϊκισμό - Οικονομικές συνέπειες της εκλογής Τραμπ

δύο άρθρα του γνωστού συντάκτη των Financial Times Μάρτιν Γουλφ. Το πρώτο, γραμμένο τον προηγούμενο Μάρτιο, διατηρεί όλη του την επικαιρότητα. Το δεύτερο είναι μια πρώτη εκτίμηση-πρόβλεψη για τις οικονομικές επιπτώσεις του προγράμματος Τραμπ

 

1. Οι μεγάλες δημοκρατίες δεν είναι απρόσβλητες ούτε αιώνιες

 

©Financial Times-Martin Wolf: Donald Trump embodies how great republics meet their end 1.3.2016

    

Όπως υποστήριξε σε ένα σημαντικό άρθρο του στην εφημερίδα Washington Post ο νεοσυντηρητικός διανοούμενος Ρόμπερτ Κέιγκαν (Robert Kagan), ο κ. Tραμπ είναι το «τέρας-Φρανκενστάιν του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος». Είναι, κατά τον κ. Κέιγκαν, το τερατώδες αποτέλεσμα της «άγριας πολιτικής κωλυσιεργίας» του κόμματος, της δαιμονοποίησης των πολιτικών θεσμών, του φλερτ του με τη μισαλλοδοξία και του «φυλετικά χρωματισμένου συνδρόμου πνευματικής διαταραχής» του, απέναντι  στον Πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα. Και συνεχίζει: «Υποτίθεται ότι η λεγεώνα αυτών των “οργισμένων” ανθρώπων που υποστηρίζουν τον Τραμπ, είναι οργισμένοι εξαιτίας της στασιμότητας των μισθών. Όχι. Είναι οργισμένοι, επειδή, τα τελευταία επτάμισυ χρόνια, οι Ρεπουμπλικανοί τους έχουν πει να είναι οργισμένοι για όλα αυτά τα πράγματα».

Γεράσιμος Μοσχονάς: Ελλάδα - οι αντιφάσεις μιας ευρωπαϊκής και δυτικής κοινωνίας, με ανεπάρκεια στο κράτος και στο πολιτικό προσωπικό

Το Γ΄ και τελευταίο μέρος της συνέντευξης του Γεράσιμου Μοσχονά στον αγγλόγλωσσο ιστότοπο Rethinking Greece / Greek News Agenda. Εδώ μιλά με θέμα τις δυνατότητες του ΣΥΡΙΖΑ για διακυβέρνηση και προοδευτικές μεταρρυθμίσεις, για την οικοδόμηση του ελληνικού κράτους και για τη σχέση της Ελλάδας με την πολιτική νεωτερικότητα. 

→ Σε ελληνική μετάφραση το Α' μέρος της συνέντευξης (για την ΕΕ) και το Β' μέρος της ← (για την Αριστερά, την σοσιαλδημοκρατική και την ριζοσπαστική, στην Ευρώπη) 

  

© Greek News Agenda / Rethinking Greece: Gerassimos Moschonas on European Democracy, the Radical Left, Greek history and SYRIZA (συνέντευξη στην Ιουλία Λειβαδίτη και στον Νικόλαο Νενεδάκη), 27.9.2016 - download the interview in pdf format (English)

 

Ποιές είναι, κατά τη γνώμη σας, οι προοπτικές της ριζοσπαστικής Αριστεράς;

Η απαίτηση για  κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατία είναι πολύ ισχυρή και πιο επίκαιρη από κάθε άλλη φορά. Όμως, οι αντιλήψεις και οι απόψεις που βασίζονται στις κεντρικές αξίες και ιδέες του νεοφιλελευθερισμού είναι εξίσου ισχυρές. Συχνά βλέπουμε ιδέες που προέρψονται από αντίπαλες ιδεολογίες να υιοθετούνται ταυτόχρονα από το ίδιο πρόσωπο, διαπερνώντας τα όρια κοινωνικών τάξεων και κοινωνικών θέσεων. Αυτή η συνύπαρξη αντιθετικών ιδεών έχει τις ρίζες της στην μεταμόρφωση του σύγχρονου καπιταλισμού. Ωστόσο, δύο σημαντικές εξελίξεις [μετά τη δεκαετία του 1970] - από τη μία πλευρά, η ταπεινωτική κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και, από την άλλη, η κρίση της Κεϋνσιανής οικονομικής πολιτικής - συνέβαλαν σε μια μεγάλη στρατηγική υποχώρηση της αριστερής ιδεολογίας. Αυτό κατέστη εμφανές στα τελευταία 25 χρόνια του 20ου αιώνα, μαζί με τη θριαμβευτική επικράτηση της απορρύθμισης των αγορών. Ως αποτέλεσμα, τόσο η «μεγάλη Ουτοπία» όσο και το μοντέλο της βελτίωσης και εξανθρωπισμού της καπιταλιστικής κοινωνίας έχουν ηττηθεί στις σύγχρονες κοινωνίες. Στην πραγματικότητα, σήμερα, ούτε η ριζοσπαστική εκδοχή της αριστερής αλλαγής, ούτε η μετριοπαθής σοσιαλδημοκρατική εκδοχή της, διατυπώνονται με σαφήνεια στο πολιτικό ή στο πολιτισμικό επίπεδο.

Ιμμάνιουελ Βαλλερστάιν: Mακροχρόνια διαρθρωτική οικονομική στασιμότητα ή συμβαίνει κάτι χειρότερο;

© Immanuel Wallerstein (από τον προσωπικό του επίσημο ιστότοπο): Secular Stagnation, or is it worse?, 15.9.2016

Η παγίδευση της πραγματικής οικονομίας σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς μετά το σκάσιμο της φούσκας στις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης (στο σύνολο της Ευρώπης και στη Βόρεια Αμερική) το 2008, η πιο μακροχρόνια στασιμότητα στην παραδοσιακά αναπτυγμένη μεγάλη χώρα της Ανατολής, την Ιαπωνία, η διαρκής αστάθεια του τερατωδώς διογκωμένου χρηματοπιστωτικού τομέα και κυρίως, το άν και πως είναι εφικτή η αναζωογόνηση της ανάπτυξης στη Δύση, διαιρούν τα πνεύματα. Πολλοί μετα- και νεο-Κεϋνσιανοί οικονομολόγοι πιστεύουν ότι δυνατότητες ανάκαμψης υπάρχουν, αρκεί να στραφούν οι Δυτικές κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες σε Κεϋνσιανές μεθόδους διαχείρισης της ζήτησης, με ισχυρότερο όπλο τα προγράμματα δημόσιων επενδύσεων, κυρίως σε έργα υποδομής ή και στη στροφή προς την πράσινη ενέργεια.

Ο Ιμμάνιουελ Βαλλερστάιν, εξέχων Αμερικανός συνεχιστής της Σχολής του Φερνάν Μπρωντέλ και των Annales, ο οποίος επικεντρώνεται στα φαινόμενα της μακράς και μέσης διάρκειας της ιστορίας και τα μελετά με χρήση αντίστοιχων μαθηματικών μοντέλων συστημικής ανάλυσης (και «Χαοτικής» συμπεριφοράς), ανήκει σε αυτούς που έχουν διαφορετική γνώμη. Ως ιστορικός - και όχι ως οικονομολόγος - δεν βλέπει τα φαινόμενα που συμβαίνουν τώρα ως απλή «κυκλική κρίση» του καπιταλιστικού συστήματος (π.χ. σαν την Παγκόσμια Κρίση του 1929), από αυτές που στην ιστορία του ξεπεράστηκαν μέσω «δημιουργικής καταστροφής» κεφαλαίων και τεχνολογικών καινοτομιών. Αντίθετα, τα ερμηνεύει ως προμηνύματα ανεπανόρθωτης «εξάντλησης» του συστήματος.
Είναι ενδιαφέρον ότι τα συμπεράσματά του, άν και τα αποδέχεται μόνον μικρή μειοψηφία αναλυτών, συγκλίνουν με απόψεις άλλων μελετητών, οι οποίοι εργάζονται με διαφορετικά εργαλεία, όπως είναι π.χ. ο προερχόμενος από τη γερμανική Σοσιαλδημοκρατία κοινωνιολόγος Βόλφγκανγκ Στρέεκ (Wolfgang Streeck), πρώην διευθυντής του Ινστιτούτου Max Planck της Κολωνίας (βλ. το βιβλίο του How Will Capitalism End? Essays on a Failing System). 
Ενδιαφέρον είναι επίσης, ότι ο Βαλλερστάιν, όπως όλοι οι αναλυτές που χρησιμοποιούν και «μαθηματικά του Χάους» στα μοντέλα τους, αλλά και ο Στρέεκ (ο οποίος επικαιροποιεί, εκτός των άλλων, και την παλιά λαμπρή συστημική ανάλυση του ουγγρο-αμερικανού ιστορικού της οικονομίας, οικονομολόγου και κοινωνιολόγου Καρλ Πολάνυι), αφήνουν ανοιχτό και μη προβλέψιμο το τι θα υπάρξει «μετά» ως διάδοχη κατάσταση. Αυτό είναι μια βασική διαφορά από την μαρξική παράδοση, είναι σύμφωνο όμως με την ιστορική εμπειρία της μακράς διάρκειας. (βλ. και την εξαιρετική συνέντευξη του Ζίγκμουντ Μπάουμαν «Εναντίον της μελαγχολίας των αριστερών»). Τέλος, ο Βαλλερστάιν θεωρεί εφικτή την μελλοντική «αλλαγή συστήματος» μόνον στη μέση διάρκεια, δηλαδή αφού περάσουν άλλα 20-40 χρόνια, «όταν εκείνοι που βλέπουν ευνοϊκά την έλευση ενός διαδόχου συστήματος, του ενός ή του άλλου είδους, αποκτήσουν αρκετή ισχύ για να δώσουν στη διχαλοδρόμηση την επιθυμητή γι' αυτούς κατεύθυνση». Όσο για τη βραχεία διάρκεια της ιστορίας, στην οποία ζούν οι πραγματικοί άνθρωποι, «αυτό που μπορούμε να κάνουμε», λέει, είναι «να ελαχιστοποιούμε τον πόνο εκείνων που πλήττονται πιο έντονα». 
Γεννάται όμως το εξής ερώτημα και αντεπιχείρημα: Με ποιό άλλο τρόπο μπορεί να γίνει στον παρόντα χρόνο λιγότερος ο πόνος των πιό ευάλωτων, αν όχι με κλασικές Κεϋνσιανές πολιτικές αντικυκλικής παρέμβασης των κρατικών και διακρατικών θεσμικών οργάνων; Δηλαδή με επενδύσεις που μειώνουν την ύφεση και ανεργία στις (αναπόφευκτες) περιόδους οικονομικής πτώσης και με διαχείριση που εμποδίζει τις επωφελείς για λίγους κερδοσκοπικές φούσκες περιουσιακών στοιχείων, στις περιόδους οικονομικής ανόδου.

Γ. Ρ.

 

Οι οικονομολόγοι όλου του κόσμου παλεύουν με κάτι που δυσκολεύονται να εξηγήσουν: Γιατί άραγε οι τιμές των μετοχών συνεχίζουν να ανεβαίνουν στις αγορές κεφαλαίων, παρά το γεγονός ότι αυτό που ονομάζεται ανάπτυξη φαίνεται να είναι στάσιμο; Η κρατούσα οικονομική θεωρία υποθέτει ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί. Αν δεν υπάρχει άνοδος της οικονομίας, οι τιμές στις αγορές πέφτουν και έτσι τονώνεται ο ρυθμός ανόδου της οικονομίας. Και όταν ανακάμψει η οικονομική ανάπτυξη, τότε οι τιμές στις αγορές ανεβαίνουν και πάλι. 
Όσοι παραμένουν πιστοί σ' αυτόν τον τρόπο θεώρησης, λένε ότι η ανωμαλία αυτή είναι μια στιγμιαία εκτροπή. Ορισμένοι μάλιστα, αρνούνται ότι συμβαίνει. Αλλά υπάρχουν και άλλοι που βλέπουν την ανωμαλία αυτή ως σημαντική πρόκληση για την κρατούσα θεώρηση. Στοχεύουν να αναθεωρήσουν αυτή τη θεώρηση, ώστε να λάβει υπόψη αυτό που πολλοί τώρα αποκαλούν «μακροχρόνια διαρθρωτική στασιμότητα» («secular stagnation»). Σ' αυτούς που ασκούν κριτική στην κρατούσα θεώρηση περιλαμβάνονται διάφορα εξέχοντα πρόσωπα, κάποια από αυτά βραβευμένα με Νόμπελ για την οικονομία. Στους κόλπους τους υπάρχουν πολύ διαφορετικοί στοχαστές, όπως ο Αμάρτυα Σεν (Amartya Sen), ο Τζόζεφ Στίγκλιτς (Joseph Stiglitz), ο Πωλ Κρούγκμαν (Paul Krugman) και ο Στίβεν Ρόουτς (Stephen Roach).

ΗΠΑ: Διακύμανση του πραγματικού ΑΕΠ (ανά έτος) 2002-2015 και ο χρηματιστηριακός δείκτης Dow Johnes 2003-2016

Πως πέσαμε στα χέρια του Τραμπ - «Οι καλύτεροι χωρίς πεποίθηση, ενώ οι χειρότεροι είναι γεμάτοι από την ένταση του πάθους»

του Ρόμπερτ Σκιντέλσκυ

  

© Project Syndicate - Robert Skidelsky: Slouching Toward Trump, 12.11.2016

 

Ο ιστορικός και οικονομολόγος Ρόμπερτ Σκιντέλσκυ, βιογράφος του Κέυνς, αντιφατικός πολιτικά, ωστόσο φιλελεύθερος με την κλασική πολιτική έννοια - κατά το πρότυπο του μεγάλου κοινωνιολόγου Ραλφ Ντάρεντορφ, βλέπει «τους καλύτερους» να μην έχουν «πεποίθηση»· γι΄ αυτό, ως αντίβαρο, προσπαθεί να διακρίνει θετικές πτυχές στους «χειρότερους, τους γεμάτους από την ένταση του [λαϊκίστικου] πάθους».

Η φιλελεύθερη πολιτική αυτοακυρώνεται για μια ακόμη φορά, καταστρέφει την δημοκρατική της νομιμοποίηση, λέει ο Σκιντέλσκυ, χρησιμοποιώντας μια κλασική Αριστοτελική διάγνωση για τη φθορά των δημοκρατιών. Η πολιτική του Ρούσβελτ και η επικράτηση της Κεϋνσιανής οικονομικής διαχείρισης μετά την καταστροφή που προκάλεσαν οι ανεξέλεγκτες αγορές το 1929 και τον πόλεμο, ήταν η «Δευτέρα Παρουσία» («Second Coming») του πολιτικού φιλελευθερισμού, λέει, χρησιμοποιώντας την ποιητική-μεταφορική, ωστόσο διορατική πολιτική διάγνωση του Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέητς για τον Μεσοπόλεμο. Αυτή η δευτέρα παρουσία του καταστρέφεται τώρα. Και αναρωτιέται: Μπορεί άραγε να ξαναγεννηθεί ο κλασικός πολιτικός φιλελευθερισμός μέσα από τα ερείπιά του και την αναταραχή; Μπορεί, πληρώνοντας ένα τίμημα, να επιστρέψει στη ζωή, με μια βασανιστική «τρίτη έλευση»;

Γ. Ρ.

 

Το κατεστημένο του Ρεπουμπλικανικού κόμματος έχει βάλει όλα του τα δυνατά για να παρουσιάσει τον εκλεγέντα Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ ως εγγυητή της πολιτικής συνέχειας. Φυσικά, ο Τραμπ δεν είναι κάτι τέτοιο. Εξεστράτευσε εναντίον του πολιτικού κατεστημένου, και, όπως ο ίδιος είχε δηλώσει σε προεκλογική συγκέντρωση, γι' αυτόν, μια νίκη θα ήταν μια «Brexit συν, συν, συν». Με δύο πολιτικούς σεισμούς να ακολουθούν ο ένας μετά τον άλλο μέσα σε λίγους μήνες, και άλλους που σίγουρα θα ακολουθήσουν, ίσως μπορούμε κάλλιστα να συμφωνήσουμε με την ετυμηγορία του πρεσβευτή της Γαλλίας στην Ηνωμένες Πολιτείες: «ο κόσμος, όπως τον ξέραμε μέχρι τώρα, καταρρέει μπροστά στα μάτια μας». 

Η τελευταία φορά που φάνηκε να συμβαίνει κάτι τέτοιο ήταν η εποχή των δύο παγκοσμίων πολέμων, από το 1914 έως το 1945. Τότε, την αίσθηση του «καταρρέοντος» κόσμου την συνέλαβε ο ποιητής Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέητς (William Butler Yeats) και την αποτύπωσε το 1919 στο ποίημά του «Η Δευτέρα Παρουσία» (The Second Coming):

Things fall apart; the centre cannot hold;
Mere anarchy is loosed upon the world.

Τα πάντα γίνουνται κομμάτια· το κέντρο δεν αντέχει.
Ωμή αναρχία λύθηκε στην οικουμένη

(μετάφραση Γιώργος Σεφέρης)

Με τoυς παραδοσιακούς κρατικούς θεσμούς πλήρως απαξιωμένους εξαιτίας του πολέμου, το κενό της νομιμοποίησης καλύφθηκε από παντοδύναμους δημαγωγούς και λαϊκίστικες δικτατορίες:

The best lack all conviction, while the worst
Are full of passionate intensity.

Οι καλύτεροι χωρίς πεποίθηση, ενώ οι χειρότεροι
Είναι γεμάτοι από την ένταση του πάθους.

(από το ίδιο)

Ο Όσβαλντ Σπένγκλερ (Oswald Spengler) είχε την ίδια ιδέα στο βιβλίο του Η Παρακμή της Δύσης, που δημοσιεύτηκε το 1918.

Γιούργκεν Χάμπερμας: Χρειαζόμαστε δημοκρατική πόλωση. Πόλωση των δημοκρατικών κομμάτων μεταξύ τους

  Αποσπάσματα μιας συνέντευξης που αξίζει να προσεχτεί, στα © Blätter für deutsche und internationale Politik (Nοέμβριος 2016): Für eine demokratische Polarisierung.

 

[...] Να ξαναγίνουν εμφανείς και αναγνωρίσιμες οι πολιτικές αντιθέσεις, [...] π.χ. η αντίθεση ανάμεσα στην ανοιχτή στον κόσμο αριστερή κριτική της παγκοσμιοποίησης (η οποία είναι μια κριτική «φιλελεύθερη», με την πολιτική και πολιτισμική έννοια της λέξης) και στην αποπνικτική ατμόσφαιρα της εθνικιστικής δεξιάς κριτικής της παγκοσμιοποίησης [...] Πρέπει ξανά να γίνει σαφής η πολιτική πόλωση μεταξύ των καθιερωμένων κομμάτων.
  

     

[...] Από την εποχή των Κλίντον, Μπλερ και Σρέντερ, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα μετακινήθηκαν προς μια κατεύθυνση συμμορφωμένη και συμβατή με το σύστημα με την οικονομική έννοια, διότι αυτό ήταν, ή τους φαινόταν να είναι, «συμβατό με το σύστημα» με την πολιτική έννοια: Στον «αγώνα για την κατάκτηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων», αυτά τα πολιτικά κόμματα πίστεψαν ότι μπορούν να κατακτήσουν πλειοψηφίες μόνον άν έπαιρναν το δρόμο της προσαρμογής στην νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση. Γι΄αυτό το λόγο, δέχτηκαν να ανεχτούν το κόστος μιας κοινωνικής ανισορροπίας και ανισότητας αυξανόμενης σε μακροπρόθεσμη κλίμακα. Εν τω μεταξύ, το τίμημα αυτής της ανοχής - δηλαδή η οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική «πτώση» όλο και μεγαλύτερων τμημάτων του πληθυσμού - έχει αυξηθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε ξεσπά σε μια αντίδραση που οδηγεί τους πολίτες αυτούς προς τα δεξιά. Και που αλλού να πηγαίνανε; Αφού λείπει μια αξιόπιστη προοπτική προβεβλημένη ανοιχτά και επιθετικά, στους διαμαρτυρόμενους απομένει μόνον η απόσυρση στο μεγαλόφωνο και στο ανορθολογικό [...] 
[...] Κατά τη γνώμη μου, ο δεξιός λαϊκισμός αντιμετωπίστηκε από την αρχή με εσφαλμένο τρόπο. Το σφάλμα των καθιερωμένων κομμάτων είναι, ότι αποδέχτηκαν τη γραμμή του μετώπου της σύγκρουσης με τον δεξιό λαϊκισμό όπως την όρισε αυτός: «Εμείς» [δηλαδή οι δεξιοί λαϊκιστές] ενάντια στο σύστημα. Και δεν παίζει κανέναν ρόλο άν αυτό το σφάλμα γίνεται με τη μορφή της αφομοίωσης με τη «Δεξιά» ή της σύγκρουσης με αυτήν [...] 
[...] Πρέπει λοιπόν να ξαναγίνουν εμφανείς και αναγνωρίσιμες οι πολιτικές αντιθέσεις, και μεταξύ αυτών, η αντίθεση ανάμεσα στην ανοιχτή στον κόσμο αριστερή κριτική της παγκοσμιοποίησης αφενός - η οποία είναι μια κριτική «φιλελεύθερη», με την πολιτική και πολιτισμική έννοια της λέξης - και στην αποπνικτική ατμόσφαιρα της εθνικιστικής δεξιάς κριτικής της παγκοσμιοποίησης αφετέρου. Συνοψίζοντας: Πρέπει ξανά να γίνει σαφής η πολιτική πόλωση μεταξύ των καθιερωμένων κομμάτων και να αποκρυσταλλωθεί γύρω από πραγματικές αντιθέσεις. Κόμματα που βλέπουν με ενδιαφέρον τον ακροδεξιό λαϊκισμό αντί να τον καταδικάζουν με περιφρόνηση, δεν πρέπει να αναμένουν από την κοινωνία των πολιτών να απαξιώσει την ακροδεξιά συνθηματολογία και την ακροδεξιά βία.

Update 25.11.2016 - Ολόκληρη η συνέντευξη, αγγλικά: For a democratic polarization - An interview with Jürgen Habermas (© Eurozine, 22.11.2016)  → pdf ←